Głównym składnikiem zimowego smogu są cząstki stałe, które potocznie nazywa się pyłem zawieszonym. Powstają one w wyniku spalania paliw stałych, czyli węgla, drewna i biomasy. Cząsteczki pyłu mają różną wielkość. Duże oznacza się symbolem PM10, a małe – PM2.5.
Spis treści
Jak bardzo szkodliwy jest smog?
Aby zrozumieć istotę szkodliwości wdychania pyłu, warto sobie wyobrazić, że smog to kuleczki, na których powierzchni osiadają różne związki chemiczne, takie jak tlenki azotu, tlenki siarki, dioksyny i wiele innych szkodliwych substancji. Istotnym, z punktu naszego zdrowia, są także węglowodory aromatyczne (WWA) znajdujące się we wdychanym powietrzu.
Wszystkie te związki uszkadzają błonę śluzową układu oddechowego, począwszy od nosa, gardła i krtani, aż po drzewo oskrzelowe. Dla przykładu – tlenki azotu, rozpuszczając się w błonie śluzowej, zmieniają się w struktury kwasowe (kwas azotowy i azotawy), tlenki siarki w kwas siarkowy. Nietrudno sobie wyobrazić, jakie spustoszenie tam sieją.
Organizm broni się przed takimi sytuacjami. Pojawia się obrzęk błony śluzowej, nadmiar wydzieliny. Obserwuje się też zatkanie nosa, katar, spływanie wydzieliny po tylnej stronie gardła, kaszel oraz objawy astmy oskrzelowej. Skutkiem oddychania zanieczyszczonym powietrzem mogą być także kłopoty z oddychaniem, podrażnienie oczu oraz zapalenia zatok.
PM10 i PM2.5 przyczyną problemów z drogami oddechowymi
Duże cząsteczki pyłu zawieszonego (PM10) są przyczyną nieżytu nosa, co zwykle kojarzy się nam z infekcjami górnych dróg oddechowych. Badania przeprowadzone w Krakowie dowiodły, że dzieci, które mieszkają w domach ogrzewanych węglem czy drewnem, chorują cztery razy częściej niż dzieci mieszkające w domach z centralnym ogrzewaniem. To niepokojąco duża różnica.
PM2.5 i PM1 wnikają do dolnych dróg oddechowych i przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego, co może być przyczyną astmy. Wiadomo też, że skutki zanieczyszczenia powietrza mogą być jeszcze poważniejsze, a mianowicie drobne cząsteczki mogą powodować nowotwory płuca poprzez miejscowe działanie drażniące. Nie tylko samego pyłu, ale także „przyklejonych” do niego węglowodorów aromatycznych, np. benzo(a)pirenu.
Warto tu dodać, że wszystkie stacje badające poziom zanieczyszczeń powietrza w Polsce pokazują przekroczenie norm tego związku o od 2 do 16 razy.
Smog naprawdę szkodzi dzieciom
Skutki zanieczyszczenia powietrza – jak smog wpływa na nasze zdrowie?
Zanieczyszczenie powietrza a układ oddechowy
Obecnie dysponujemy już mocnymi dowodami na to, że narażenie na zanieczyszczenia powietrza, takie jak pył zawieszony, dwutlenek azotu i ozon, wiąże się ze wzrostem prawdopodobieństwa nasilenia objawów astmy, a także z większą ilością przyjmowanych leków oraz znacznie częstszymi pobytami w szpitalach. A to nie wszystkie skutki zanieczyszczenia powietrza.
Jak wiadomo, główną przyczyną wystąpienia POChP jest palenie tytoniu, ale choroba rozwija się także u osób, które nigdy nie paliły. W przypadku pacjentów z już istniejącą POChP mamy obecnie przekonujące dowody na istnienie związku pomiędzy krótkotrwałym (np. kilkudniowym) wzrostem poziomów zanieczyszczeń powietrza a zaostrzeniami, zwiększoną chorobowością, a nawet umieralnością. Wiadomo także, że ryzyko zachorowania na POChP rośnie, gdy jesteśmy narażeni na działanie dwutlenku azotu, który jest obecny w powietrzu złej jakości.
Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza istotnie zwiększa zapadalność na infekcje dróg oddechowych, w tym na zapalenie płuc, w szczególności u dzieci. Skutki zanieczyszczenia powietrza to także chroniczny kaszel, częste przeziębienia i zapalenia oskrzeli. Przeprowadzone w Polsce, tuż przed pandemią, badania wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie wykazały, że płuca dzieci mieszkających w zanieczyszczonych obszarach Polski (Śląsk) są gorzej rozwinięte niż płuca dzieci mieszkających nad morzem (Gdynia).
