Spis treści
Poznaj cenne właściwości czarnego bzu
Czarny bez rośnie jak Polska długa i szeroka, w parkach, lasach, ogrodach i na przydrożach. Od maja do czerwca oczy wabi biel drobnych kwiatów, dwa miesiące później jego krzewy uginają się od ciężaru ciemnofioletowo-czarnych, pełnych soku owoców. Coraz więcej z nas zdaje sobie sprawę, że zarówno kwiaty, jak i zwisające z szerokich baldachimów jagody Sambucus nigra – bo tak brzmi łacińska nazwa czarnego bzu – są prawdziwymi skarbnicami wartości odżywczych. Potwierdza to nauka: czarny bez to jedna z najsilniejszych leczniczo roślin. Szczególnie owoce mają garbniki i kwasy organiczne, sole mineralne (takie jak potas, fosfor, żelazo, cynk, miedź, mangan), mnóstwo witaminy C i sporo z grupy B. A też sporo związków polifenolowych, flawonoidów, antocyjanów, olejki eteryczne. Nic, tylko owoce czarnego bzu zbierać i przerabiać na sok. Zwłaszcza że samodzielne przygotowanie go jest bardzo proste. Jak zrobić sok z czarnego bzu?
Sok z czarnego bzu – przepis:
- 3 kg dojrzałych owoców
- szklanka wody
- 3 łyżki soku z cytryny
- 500 g cukru
Do produkcji soku wybieramy dorodne jagody. Przejrzałe i jeszcze niedojrzałe owoce wyrzucamy.
Dojrzałe owoce ściągamy z gałązek, np. za pomocą widelca (świetny sposób, bardzo ułatwia pracę). Płuczemy je, wrzucamy do garnka, lekko rozgniatamy i zalewamy szklanką wody. Doprowadzamy do wrzenia i gotujemy przez 15-20 minut. Studzimy i przekładamy na gęste sitko, na którym zostawiamy je na kilka godzin lub całą noc, żeby sok sam odciekł – lepiej go nie dociskać, bo przedostaną się do niego pestki.
Czy wiesz, czemu lepiej unikać pestek z owoców czarnego bzu? Bo zawierają składniki reagujące z enzymami obecnymi w żołądku, przez co wydzielany jest kwas cyjanowodorowy, szkodliwy dla zdrowia [1]. A po drugie zawarte w nich pektyny mogą „ścinać” sok i zamiast napoju powstanie galaretka.
Płyn, który odpłynął z sita, na nowo zagotowujemy, dodajemy sok z cytryny i cukier. Mieszamy, aż cukier się rozpuści i gorący sok rozlewamy do wyparzonych słoików lub butelek. Pasteryzujemy w piekarniku, w temperaturze około 120 stopni Celsjusza przez 15 minut, lub w garnku z gotującą się wodą ustawiamy naczynia na zakrętkach, najlepiej na ułożonej na dnie ściereczce, żeby się nie przesuwały i szkło nie potłukło. Przechowujemy do roku w ciemnym i chłodnym miejscu.
