W powszechnej wiedzy zdrowotne działanie lipy ogranicza się do kwiatów, z których napar zwykliśmy pijać podczas przeziębienia. Tymczasem całe drzewo – od pnia, przez liście, po owoce – stanowi źródło leczniczych i odżywczych surowców. Mało kto pamięta, że młode liście lipowe były pożywieniem naszych przodków na przednówku. Dziś jadanie dziko rosnących roślin staje się modne. I słusznie, bo kryją w sobie skarbnicę aktywnych leczniczo substancji. A przy tym zaskakująco dobrze smakują. Jak więc skorzystać ze wszystkich dobrodziejstw lipy? Idźmy w ślady naszych prapradziadków.
Rodzaje lip – gatunki i zastosowanie
Spis treści
Lipa magiczna
Pogańscy Słowianie uważali, że lipa była świętym drzewem. Jej niezwykła moc pomagała chronić domostwo przed piorunami i złym duchem. Wiara ta przeniknęła potem do chrześcijaństwa – pod lipą stawiano kapliczki Matki Boskiej, a na drzewach umieszczano jej figurki. Do dziś, w pobliżu starych gospodarstw, zawsze rośnie drzewo lipowe – które nie tylko zapewniało kojący cień latem, lecz stanowiło także podręczną aptekę do leczenia wielu dolegliwości. Bywało także źródłem pożywienia.
Liść lipy – do apteczki i do kuchni
Prozdrowotne działanie liści i pędów lipy wynika z zawartości fenolokwasów, flawonoidów i glikozydów – substancji, które działają moczopędnie, wzmacniają naczynia krwionośne, mają potencjał przeciwzapalny i antyseptyczny. Poza tym pomagają obniżać ciśnienie krwi. Liście lipowe zawierają też witaminę C i kwas foliowy, pomagają stabilizować poziom cukru we krwi. Mogą także stanowić kulinarną atrakcję. Jak podkreśla Łukasz Łuczaj (znany botanik specjalizujący się w dziedzinie dzikich roślin jadalnych), młode listki lipowe swoją delikatnością porównywalne są z sałatą i funkią. Mają słodkawy smak i przyjemną, lekko śluzowatą teksturę.
Jak używać lipowych liści?
Jedzmy wiosenne młode liście – z czasem stają się twarde i łykowate. Jednak nawet późnym latem można skubać te młode na odroślach, u nasady pnia. Przy czym nagie liście lipy drobnolistnej są smaczniejsze od, często włochatych, liści lipy szerokolistnej.
Lipowe liście zawierają substancje śluzowe i celulozę, przez co są zalecane osobom zmagającym się z zaburzeniami pracy jelit. Liście lipy spożywano niegdyś na przednówku, nie tylko na surowo. Suszono je też, mielono i dodawano do mąki. Dziś odważni fitodietetycy do tego zachęcają. Ale uwaga – nie należy przesadzać z ilością spożywanych liści lipowych. Ze względu na dużą zawartość celulozy w nadmiarze będą ciężkostrawne, co może objawiać się rozstrojem żołądka. Kilka liści dziennie, dodanych np. do sałatki, w zupełności wystarczy.
Ciekawe: Pączki lipy można jadać także zimą. Są chrupiące, lekko słodkie i orzeźwiające – mogą stanowić smaczną przegryzkę lub dodatek do zup.
Przepis na sałatkę z liśćmi lipy
Inspirowany przepisem ze strony dziczejemy.pl – bloga poświęconego dzikim roślinom jadalnym.
Składniki:
- 2 garście świeżych, młodych liści lipy, umytych i osuszonych
- pół pomarańczy pokrojonej na kawałki ok 1–1,5 cm
- granat – pestki z połówki owocu
- 2 łyżki oleju konopnego
- sól, pieprz
- sok z pozostałej połowy pomarańczy
- łyżeczka miodu – opcjonalnie
Przygotowanie:
Mieszamy porwane liście lipy z pomarańczą, posypujemy nasionami granatu i polewamy sosem (olej konopny mieszamy z sokiem z pozostałej pomarańczy, solą, pieprzem i miodem – do uzyskania emulsji). Tak przyprawioną sałatkę odstawiamy na około 20 minut, by smaki się połączyły.
Ważne! Lipowe liście zrywajmy z dolnych gałązek, do maksymalnie 30 proc. tego, co dostępne. Tak brzmią podstawowe zasady bezpiecznego i etycznego pozyskiwania surowców zielarskich.
Kwiat lipy
Pachnie miodem i początkiem wakacji. Kwiat lipy jest jednak przede wszystkim ważnym surowcem zielarskim. Zawiera flawonoidy, śluz i olejek eteryczny. Oprócz tego występują w nim proantocyjanidyny, leukoantocyjanidyny, terpeny i garbniki. Wszystkie te substancje mają silne działanie terapeutyczne.
W jakich dolegliwościach przydadzą się kwiaty lipy?
Kwiaty lipy wykorzystamy:
- w przeziębieniach jako napar napotny (ułatwia usuwanie toksycznych metabolitów i pomaga obniżyć gorączkę)
- podczas infekcji jako środek przeciwzapalny (to działanie kwercetyny i kemferolu)
- na ból i podrażnienie śluzówek – śluzy zawarte w naparze działają osłaniająco, zmiękczająco, przeciwkaszlowo i łagodząco na podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego i gardła
- w sytuacjach stresowych – zawarte w lipowych kwiatach flawonoidy, olejek eteryczny oraz glikozydy fenolowe mają działanie delikatnie uspokajające i przeciwskurczowe
- przy nadciśnieniu
Uwaga: Ze względu na brak badań dotyczących bezpieczeństwa kwiat lipy nie jest zalecany kobietom w ciąży i matkom karmiącym piersią.