Zanieczyszczenie powietrza a nowotwory
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała zanieczyszczenie powietrza zewnętrznego ogółem, pył zawieszony oraz spaliny emitowane przez silniki Diesla jako substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Według Światowej Organizacji Zdrowia w 2010 r. wpływowi zanieczyszczenia powietrza można było przypisać na całym świecie ok. 15 proc. zgonów z powodu raka płuca. W wielu miejscach w Polsce odsetek ten może być jeszcze wyższy. Z narażeniem na zanieczyszczenia powietrza wiąże się także występowanie raka pęcherza i innych nowotworów.
W Polsce kontakt osoby dorosłej z rakotwórczym benzo(a)pirenem zawartym w powietrzu odpowiada (w zależności od miejsca zamieszkania i poziomu aktywności fizycznej) wypaleniu od kilkuset do nawet kilku tysięcy papierosów rocznie.
Jakość powietrza a układ krwionośny
Drobne cząsteczki pyłu wraz z węglowodorami aromatycznymi i innymi substancjami chemicznymi wnikają do pęcherzyków płucnych. Gdy tam się znajdą, przenikają barierę płuco–krew i rozchodzą się po całym organizmie. Ich działanie rozpoczyna proces rozwoju miażdżycy naczyń i nadciśnienia tętniczego. Wędrując wraz z krwią po całym organizmie, uszkadzają także serce i mózg, prowadząc do zawału mięśnia sercowego oraz udaru mózgu.
Badania przeprowadzone w Zabrzu dowodzą, że skutki zanieczyszczenia powietrza przekładają się na dwukrotnie wyższe ryzyko wystąpienia zawału i udaru mózgu. Większość zgonów przypisywanych ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza związana jest z chorobami układu krążenia. Ekspozycja krótkoterminowa związana jest także ze wzrostem ryzyka zaostrzeń niewydolności serca wymagających hospitalizacji oraz zgonu z powodu niewydolności serca. Z zanieczyszczeniem powietrza wiąże się także większe ryzyko wystąpienia zaburzeń rytmu serca, choroby niedokrwiennej serca oraz powikłań zakrzepowo-zatorowych.
Jaki wpływ na zdrowie ma powietrze, którym oddychamy?
Smog a układ nerwowy
Osoby narażone na oddychanie zanieczyszczonym powietrzem są 2–4 razy częściej narażone na rozwój chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera czy demencji. Długoletnie narażenie na zanieczyszczenia powietrza wiąże się z szybszym starzeniem się układu nerwowego i gorszymi wynikami w testach oceniających zdolności poznawcze osób starszych. Problem dotyczy także dzieci. Warto dodać, że negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ nerwowy może mieć charakter pośredni. Gorsze funkcjonowanie układu oddechowego i układu krążenia może bowiem przekładać się na słabsze funkcjonowanie układu nerwowego.
Oczywiście, obecność chorób wywołanych bądź nasilonych przez ekspozycję na zanieczyszczenia powietrza może też negatywnie oddziaływać na kondycję psychiczną pacjentów. Jak przypuszczają naukowcy, smog może upośledzać funkcje poznawcze i umiejętność skupienia uwagi, wpływać na nadpobudliwość, skłonność do depresji, zachowania agresywne oraz brak zdolności do interakcji międzyludzkich.
Zanieczyszczenia powietrza a ciąża
Doskonałe badanie przeprowadzone przez prof. Wiesława Jędrychowskiego dowodzi, że smog negatywnie wpływa na rozwój płodów. Uczony przebadał 505 kobiet, które oczekiwały dziecka. Nosiły one ze sobą detektory zanieczyszczenia powietrza, które mierzyły poziom pyłów i węglowodorów aromatycznych. Po analizie danych okazało się, że kobiety, które były narażone na ponadnormatywne dawki zanieczyszczonego powietrza, rodziły dzieci z niższą masą urodzeniową i mniejszym obwodem głowy. A to nie jedyne skutki zanieczyszczenia powietrza u noworodków.
Po narodzinach dzieci gorzej się rozwijały, częściej chorowały i rozwijały astmę oskrzelową. Gdy poszły do szkoły, okazało się, że ich IQ jest niższe o 2–3 punkty w stosunku do dzieci, które oddychały czystym powietrzem. Wiadomo także, że stan powietrza ma wpływ na intelektualne możliwości dzieci. Im gorsza jakość powietrza, tym niższa sprawność intelektualna.