Sok z czarnego bzu – właściwości
Za sprawą antyoksydantów – pogromców wolnych rodników – zwłaszcza antocyjanów, których czarny bez zawiera rekordowo dużo, nawet 1374 mg w 100 g świeżych owoców – ma szereg właściwości leczniczych. Co najlepsze: stosowanie go nie daje żadnych objawów ubocznych, czego o większości leków farmakologicznych powiedzieć nie można. Oto co potrafi:
Nalewka z kwiatów czarnego bzu – właściwości, przepis
- Działa antywirusowo i przeciwbakteryjnie
Już w średniowieczu znane były napotne i przeciwgorączkowe właściwości czarnego bzu. Jak mało który naturalny specyfik pomaga na przeziębienie, i to tak, że skraca czas chorowania. Pokazują to badania: standaryzowany ekstrakt z czarnego bzu podawany chorym z objawami grypopodobnymi przyspiesza zdrowienie nawet o 3-4 dni! [2] Jak to się dzieje? Otóż substancje zawarte w owocach czarnego bzu – prawdopodobnie m.in. garbniki, kwas kawowy i galusowy oraz triterpeny – hamują namnażanie się wirusów oraz ich przyczepność do komórek, dzięki temu ograniczane jest rozprzestrzenianie się zakażenia. Dobre efekty daje więc stosowanie soku w infekcjach dróg oddechowych – ma działanie oczyszczające i wykrztuśne, udrażnia drogi oddechowe i zmniejsza liczbę ognisk zapalnych w płucach. Jak pokazały badania na myszach zarażonych wirusem grypy: podanie koncentratu soku z owoców czarnego bzu przyczyniło się do zahamowania namnażania się wirusa w popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych. Zauważono także wzrost poziomu przeciwciał w surowicy i wzrost przeciwciał IgA [3]. A także zanotowano obniżenie się gorączki, zmniejszenie bólu głowy, mięśni i ogólną poprawę samopoczucia [4].
- Wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego
Sok z czarnego bzu nie tylko szybko rozprawia się z bakteriami i wirusami. Przez to, że jest bogaty w witaminy C i B, minerały takie jak fosfor czy potas, silnie stymuluje wytwarzanie cytokin – białek, które pobudzają do pracy komórki układu immunologicznego. W sezonie przeziębień warto po niego sięgać profilaktycznie, żeby wzmocnić organizm.
- Łagodzi zapalenie zatok
Coraz więcej badań pokazuje, że przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe właściwości czarnego bzu dają dobre efekty w redukowaniu także objawów zapalenia zatok [5]. Stosowanie gozmniejsza miejscowy stan zapalny, rozrzedza wydzielinę, działa oczyszczająco. Skraca czas odczuwania dolegliwości i poprawia samopoczucie.
- Reguluje stężenie glukozy
Regularne picie soku z czarnego bzu przydaje się także cukrzykom. Zwiększa bowiem wydzielanie insuliny przez trzustkę, co zapobiega zbyt wysokiemu stężeniu glukozy we krwi. Reguluje jej poziom, ale i szereg innych procesów. Codzienne sięganie po sok z czarnego bzu jest więc zalecane cukrzykom jako wspomaganie standardowego leczenia. W badaniach in vitro, przeprowadzonych – jak na razie – na myszach, stwierdzono, iż picie soku z czarnego bzu zwiększa przyswajalność oraz utlenianie glukozy, a także syntezę glikogenu [6].
- Obniża poziom cholesterolu
Systematyczne przyjmowanie preparatów z owoców czarnego bzu może też obniżyć stężenie trójglicerydów i tzw. złego cholesterolu LDL. Poprawia profil lipidowy, co jest zalecane w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Za sprawą flawonoidów, a zwłaszcza antocyjanów, może zmniejszać ryzyko występowania miażdżycy.
- Jest zalecany w profilaktyce nowotworowej
W ostatnich latach coraz więcej mówi się o skuteczności czarnego bzu w zmniejszaniu ryzyka zachorowania nawet na nowotwory. Substancje aktywne w nim zawarte mają silne działanie przeciwzapalne, zmniejszają stres oksydacyjny, a do tego poprawiają ogólną odporność organizmu.
- Ma właściwości przeciwbólowe
Łagodzące ból działanie ekstraktu z czarnego bzu zostało opisane w przypadku dolegliwości reumatycznych, migren, lecz także rwy kulszowej. Efekt jest mniejszy niż podczas podawania środków przeciwbólowych, ale jest. Ogromną korzyścią w tym wypadku jest jednak brak ryzyka uzależnienia i innych efektów ubocznych.
