Cukrzyca – epidemia XXI wieku. Choroba przewlekła, postępująca i jak dotąd nieuleczalna. Cukrzyca typu 1 zaliczana jest do chorób autoimmunologicznych. Do tej pory nie udało się bowiem wynaleźć preparatu, który by ją skutecznie wyleczył. Można jedynie utrzymywać stały poziom cukru we krwi, co zapobiega groźnym dla zdrowia powikłaniom. W tym celu w stosuje się doustne leki przeciwcukrzycowe i insulinę aplikowaną w zastrzykach. Wybór jednego z nich zależy m.in. od typu cukrzycy.
Spis treści
Leki na cukrzycę typu 1
Przy cukrzycy typu 1 pierwszym i jak dotąd najlepszym wyborem jest insulina. Wskutek niedoboru komórek β wysp Langerhalsa trzustki organizm nie wytwarza bowiem własnego hormonu. Wtedy, by utrzymać glukozę w ryzach, kilka razy dziennie trzeba wstrzykiwać insulinę lub korzystać z pompy insulinowej. Ta zaś podobnie jak trzustka wydziela co kilka minut niewielkie ilości hormonu, a przed posiłkiem jest programowana na większą dawkę.
Terapię stosuje się przez całe życie. Jedyną alternatywą może być przeszczepienie trzustki lub wysp trzustkowych, co jest zalecane dla pacjentów z ciężkimi powikłaniami choroby, takimi jak niewydolność nerek czy retinopatia cukrzycowa.
Choroby autoimmunologiczne
Leki na cukrzycę typu 2
Cukrzyca typu 2 wymaga różnego leczenie w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Najczęściej, gdy poziom glukozy we krwi jest podwyższony (w stanach przedcukrzycowych) zaleca się stosowanie diety oraz ruch. Gdy to nie wystarcza, konieczne jest dodatkowo zażywanie leków doustnych.
Nie zastępują one jednak działania insuliny. Jedne zmniejszają wytwarzanie glukozy w wątrobie, obniżając jej poziom we krwi (metformina), inne utrudniają przyswajanie glukozy z przewodu pokarmowego (np. akarboza), jeszcze inne zmuszają trzustkę do wyrzucenia wszystkich zgromadzonych zapasów insuliny (pochodne sulfonylomocznika).
Terapia wielolekowa przeciw cukrzycy typu 2
Faza pierwsza: metformina
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego pierwszy etap leczenia cukrzycy to monoterapia lekami doustnymi. Zwykle specjalista przepisuje wówczas metforminę (o ile jest dobrze tolerowana przez pacjenta i nie jest przeciwwskazana). Poleca się ją pacjentom w stanie przedcukrzycowym, którzy mają rano na czczo podwyższony poziom glukozy i podwyższony jej poziom po teście obciążenia glukozą.
Faza druga: pochodna sulfonylomocznika
Gdy zażywanie metforminy nie pomaga, zaleca się doustną terapię skojarzoną. Oprócz metforminy podaje się dodatkowy preparat przeciwcukrzycowy, np. pochodne sulfonylomocznika. W kolejnym etapie zaleca się terapię wielolekową, włączając trzeci lek.
Faza trzecia: insulinoterapia
Gdy mimo to, poziom hemoglobiny glikowanej HbA1C* przekracza 7 proc., zaleca się insulinoterapię. Najczęściej dzieje się tak po pięciu czy sześciu latach leczenia tabletkami. Organizm nie wytwarza już wówczas wystarczającej ilości insuliny.
Okres leczenia doustnego można jednak wydłużyć nawet do 15-20 lat, pod warunkiem, że pacjent:
- schudnie
- rzuci palenie
- zacznie się ruszać
- zacznie się dobrze odżywiać
W przeciwnym razie, podawanie insuliny jest koniecznością, która chroni przed groźnymi powikłaniami choroby. W niektórych przypadkach, gdy cukrzyca typu 2 jest wykryta bardzo późno, a poziom cukru we krwi na czczo przekracza 300 mg/dl, pomija się etapy leczenia tabletkami, od razu zalecając terapię insulinową.
Zioła na cukrzycę, które każdy diabetyk powinien znać
Tabletki na cukrzycę – co warto o nich wiedzieć?
Większość pacjentów uważa, że łykanie tabletek na cukrzycę to najlepszy sposób, najszybszy i najwygodniejszy sposób na uregulowanie poziomu glukozy we krwi. Sęk w tym, że mimo niewątpliwych zalet, tabletki przeciwcukrzycowe, podobnie jak inne leki, mają także sporo wad (działań niepożądanych).
1. Metformina
Najpopularniejsza w leczeniu cukrzycy jest metformina tzw. lek pierwszego rzutu, od którego najczęściej zaczyna się terapię. Poprawia metabolizm węglowodanów, hamuje wytwarzanie glukozy w wątrobie i zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny (zmniejsza insulinooporność).
Lekarze chętnie przepisują metforminę, bo:
- jest bezpieczna
- nie wywołuje niedocukrzeń (hipoglikemii)
- obniża masę ciała
- poprawia profil lipidowy
- chroni serce
- zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych
- jest wygodna
Lek na cukrzycę w formie tabletek zażywa się 2-3 razy dziennie albo w saszetkach lub tabletkach o przedłużonym działaniu – raz dziennie po kolacji.
Warto jednak pamiętać, że metformina może wywoływać dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, zwłaszcza na początku kuracji:
- nudności
- bóle brzucha
- gazy
- biegunkę
- metaliczny posmak w ustach
Lek na cukrzycę metformina działa powoli – obniżenie poziomu glukozy we krwi obserwuje się po 2 tygodniach stosowania.