Uczeni gromadzą też coraz więcej dowodów na to, że występowanie choroby ze spektrum autyzmu może mieć związek z zanieczyszczeniem powietrza. Zawiera ono bowiem wiele toksycznych dla układu nerwowego substancji, które oddziałują na organizm dziecka w życiu prenatalnym i po przyjściu na świat.
Wiadomo też, że długa ekspozycja na toksyny zawarte w powietrzu ma wpływ na płodność, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. U mężczyzn stwierdza się często występowanie plemników o nieprawidłowym materiale genetycznym. U kobiet pojawiają się zaburzenia hormonalne, które utrudniają zajście w ciążę.
Jakość powietrza a skóra
Zła jakość powietrza i tzw. fotosmog wpływają na występowanie dermatoz, czyli np. atopowego zapalenia skóry. Schorzenie jest indukowane poprzez narażenie na kontakt z metalami ciężkimi zawartymi w pyle.
Z badań prof. Ewy Czarnobilskiej wynika, że metalem, który najczęściej przyczynia się do dermatoz i atopowego zapalenia skóry, jest nikiel.
Jakość powietrza w Polsce. Raport Polskiego Alarmu Smogowego
Zanieczyszczenie powietrza – jak się bronić przed smogiem?
- Najskuteczniejszą formą obrony przed zanieczyszczonym powietrzem jest ograniczenie emisji toksyn. Niestety, nie zawsze mamy na to wpływ. Ale warto inwestować w paliwo dobrej jakości i nowoczesne piece do ogrzewania domów.
- W sezonie smogowym warto nosić maskę antysmogową (FFP2 lub FFP3) dobrej jakości, która chroni także przed wirusem SARS-CoV-2.
- Przy dużym zanieczyszczeniu powietrza lepiej zrezygnować z aktywności na świeżym powietrzu lub przemieścić się w rejon, gdzie zanieczyszczenie będzie niższe, np. do pobliskiego parku czy lasu.
- Gdy jakość powietrza jest zła, warto stosować tzw. sztuczne łzy i preparaty nawilżające śluzówki, które zniwelują dokuczliwe objawy.
- Dobrym rozwiązaniem poprawiającym jakość powietrza w pomieszczeniach jest korzystanie z oczyszczaczy powietrza.
- Jeżeli żyjemy w środowisku o dużym zanieczyszczeniu powietrza, mieszkanie czy dom wietrzmy w ciągu dnia, a nie wieczorem, gdy wszyscy sąsiedzi zaczynają intensywnie palić w piecach.
Komunikaty o jakości powietrza znajdziesz m. in. na stronach:
- https://aqicn.org/map/warsaw/pl/
- https://alarmsmogowy.pl/smog-w-warszawie/
- https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/polski-alarm-smogowy-ranking-2020-jakosc-powietrza-who-konsultacje-ue-11177.html
- https://airly.org/map/pl/
- https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/current
Źródła:
1. Jędrak, J., Konduracka, E., Badyda, A.J., Dąbrowiecki, P. (2017). Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Kraków: Krakowski Alarm Smogowy. Pobrane z https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/15434/ksi%c4%85%c5%bcka%20o%20zdrowiu.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Autorzy:
- dr Jakub Jędrak – Polski Alarm Smogowy, Krakowski Alarm Smogowy, Warszawa Bez Smogu, Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk
- UJ dr hab. n. med. Ewa Konduracka – kardiolog, specjalista chorób wewnętrznych, Klinika Choroby i Niewydolności Serca z Pododdziałem Intensywnej Terapii Kardiologicznej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II
- dr hab. inż. Artur Jerzy Badyda – Politechnika Warszawska, Wydział Instalacji Budowlanych, Hydrotechniki i Inżynierii Środowiska, Zakład Informatyki i Badań Jakości Środowiska
- dr med. Piotr Dąbrowiecki – alergolog, specjalista chorób wewnętrznych, Klinika Chorób Infekcyjnych i Alergologii, Wojskowy Instytut Medyczny, Polska Federacja stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP
2. Dąbrowiecki, P., Adamkiewicz, Ł., Mucha, D., Czechowski, P.O., Soliński, M., Chciałowski, A., Badyda, A. (2021). Impact of air pollution on lung function among preadolescent children in two cities in Poland. Journal of Clinical Medicine, 10(11), 2375. Pobrane z https://www.mdpi.com/2077-0383/10/11/2375
