Zatoki to bardzo ważna część naszego układu oddechowego. Ogrzewają, nawilżają i oczyszczają wdychane przez nas powietrze. Stanowią też barierę termoizolacyjną oraz ochronną dla mózgoczaszki i oczodołów.
Spis treści
Funkcje zatok
Zatoki przynosowe to system jam wypełnionych powietrzem, które łączą się z nosem otworami nazywanymi ujściami lub kanalikami. Mniej więcej w połowie długości nosa znajdują się zatoki sitowe, nad nim zatoki czołowe, tuż nad szczęką – zatoki szczękowe, zaś między oczami a uszami – zatoki klinowe.
Przy drożnym nosie zatoki mogą oczyścić ponad 10 tys. litrów powietrza na dobę, a tyle zwykle wdycha dorosły człowiek. Bez względu na temperaturę i wilgotność wdychanego powietrza w zatokach jest ono ogrzewane do około 34 st. C i mocno nawilżane. Dzięki temu powietrze, przechodząc dalej do gardła i płuc, nie drażni błony śluzowej dróg oddechowych.
Nos i zatoki są pierwszą barierą immunologiczną dla wirusów, bakterii oraz wszechobecnych alergenów. Od zatok szczękowych zależy tembr głosu, pełnią one bowiem rolę pudła rezonansowego.
Przyczyny i objawy chorób zatok przynosowych
Zwykle zaczyna się od kataru. Po kilku dniach dołącza dotkliwy ból zatok i głowy, który nasila się przy każdym ruchu. Takie objawy zazwyczaj świadczą o zapaleniu zatok przynosowych. Choroba najczęściej pojawia się jako powikłanie infekcji górnych dróg oddechowych. Dokuczliwym objawem choroby zatok jest spływanie po tylnej ścianie gardła wydzieliny, która zmusza do częstego chrząkania lub kasłania.
Do rozwoju zapalenia zatok przyczyniają się wirusy (tzw. rynowirusy, koronawirusy lub wirusy grypy różnych typów), ale blisko połowa przypadków to skutek reakcji uczuleniowej. Do innych czynników sprzyjających rozwojowi choroby należą ropnie zębów oraz częste infekcje bakteryjne i grzybicze.
Niezależnie od przyczyny w przebiegu zapalenia zatok dochodzi do obrzęku błony śluzowej nosa, a w rezultacie do zablokowania kanałów łączących go z poszczególnymi zatokami. Zastój powietrza w zatokach przyspiesza wytwarzanie śluzu, który szybko zmienia się w ropną wydzielinę. Nie znajduje ujścia, staje się więc pożywką dla bakterii i wirusów. Katar zagęszcza się, coraz trudniej oczyścić nos, a to nasila ból głowy.
Jednym z objawów chorych zatok może być także nieprzyjemny zapach z ust.
Choroby zatok
Choroby zatok dzieli się na 2 podstawowe grupy – schorzenia ostre i przewlekłe.
- Ostre zapalenie zatok to zazwyczaj powikłanie po przeziębieniu lub wirusowym zakażeniu górnych dróg oddechowych. Czujemy silny ból nad lub pod okiem, mamy osłabiony węch i gorszy smak oraz wysoką gorączkę. Czasem objawom towarzyszy tępy ból głowy i zębów. Dolegliwości utrzymują się ponad 3 tygodnie. Właściwie leczone ostre zapalenie zatok nie pozostawia zmian. Jeśli jednak zaniedbamy leczenie, może dojść nawet do zapalenia opon mózgowych lub ropnia mózgu.
- Podostre zapalenie zatok – objawy są podobne do opisanych wyżej, ale choroba ma łagodniejszy przebieg. Trwa dłużej, nawet do 3 miesięcy.
- Zapalenie przewlekłe może trwać latami. Stałe objawy to stan podgorączkowy, zatkany nos i bóle głowy. Chory może zapadać na zapalenie krtani, nieżyt oskrzeli lub alergie. Okresowo dolegliwości ustępują, ale często nawracają.
Podczas diagnozowania chorych lekarz, po wykonaniu stosownych badań, może postawić diagnozę: bakteryjne zapalenie zatok lub grzybicze zapalenie zatok.