Lipa drobnolistna na katar, kaszel i… stres!
Jak pić napar lipowy
Napar z kwiatów lipy należy pić w ilości 2–3 szklanek dziennie przy chorobach przeziębieniowych, z objawami typu gorączka, nieżyt dróg oddechowych. Napar ten poleca się też „żołądkowcom” – jako środek łagodzący nieżyt żołądka i jelit. Dodatek syropu z malin i miodu do naparu lipowego zwiększa jego działanie przeciwgorączkowe i wzmacniające.
Doktor Henryk Różański, naukowiec fitoterapeuta, radzi pić napar lipowy na mleku z miodem lipowym lub lawendowym przed snem. Jedna szklanka takiego naparu ułatwi zasypianie. Można podawać go także dzieciom.
Uwaga! Kwiaty lipy mogą powodować alergię. Zanim po nie sięgniemy, upewnijmy się, czy podczas kwitnienia lip nie dokucza nam swędzenie i łzawienie oczu oraz katar.
Kwiat lipy w kosmetyce
Napar lipowy ma zastosowanie pielęgnacyjne w kosmetyce dzięki działaniu przeciwzapalnemu, antyseptycznemu, nawilżającemu i osłaniającemu. Będzie mu wdzięczna zwłaszcza sucha i podrażniona skóra, skłonna do wyprysków.
Napar lipowy:
- zwiększa elastyczność i sprężystość naskórka
- hamuje łojotok
- ogranicza procesy złuszczania i łagodzi uczucie świądu
- działa wybielająco na cerę
Lipowy napar jest też zbawienny dla włosów. Płukanki lipowe niwelują ich suchość, ograniczają powstawanie łupieżu suchego i zwiększają wytrzymałość włosów na uszkodzenia mechaniczne. Okłady z naparu lipowego można stosować na oczy: do leczenia stanu zapalnego spojówek i powiek, przy uczuciu suchości lub zmęczenia oczu. Lipowe okłady są też wskazane do niwelowania cieni i worków pod oczami.
Ciekawe: Uważa się, że starzejące się kwiaty lipy mogą nabierać właściwości narkotycznych, dlatego do suszenia najlepiej zbierać kwiaty świeżo otwarte.
Owoce lipy
Jak podaje dr Różański, owoce lipy także stanowią źródło leczniczych substancji. Mają wygląd kulistych orzeszków. Młode i zielone można rozetrzeć z odrobiną przegotowanej wody na papkę – wówczas znajdą zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych gardła, przełyku, żołądka i jelit, a także jako środek na kaszel i pobudzenie oraz regenerację nabłonka przewodu pokarmowego. Roztarte niedojrzałe owoce lipy z mlekiem lub wodą to także sposób na zgagę i złagodzenie objawów choroby wrzodowej. Z kolei napar z niedojrzałych i dojrzałych owoców lipy pomaga leczyć stany zapalne skóry, powiek i spojówek. Ma działanie rozjaśniające i odżywcze: nawilża, zmniejsza symptomy atopowego zapalenia skóry.
Olej lipowy
Owoce lipy po dojrzeniu stają się orzeszkami. Wówczas można je wykorzystać w kuchni i domowej apteczce. Zawierają śluzy, białka, skrobię, flawonoidy i olej – dawniej często z nich wytłaczany. Olej ten jest źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Można go stosować doustnie i na skórę. Przyspiesza gojenie ran i owrzodzeń, usuwa stany zapalne, dobrze natłuszcza, łagodzi świąd.
Ciekawe: Dawniej z mielonych orzeszków lipowych wytwarzano rodzaj czekolady (podobno bardzo smacznej). Podejmowano nawet próby produkcji na większą skalę, lecz pasta okazała się nietrwała – szybko się psuła.
Cenny pień lipy
Z pni lipy można otrzymywać wiosną smaczny delikatny, lekko słodki sok – podobnie jak z brzozy. Węgiel drzewny otrzymywany z lipy w tradycyjnej medycynie jest używany przy zatruciach, biegunkach, niestrawnościach, a sproszkowany – do posypywania oparzeń.
Źródła:
- Alergia na pyłki kwiatów lipy: Weryszko-Chmielewska, E., Piotrowska-Weryszko, K., Wolski, T., Sulborska-Różycka, A., Konarska, A. (2023). Variation in the Concentration of Tilia spp. Pollen in the Aeroplankton of Lublin and Szczecin, Poland. Plants, 12(6), 1415. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36987103/
- Działanie lecznicze kwiatów lipy: Comittee on Herbal Medicinal Products. (2012). Assessment report on Tilia cordata Miller, Tilia platyphyllos Scop., Tilia x vulgaris Heyne or their mixtures, flos. Pobrane z: LINK
- Lipa w dawnej medycynie i współczesnym ziołolecznictwie: Różański, H. (2009). Kwiat lipy – Flos (Inflorescentia) Tiliae w fitoterapii. Pobrane z: LINK
- Łukasz Łuczaj – jadalna lipa: Łuczaj, Ł. (b.d.). LIPA Tilia (lipowate Tiliaceae). Pobrane 15 lipca 2023 z: LINK
- Sałatka z liści lipy: DziczeJemy. (2020). Sałatka z liści lipy z olejem konopnym. Pobrane z: LINK
