O leczniczym działaniu czarnego bzu pisał już Hipokrates, który zaobserwował, że wyciąg z czarnego bzu pomaga na dolegliwości układu moczowego. W medycynie ludowej czarny bez był wykorzystywany do leczenia wzdęć, bólu głowy i zębów. Przez współczesnych czarny bez jest ceniony ze względu na dużą zawartość witaminy C oraz obecność antocyjanów oraz garbników, które podnoszą odporność organizmu. Ponadto czarny bez zawiera białka inaktywujące rybosomy (RIP), które mają właściwości przeciwwirusowe.
Spis treści
Jak wygląda kwiat czarnego bzu?
Kwiaty czarnego bzu są bardzo drobniutkie, ale zebrane w pokaźne baldachy, często o średnicy przekraczającej 20 centymetrów. Mają biały, kremowy lub porównywany do kości słoniowej kolor. Kwiaty osadzone są na białych łodyżkach. Ich zapach określa się jako przyjemny, słodkawy lub piżmowy. Ale dla niektórych osób kwiaty czarnego bzu mają duszący zapach lub specyficzny zapach.
Jak wygląda krzew czarnego bzu?
Krzew lub drzewo czarnego bzu dorasta nawet do 10 metrów wysokości. Zazwyczaj jednak ma 5-6 metrów wysokości. Liście tej rośliny są dwukrotnie dłuższe od ich szerokości. Sambucus nigra ma ząbkowane liście, które rosną wzdłuż gałązek w grupach od 3 do 9 liści. Czarny bez zakwita w maju i czerwcu. W sierpniu i wrześniu krzew zaczyna owocować w formie małych, kulistych jagód o intensywnej czarnej barwie. Krzew bzu daje owoce co roku i dożywa średnio 25 lat. Uszkodzone liście rośliny mają nieprzyjemny „mysi” zapach, który wiele osób skłania do usunięcia rośliny z ogrodu. Z racji swoich niewielkich wymagań glebowych czarny bez jest rośliną rozpowszechnioną praktycznie na całym świecie. Krzewy czarnego bzu występują bowiem w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Południowej, a także Afryce Północnej. Należy pamiętać, że we wszystkich częściach świeżego czarnego bzu występują glikozydy cyjanogenne, a konkretnie sambunigryna i sambucyna. Związki te dla ludzi w większych ilościach są trujące.
Bez lekarski a bez hebd
Bez hebd nie jest krzewem i na jego łodygach nie dopatrzymy się kory, co jest charakterystyczne dla bzu lekarskiego. Hebd kwitnie później niż bez dziki, a jego kwiaty są lekko różowe z czerwonymi pręcikami. Zapach kwiatów bzu hebd jest uznawany za nieprzyjemny. Liście są podłużne i ułożone równolegle do łodyżki. Bez hebd jest szkodliwy dla zdrowia, a więc nie należy wykorzystywać go do przyrządzania naparów, soków czy dżemów.
Właściwości zdrowotne czarnego bzu
Jak wspomnieliśmy, w ziołolecznictwie i medycynie naturalnej wykorzystuje się wszystkie części rośliny. Dowiedzmy się zatem jakie właściwości mają poszczególne elementy rośliny.
Kwiaty czarnego bzu
Przygotowuje się z nich różne napary, wyciągi i ekstrakty, które znajdują zastosowanie w profilaktyce i leczeniu infekcji, ponieważ wzmacniają odporność, działają napotnie, przez co mogą obniżać gorączkę, mają właściwości przeciwzapalne, działają wykrztuśnie, wykazują właściwości przeciwbakteryjne i antywirusowe. Ponadto w kwiatach bzu czarnego znajdują się składniki, które regulują gospodarkę lipidową organizmu. W związku z tym mogą stanowić element profilaktyki i leczenia chorób układu krążenia.
Owoce czarnego bzu
Są bogate w antocyjany i witaminy dlatego wykazują działanie wzmacniające, odtruwające, moczopędne i przeciwwirusowe (prawdopodobnie dzięki obecności garbników m. in. kwasu kawowego i galusowego oraz triterpenów). Znajdują zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych żołądka oraz jelit. Sok z owoców bzu czarnego ma również właściwości antymiażdżycowe, ponieważ poprawia parametry gospodarki lipidowej.
Liście czarnego bzu
Wykorzystywane są w leczeniu zaparć, a także uczuleń, ponieważ zmniejszają obrzęki. Podobnie jak owoce i kwiaty znajdują zastosowanie także w zapobieganiu infekcjom i ich leczeniu, ponieważ działają wykrztuśnie i odkażająco.
Kora czarnego bzu
Związki występujące w korze bzu czarnego sprawiają, że wspomaga ona leczenie chorób nerek ze względu na działanie moczopędne (ich działanie w tym zakresie jest silniejsze w porównaniu do kwiatów i owoców) oraz hamowanie tworzenia się kamieni nerkowych. Produkty na bazie kory bzu stosowane są do leczenia chorób skóry, przeziębień oraz chorób reumatycznych.
Czarny bez – czy podawać dzieciom?
Jak do tej pory nie zaobserwowano objawów toksycznych, ani efektów ubocznych po podaniu czarnego bzu dzieciom. Czarny bez jest uznawany za surowiec bezpieczny i chętnie wykorzystywany do produkcji syropów z kwiatów czarnego bzu dla dzieci. Należy jednak pamiętać, że przeciwwskazane jest jedzenie surowych owoców, które nie zostały poddane obróbce termicznej. W jakiej formie najlepiej więc podawać czarny bez dzieciom? Możemy to robić w formie herbatki z suszonych kwiatów czarnego bzu lub soku z czarnego bzu.