Zobacz także: Masaż jako domowy sposób na katar i zatkany nos
Choroby zatok – możliwe powikłania
Nieleczone lub niewłaściwie leczone ostre zapalenie przechodzi w zapalenie przewlekłe. Są chorzy, u których leczenie farmakologiczne ostrego zapalenia zatok nie przynosi zamierzonych efektów i dolegliwość przechodzi w proces przewlekły. Przyczyną są zwykle nieprawidłowości w budowie anatomicznej jam nosa i ujść zatok, które dodatkowo utrudniają drenaż wydzieliny. Przewlekłe procesy zapalne toczące się w zatokach często prowadzą do zmian przerostowych w obrębie błony śluzowej nosa i wytworzenia się tzw. torbieli, czyli otoczonych torebką i wypełnionych płynem tworów umiejscowionych wewnątrz zatoki.
Po zapaleniu zatok możliwe są również inne powikłania. Można wymienić m.in. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień nadtwardówkowy, podtwardówkowy i mózgu, zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej oraz powikłania dotyczące oczodołów, np. obrzęk zapalny powiek, zapalenie tkanek miękkich oczodołu, ropień podokostnowy czy ropień oczodołu.
Zatkane zatoki często są przyczyną bezsenności. Chory się nie wysypia, co przekłada się na narastające zmęczenie i trudności w sprawnym funkcjonowaniu. Dlatego warto ratować się naturalnymi metodami walki z zapaleniem zatok i pomyśleć o skutecznym leczeniu zatok.
Domowe sposoby na chore zatoki
Ulgę mogą przynieść nie tylko leki dostępne bez recepty w aptece, ale także domowe sposoby na zatoki, które z powodzeniem były stosowane przez nasze babcie.
Domowe sposoby na zatoki – inhalacje
Inhalacje to jeden z najstarszych sposobów na zatkane zatoki i usuwanie wydzieliny, która w nich zalega. Jeśli masz w domu inhalator, skorzystaj z niego. Jeżeli nie masz takiego sprzętu, wystarczy miska i duży ręcznik. Zaletą zabiegu jest to, że lecznicza substancja trafia bezpośrednio do dróg oddechowych, dzięki czemu zmniejsza się obrzęk śluzówki i nie grozi nam zaleganie wydzieliny.
Jeżeli dysponujesz inhalatorem, możesz wykorzystać sól fizjologiczną o stężeniu izotonicznym 0,9%, która dobrze oczyszcza i nawilża zatoki. Innym rozwiązaniem jest użycie soli hipertonicznej o stężeniu 1,5% lub 3%, która rozrzedzi zalegającą wydzielinę i pomoże ją usunąć. Gotowe preparaty do inhalacji mogą być wzbogacone kwasem hialuronowym, który zapewnia odpowiednie nawilżenie i wspomaga regenerację błony śluzowej (to istotne, gdy jest mocno wysuszona), wspomaga ruch rzęsek i ułatwia oczyszczenie zatok.
Dostępne są także preparaty do inhalacji z ektoiną. Substancja ta tworzy na powierzchni błony śluzowej delikatną, cienką warstwę ochronną, zapewniając tym samym wysoki poziom nawilżenia. Ponadto ektoina likwiduje stan zapalny, ma działanie przeciwalergiczne, a dzięki rozrzedzaniu gęstego śluzu ułatwia odkrztuszanie.
Odmianą inhalacji są tzw. parówki. Do miski z gorącą (ale nie wrzącą) wodą dodaj sól kuchenną (na 1,5 litra wody 5–6 łyżek soli) i zamieszaj, aby się rozpuściła. Następnie pochyl się nad miską, głowę i brzegi miski nakryj ręcznikiem i wdychaj opary. Inhalacja powinna trwać około 10–15 minut.
Zamiast soli kuchennej do inhalacji można polecić też olejek sosnowy, eukaliptusowy, z drzewa herbacianego lub olejek z oregano. Do miski ze zwykłą wodą lub wodą morską dodaj 5–6 kropel olejku i wdychaj unoszące się opary przez 10–15 minut.
Zatoki można oczyścić również naparami ziołowymi. W aptekach dostępne są gotowe zestawy ziół. Można też samodzielnie przygotować mieszankę, łącząc w równych porcjach rumianek, tymianek i szałwię. 50 g mieszanki ziołowej zalej litrem wody, gotuj pod przykryciem przez 10–15 minut. Całość wlej do miski, dodaj litr gorącej wody i rozpocznij inhalację.
Uwaga! Inhalacji z wykorzystaniem olejków eterycznych oraz mieszanek ziołowych nie należy wykonywać u dzieci poniżej 6. roku życia oraz u alergików.
Domowe sposoby na zatoki – nawilżanie śluzówki nosa
Domowym sposobem, o którym zimą zapominamy, a który ma znaczenie przy udrażnianiu nosa i likwidowaniu stanu zapalnego, jest odpowiednie nawadnianie organizmu.