- Działa oczyszczająco, moczopędnie i przeczyszczająco
Czarny bez jest składnikiem niektórych ziołowych mieszanek wspomagających działanie układu pokarmowego. Wynika to z jeszcze jednego ważnego działania prozdrowotnego, jakie mają owoce czarnego bzu: działają odtruwająco i wspomagają usuwanie toksyn z organizmu. Picie pozyskanego z nich soku pozwala usprawnić pracę układu trawiennego, moczowego, wspomaga też czynność wątroby i nerek. Co ciekawe, warto go stosować po kuracji antybiotykowej, aby usprawnić wydalanie toksyn bakteryjnych z organizmu. Dobre efekty daje także stosowanie soku z czarnego bzu przy zaparciach.
Jak pić sok z czarnego bzu
Nie ma opracowań, jak najlepiej stosować sok z owoców czarnego bzu. Przyjmuje się, że profilaktycznie dobrze go stosować jako element codziennej diety – pić w niewielkich ilościach, np. łyżkę dziennie, jako dodatek do herbaty czy wody. Podczas przeziębienia i grypy osoby dorosłe mogą zwiększyć dawkę do 50 ml lub 150 ml dziennie (po konsultacji z lekarzem). Sok z czarnego bzu najlepiej przyjmować w 3-4 porcjach, pół godziny przed jedzeniem [7].
Napar z kwiatów czarnego bzu
Czy sok z czarnego bzu jest bezpieczny dla dzieci?
Według medycyny ludowej to jeden z najlepszych roślinnych preparatów, jakie można zaordynować maluchom – jest naturalny, a ma silne i sprawdzone właściwości prozdrowotne. Jednak instytucje naukowe, jak np. Europejska Agencja ds. Leków (EMA) zalecają ostrożność przy podawaniu czarnego bzu maluchom z powodu braku dostatecznych badań. W przypadku chorego, np. rocznego dziecka, lepiej skonsultować się z lekarzem pediatrą.
Sok z czarnego bzu – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem do picia soku z owoców czarnego bzu może być reakcja alergiczna na jego składniki. Warto też przestrzegać zalecanych dawek. Spożycie za dużej ilości soku, zwłaszcza na początku jego przyjmowania, może zakończyć się rozwolnieniem lub nudnościami.
Czarny bez – na co uważać?
Cudowne właściwości prozdrowotne czarnego bzu to jednak nie wszystko, co należy o nim wiedzieć. Ma też swoją ciemną stronę. Otóż potrafi wywołać naprawdę silne torsje, biegunkę, zawroty głowy. Wszystko dlatego, że surowe owoce czarnego bzu zawierają sambunigrynę i prunazynę – trujące glikozydy cyjanogenne. Jeśli więc kogoś jeszcze skusi ich uroda i smak, i zje większą ilość apetycznych pestkowców Sambucus nigra, lepiej niech jak najszybciej wywoła wymioty i pozbędzie się zawartości żołądka. A następnym razem sięga tylko po sok, konfiturę czy napar z czarnego bzu, czyli po produkt po obróbce termicznej – gotowanie pozbawia go trujących związków.
Źródła:
- https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/draft-assessment-report-sambucus-nigra-l-fructus_en.pdf
- https://podyplomie.pl/aktualnosci/08076,kwiat-i-owoc-czarnego-bzu-zastosowanie-i-bezpieczenstwo-w-grupie-pediatrycznej
- Krajewska J. Bez czarny (Sambucus nigra) w leczeniu stanów grypy i przeziębienia. Lek w Polsce 2014, 24 (9 (280)): 44-48. 5.
- http://phie.pl/pdf/phe-2018/phe-2018-3-217.pdf
- Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Młodzianka A., Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie. Lek w Polsce 2016.
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32362939/
- https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-comments/overview-comments-received-public-statement-sambucus-nigra-l-fructus_en.pdf
- Kołodziej B., Drożdżal K., Właściwości przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego pozyskiwanego ze stanu naturalnego. Żywność Nauka Technologia Jakość 2011.
- Liszka K., Najgebauer-Lejko D., Tabaszewska M., Owoce czarnego bzu (Sambucus nigra L.) – charakterystyka i możliwości wykorzystania w przemyśle spożywczym. Innowacyjne Rozwiązania w Technologii Żywności i Żywieniu Człowieka 2016.