Przeciwwskazania do stosowania metforminy
Nie można jej stosować przy:
- niewydolności nerek
- niewydolności wątroby
- alkoholizmie
- niewydolności serca
- obturacyjnej chorobie płuc (POChP)
- zespole bezdechu sennego
Lekarze zwracają także uwagę na to, że często pacjenci, zażywający metforminę, szybko zapominają o konieczności zmiany stylu życia i nadal źle się odżywiają, uważając, że pigułka załatwi sprawę. Niestety nie tędy droga.
2. Pochodna sulfonylomocznika
Gdy sama metformina nie pomaga zaleca się dodatkowo pochodne sulfonylomocznika. To leki na cukrzycę zwiększające wytwarzanie insuliny przez trzustkę, które wpływają także na przemiany glukozy w różnych narządach.
Wygodne w użyciu tabletki na cukrzycę, zażywa się rano przed śniadaniem, co pozwala skutecznie obniżać poziom glukozy we krwi. Zażywanie leków z tej grupy może jednak wywołać niedocukrzenia i przybieranie na wadze.
Pochodnych sulfonylomocznika nie powinno się stosować przy niewydolności nerek i wątroby.
3. Akarboza
W terapii wielolekowej stosuje także akarbozę, która hamuje przyswajanie glukozy z przewodu pokarmowego. Podaje się ją 2–3 razy na dobę przed posiłkami.
Akarboza może jednak powodować wzdęcia, gazy, niekiedy biegunki, zwłaszcza, gdy chory nie przestrzega zaleceń dietetycznych
Ten lek na cukrzycę, podobnie jak większość innych leków przeciwcukrzycowych nie jest zalecany przy niewydolności nerek i wątroby, może nasilać dolegliwości.
Chorzy rzadko zdają sobie też sprawę, że wygodne w użyciu tabletki na cukrzycę mogą spowodować nie tylko przybieranie na wadze, ale także obrzęki i zwiększone ryzyko złamań kości, jak agonista PPAR-g oraz grzybicze zakażenia dróg moczowych płciowych, czy wzmożone pragnienie jak inhibitory SGLT2.
Hipoglikemia i hiperglikemia – objawy i pierwsza pomoc
Insulina w zastrzykach
Mimo niewątpliwych wad leków przeciwcukrzycowych, pacjenci kurczowo się ich trzymają, a terapia insulinowa wciąż ma złą prasę. Pacjenci obawiają się przejścia na zastrzyki z insuliną, a przede wszystkim związanych z tym niedogodności.
Rzeczywiście insulinoterapia nie jest łatwa. Trzeba nauczyć się dobierać właściwą dawkę hormonu, biorąc pod uwagę ilość węglowodanów w diecie i aktywność fizyczną. Pacjent musi np. przewidzieć, co za chwilę będzie robił, jaką aktywność podejmie – czy będzie spacerował, czy też obejrzy ulubiony serial i co będzie jadł.
Od tego zależy, ile insuliny powinien zażyć, by nie dopuścić do niedocukrzenia. A to często zdarza się przy stosowaniu insuliny. W tym celu należy też często kontrolować poziom glukozy we krwi. Przejście na insulinę to także konieczność znacznie większego zaangażowania chorego w leczenie.
Warto jednak pamiętać, że insulina to często jedyny i najskuteczniejszy sposób uregulowania poziomu cukru we krwi, jakiego nie osiągniemy za pomocą żadnego leku przeciwcukrzycowego. Nie bez znaczenia jest też fakt, że insulina jest na ogół dobrze tolerowana przez większość pacjentów. Można ją stosować przy przewlekłej niewydolności nerek i wątroby. Jest zalecana u pacjentów np. przy operacjach chirurgicznych, gdy niemożliwe jest stosowanie leków, a także jest bezpieczna dla kobiet w ciąży. Doustne leki na cukrzycę mogą szkodzić płodowi.
Cukrzyca ciążowa – co warto o niej wiedzieć?
Dlatego osoby, które leczą się na cukrzycę kilka lat, nie radzą sobie z uregulowaniem poziomu glukozy we krwi i którym diabetolog zaproponuje przejście na insulinoterapię, powinny rozważyć taką możliwość. Warto przy tym pamiętać, że utrzymujący się długo wysoki poziom cukru we krwi sieje w organizmie spustoszenie, znacznie zwiększając ryzyko groźnych dla zdrowia powikłań cukrzycowych, takich jak nefroparia czy retinopatia cukrzycowa.
* HbA1C – hemoglobina glikowana to badanie które pokazuje czy w ciągu ostatnich 6-10 tygodni chory utrzymywał dobry poziomy glukozy we krwi.
Źródła:
- Fowler M. J. Leczenie cukrzycy: doustne leki przeciwcukrzycowe. Diabetologia po dyplomie, tom 7, nr 4, 2010.
- E. Inzucchi, R.M. Bergenstal, J.B. Buse, M. Diamant, E. Ferrannini, M. Nauck, A. L. Peters, A. Tsapas, R. Wender, D. R. Matthews, Leczenie hiperglikemii w cukrzycy typu 2: podejście ukierunkowane na chorego – stanowisko American Diabetes Association (ADA) i European Association for the Study of Diabetes (EASD) Diabetes Care 2012;35:1364-1379
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna. 2017, tom 3 suplement A https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/CTiD-1-2022-pl.pdf