Czarny bez – właściwości lecznicze
Czarny bez znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach życia, jednak najczęściej jest wykorzystywany w lecznictwie. Bez czarny był również jedną z podstawowych roślin wykorzystywanych w medycynie ludowej. Zielarze uznawali bez czarny za wspaniałą roślinę, która może uleczyć aż 99 schorzeń. Uważano także, że nie powinno się wycinać krzewów czarnego bzu, ponieważ mieszkają w nich dobre duchy, które opiekują się domem i jego mieszkańcami. Obecnie w celach medycznych wykorzystuje się kwiaty i dojrzałe owoce czarnego bzu. Tworzone na ich bazieprodukty mają działanie:
- moczopędne, napotne, przeciwgorączkowe, wykrztuśne i przeciwzapalne;
- przeczyszczające i odtruwające;
- przeciwutleniające;
- służą do leczenia nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych oraz chorób reumatycznych;
- leczenia migreny i nerwobólów;
- wspomagają procesy trawienne;
- leczą zapalenia skórne, wypryski, oparzenia skórne, w tym słoneczne;
- leczą stany zapalne jamy ustnej i gardła oraz zapalenia spojówek;wspomagają leczenie cukrzycy oraz zaburzenia związane z poziomem glukozy we krwi;
- zwalczają choroby wirusowe;
- są pomocne w leczeniu depresji i innych zaburzeń psychicznych;
- wzmacniają funkcjonowanie układu immunologicznego.
Czarny bez dla urody
Czarny bez posiada w składzie witaminę C, która wspomaga syntezę włókien kolagenowych jednocześnie wzmacniając tkankę łączną. Jest to szczególnie istotne w walce z cellulitem i utratą elastyczności skóry. Dodatkowym wsparciem dla skóry są przeciwzapalne flawonoidy i rutyna mające działanie uszczelniające naczynka włosowate i zwiększające elastyczność ich ścianek.
Czarny bez jako świeży napar to doskonały kosmetyk na problemy związane ze stanami zapalnymi oczu, obrzękami i cieniami pod powiekami.
Kosmetyki na bazie czarnego bzu działają kojąco na skórę, łagodzą podrażnienia i zaczerwienienia. Doskonale także oczyszczają skórę i pobudzają jej ukrwienie. Flawonoidy i kwas fenolowy niwelują wolne rodniki oraz chronią błony komórek przed utlenieniem i degradacją kolagenu. Ekstrakty z czarnego bzu wzmacniają naczynka krwionośne, zmniejszają ich przepuszczalność i zapobiegają tzw. „pajączkom”.
Czarny bez opóźnia starzenie
Doskonała wiadomość dla osób pragnących zachować młody wygląd i dobre zdrowie na dłużej – sok z czarnego bzu, ze względu na wysoką zawartość silnych przeciwutleniaczy takich jak flawonoidy oraz garbniki, pomaga chronić komórki organizmu przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Dzięki temu opóźnia procesy starzenia się, pomaga utrzymać skórę i włosy w doskonałej kondycji, zapobiega powstawaniu zmarszczek oraz spłyca te, które już zdążyły się pojawić. Jednak wolne rodniki atakują nie tylko komórki skóry, ale również komórki mózgu czy serca, doprowadzając do ich rozpadu i pogorszenia sprawności tych narządów. Picie wyciągu z czarnego bzu, jak również spożywanie wielu innych produktów bogatych w przeciwutleniacze, umożliwia zachowanie świetnej pamięci, wysokiej koncentracji oraz sprawności fizycznej na długie lata.
Czarny bez – kiedy należy zbierać?
Bez czarny i jego kwiaty mają charakterystyczny przyjemny zapach. W okresie letnim (sierpień, wrzesień) dojrzewają owoce – jagody, które przybierają fioletowo-czarną barwę i mają słodki smak.
Surowcem leczniczym są kwiaty oraz owoce czarnego bzu. Zbioru kwiatów należy dokonywać wczesnym rankiem. Około 80% kwiatów w baldachach powinno być rozwinięte. Zebrane kwiatostany należy suszyć w cieniu na wolnym powietrzu lub w suszarkach w temperaturze 45ºC. Prawidłowo wysuszone kwiatostany bzu czarnego mają barwę żółtawo-białawą.
Zbiór owoców bzu czarnego przeprowadza się, gdy są one dojrzałe, mają barwę fioletowo-czarną. Owoce początkowo suszy się w temperaturze 30ºC, a następnie dosusza w 60ºC. Prawidłowo wysuszone owoce bzu czarnego mają kwaśny smak i nie pachną.
W lecznictwie stosuje się także korę bzu czarnego, którą zdejmuje się z 2-3-letnich drzew jesienią. Korę należy suszyć w przewiewnych i zacienionych miejscach lub w temperaturze do 100ºC.
Czarny bez – unikaj surowych owoców
Zakaz spożywania surowych owoców dzikiego bzu wynika z zawartości sambucyny (szczególnie glikozydu cyjanogennego), silnie trującego związku, którego obecność stwierdzono we wszystkich częściach rośliny, ale w największe ilości szkodliwej substancji zawierają niedojrzałe, surowe owoce oraz kwiaty bzu. Spożycie owoców na surowo może wywołać ostre zatrucie, objawiające się osłabieniem organizmu oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Spożycie kwiatów i owoców czarnego bzu po wcześniejszej obróbce termicznej (gotowanie, suszenie) jest bezpieczne i nie powoduje żadnych efektów ubocznych.
Źródła:
- Kołodziej B, Drożdżal K. Właściwości przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego pozyskiwanego ze stanu naturalnego. 2011,
- Zielińska-Pisklak M, Szeleszczuk Ł, Młodzianka A. Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie. Lek w Polsce 2013,
- Waszkiewicz-Robak B, Biller E. Właściwości prozdrowotne czarnego bzu. 2018,
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1953.