W upalne dni zwykle mamy pragnienie, dużo pijemy i dzięki temu nawadniamy organizm. Zimą często o tym zapominamy, a zapotrzebowanie organizmu na wodę się nie zmienia. Jeśli nie dostarczamy jej z zewnątrz, sam sobie ją pobiera – głównie ze śluzówek i skóry.
W aptekach jest wiele preparatów przeznaczonych do nawilżania śluzówki nosa w formie sprayu albo żelu. Niektóre są na bazie kwasu hialuronowego lub karboksymetylo-β–glukanu. Jeśli w wyniku suchości powstały podrażnienia, warto szukać w składzie dekspantenolu. Dobrze zwrócić uwagę, czy wybrany preparat nie zawiera środków konserwujących.
Śluzówkę nosa dobrze nawilża też woda morska. Z szerokiej gamy preparatów, które ją zawierają, do nawilżania jamy nosowej najlepiej wybierać wersję izotoniczną. Dobre nawilżenie uzyskamy również dzięki płukaniu nosa sola fizjologiczną. Jest ona dostępna w specjalnych pojemniczkach ułatwiających aplikację preparatu. Niektóre osoby starsze do nawilżania śluzówki nosa używają ciekłej parafiny. To wielki błąd, ponieważ parafina jest lepka i hamuje ruchy rzęsek.
Aby poprawić komfort oddychania, należy nawilżać także powietrze w pomieszczeniach, w których przebywamy przez wiele godzin. Służą do tego nawilżacze, które często mają także funkcję oczyszczania powietrza. Przydatnym urządzeniem jest higrometr, który automatycznie mierzy poziom wilgotności w mieszkaniu.
Okłady na zatoki
Nos można udrażniać, stosując do okładów sól jodowo-bromową (dostępna w aptece). Należy wziąć kilka garści soli i podgrzać ją na patelni. Tak przygotowaną sól zawiń w ścierkę lub wsyp do bawełnianej skarpetki i przyłóż do czoła na około 45 minut. Okład nie może być zbyt gorący.Wysoka temperatura może sprawić, że uwalniane związki jodu i bromu zaczną działać tak intensywnie, że spowodują zawroty głowy; może dojść nawet do omdlenia.
W podobny sposób można wykorzystać suszone pestki wiśni lub ziarna grochu. Ciepłe okłady rozrzedzają wydzielinę, ułatwiają jej usunięcie i znoszą uczucie rozpierania. Do lnianego woreczka lub bawełnianej skarpetki wsyp kilka łyżek grochu lub pestek wiśni. Następnie dodaj 2 łyżki soli jodowo-bromowej. Całość włóż na kilka minut do piekarnika, rozgrzanego wcześniej do 60 st. Celsjusza. Okład połóż na okolicę zatok na 20–30 minut. Odczujesz wyraźną ulgę.
Domowe sposoby na zatoki – płukanie zatok
Skutecznym sposobem na pozbycie się bólu i nadmiaru wydzieliny jest płukanie zatok. Zabieg można wykonać w gabinecie laryngologa lub samodzielnie w domu. Do płukania zatok potrzebny jest irygator oraz saszetka z proszkiem – odpowiednie zestawy dostępne są w aptekach. Saszetka zazwyczaj zawiera chlorek sodu. Składnikami dodatkowymi są dwuwęglan sodu, ksylitol, chlorek potasu, chlorek wapnia oraz chlorek magnezu.
Dostępne zestawy pozwalają przygotowaćroztwór izotoniczny lub hipertoniczny. Roztwór izotoniczny stosuje się do usuwania pyłu, kurzu, alergenów oraz wszelkich zanieczyszczeń powietrza. Przydaje się w sezonie grzewczym, kiedy śluzówka jest przesuszona i bardziej narażona na infekcje. Roztwór hipertoniczny likwiduje obrzęk błony śluzowej i udrażnia nos.
Do płukania przestrzeni powietrznych stosuje się też roztwór przygotowany z wody oraz 3-procentowej wody utlenionej. Płukanka dezynfekuje błonę śluzową, działa przeciwbakteryjnie, przez co zmniejsza ryzyko zakażenia. W przypadku wykorzystania wody utlenionej do płukania zatok należy pamiętać, aby nie połykać spływającej do gardła wydzieliny. Należy ją wypluć.
Przeciwwskazaniem do zabiegu jest znaczne skrzywienie przegrody nosowej, zabiegi operacyjne w obrębie nosa, nawracające krwawienia z nosa, uszkodzenie śluzówki oraz zdiagnozowane zaburzenia równowagi. To dlatego, że podczas zabiegu dochodzi do zmiany ciśnienia w obrębie jamy nosowej, co może doprowadzić do wystąpienia różnicy ciśnień w obrębie głowy i wywołać silne bóle.
Jak dbać o zatoki zimą?
Zima to czas, kiedy powinniśmy więcej uwagi poświęcić swojemu zdrowiu, by nie narażać się na zakażenia wirusowe. Aby wzmocnić odporność, warto sięgać po naturalne środki. Na przykład zamiast zwykłej herbaty pić herbatki czy soki z czarnego bzu, dzikiej róży, imbiru czy malin.W diecie nie powinno też brakować czosnku, cebuli i chrzanu. Produkty te zawierają biologicznie aktywne substancje, które skutecznie niszczą bakterie i grzyby oraz poprawiają naszą odporność. Takie naturalne antybiotyki nie niszczą korzystnych bakterii w organizmie i nie wykazują działania toksycznego.
Domowy sposób na zachowanie zdrowia to także codzienne rozsądne postępowanie. Co to oznacza?
- Noś czapkę – zatoki nie lubią zimna i porywistego wiatru. Najwięcej ciepła z naszego ciała „ucieka” poprzez głowę, dlatego należy chronić ją ciepłą czapką, która będzie osłaniała czoło i uszy.
- Nie wychodź z mokrymi włosami – to dość często popełniany błąd. Jeśli rano myjesz włosy, zrób to co najmniej godzinę przed wyjściem, aby mieć pewność, że włosy są suche.
- Dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu – poprawia funkcjonowanie śluzówki układu oddechowego oraz zmniejsza gęstość zalegającej wydzieliny. Wypijanie codziennie 2–3 litrów wody powinno być nawykiem, który pomoże ci uchronić się przed chorobami zatok.
- Nawilżaj powietrze w pomieszczeniu – przesuszone powietrze negatywnie wpływa na stan śluzówek i skóry. Dzięki nawilżaniu unikniesz infekcji i stanów zapalnych. Jeśli nie masz nawilżacza, rozwieś na kaloryferach mokre ręczniki. Staraj się utrzymywać w mieszkaniu temperaturę nie wyższą niż 18–20 st. C. Układ oddechowy będzie wtedy sprawniejszy i odporniejszy.
- Nie pal papierosów i nie pozwalaj innym palić w mieszkaniu – dym papierosowy może wpływać na rozwój przewlekłego zapalenia na kilka sposobów, np. zwiększając podatność na infekcje dróg oddechowych lub pogarszając ich przebieg, osłabiając reakcje odpornościowe bądź też zwiększając przepuszczalność nabłonka wyściełającego drogi oddechowe.
- Wietrz mieszkanie. Zimą rzadko widzimy otwarte okna. Tymczasem każde pomieszczenie w mieszkaniu powinno być wietrzone codziennie przez 10 minut. Warto śledzić poziom zanieczyszczenia powietrza, aby uniknąć wpuszczenia do domu smogu, który może przyczynić się do rozwoju stanu zapalnego w obrębie gardła czy nosa.
- Dbaj o zęby – problemy z zatokami mogą być skutkiem zaniedbania higieny jamy ustnej. Jest to związane z naszą budową anatomiczną i sąsiedztwem jamy ustnej z zatokami. Stany zapalne oraz zakażenia wirusowe i bakteryjne szybko rozprzestrzeniają się między tak bliskimi strukturami. Objawem infekcji w zatokach może być ból górnych zębów.
- Stosuj suplementy diety – wybieraj te, które zawierają witaminę C (ma działanie przeciwzapalne).
- Wykorzystuj olejki eteryczne – ich moc jest niedoceniana. Wdychanie oparów olejku, np. sosnowego czy rozmarynowego, działa przeciwzapalnie i pozwala pozbyć się zalegającej wydzieliny. Olejki eteryczne z eukaliptusa, babki czy dziewanny są pomocne w zapobieganiu zapaleniu zatok.
Zobacz także: Zatokowy ból głowy – skąd się bierze i jak go leczyć?
Źródła:
- Latkowski, J.B., Kurnatowski, P., Kozłowski, Z. (2021). Choroby zatok przynosowych. Patofizjologia, diagnostyka, postępowanie. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- Arnal-Schnebelen, B., Goetz, P., Paris, M. (2005). Lecznicze dary natury: 200 uzdrawiających ziół. Warszawa: Reader’s Digest Przegląd.
- Nauka w Polsce. (2010). Bierne palenie związane z przewlekłą chorobą zatok. Pobrane z https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C371901%2Cbierne-palenie-zwiazane-z-przewlekla-choroba-zatok.html
