Układ endokannabinoidowy (ang. Endocannabinoid system – ECS) został odkryty w pierwszej połowie lat 90. XX wieku, kiedy to stwierdzono, że w organizmie człowieka występują dwa rodzaje receptorów kannabinoidowych. Oznaczono je skrótami CB1 i CB2. Oczywiście w naszym ciele jest o wiele więcej receptorów, ale – na poziomie obecnej wiedzy – tylko CB1 i CB2 są pełnoprawnymi członkami układu endokannabinoidowego.
Spis treści
Czym jest układ endokannabinoidowy?
Receptory CB1
Receptory CB1 występują w wielu tkankach, ale najliczniej w centralnym układzie nerwowym. Szczególnie dużo jest ich w zwojach podstawy, hipokampie, móżdżku i korze mózgowej. Są też obecne w jądrach, macicy, śródbłonku naczyniowym, gałkach ocznych, śledzionie, jelitach i adipocytach, czyli komórkach magazynujących tłuszcze proste (trójglicerydy).
Receptory CB1 mają dwojaką naturę. Z jednej strony odpowiadają za działania niepożądane (zawroty głowy i tzw. haj) po zażyciu jakiejś używki. Korzystne działanie CB1 to zmniejszanie dolegliwości bólowych, poprawa apetytu. Ale warto wiedzieć, że trudno pobudzić CB1 do działania bez wywołania działań niepożądanych. Trwają jednak poszukiwania związków, które byłyby pozbawione działań niepożądanych dla pacjentów, a pożądanych dla użytkowników rekreacyjnych.
Ma to niestety swoją ciemną stronę. Niektóre syntetyczne kannabinoidy mają działanie kilkaset razy silniejsze niż THC. Z radością wykorzystują je producenci dopalaczy. O ile w badaniach naukowych stosowane są w mikrodawkach, to w dopalaczach – niekoniecznie. Jeśli ktoś pamięta historię „mocarza”, to warto powiedzieć, że był to środek, który można by zaliczyć do kannabinoidów. To dowodzi, że silne pobudzenie tych receptorów może mieć opłakane skutki i w poszukiwaniu takich leków musimy być bardzo ostrożni.
Receptory CB2
Receptory CB2 odgrywają zupełnie inną rolę, a ich pobudzenie nie daje efektów psychoaktywnych (tj. haju). Zlokalizowane są głównie w tkankach obwodowych. Receptory CB2 znajdują się także w śledzionie, węzłach chłonnych, migdałkach, wyrostku robaczkowym i tkance limfatycznej innych narządów. Odkryto je także w centralnym układzie nerwowym.
CB2 są ważne dla naszego organizmu, ponieważ biorą udział w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Jedną z funkcji receptorów CB2 jest sterowanie uwalniania cytokin, czyli białek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej. Najważniejszą funkcją CB2 jest regulowanie stanów zapalnych, które rozwijają się z powodu urazu lub schorzeń o podłożu autoimmunologicznym, w których układ immunologiczny atakuje własne komórki, jak np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów.
Olejek CBD – czym jest i jak działa?
Czy układ endokannabinoidowy jest nam potrzebny?
Z badań naukowych wynika, że odpowiedniki ludzkiego układu endokannabinoidowego znajdują się także w bardzo prymitywnych organizmach, do których można zaliczyć np. muszkę owocową. To pokazuje, że ECS jest bardzo istotnym układem, ponieważ bierze udział w rozwoju np. układu nerwowego. Dlatego też zażywanie w bardzo młodym wieku kannabinoidów w celach rekreacyjnych może doprowadzić do rozwoju uzależnienia.
Skutkiem palenia kannabinoidów przez kobiety w ciąży będzie niska masa urodzeniowa dziecka, której nie uda się nigdy odrobić. U takich niemowląt śmiertelność jest wielokrotnie wyższa od ogółu populacji. Istnieje również większe ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych (cukrzycy czy nadciśnienia tętniczego).
ECS ma wpływ na działanie układu odpornościowego, reguluje apetyt, metabolizm oraz pracę układu sercowo-naczyniowego. To dzięki niemu w wielu sytuacjach nie odczuwamy bólu, mamy dobrą pamięć, odczuwamy różne emocje.
Układ endokannabinoidowy odpowiedzialny jest za regulację i równowagę prawie wszystkich procesów zachodzących w ludzkim organizmie. Wpływa m.in. na:
- apetyt
- sen
- metabolizm
- pamięć
- funkcje rozrodcze
- funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego
- odpowiedź immunologiczną
Można powiedzieć, że wspólnie z innymi układami – hormonalnym i adrenergicznym – odpowiada za homeostazę, czyli równowagę w organizmie. Jest on „włączony” nieustannie, tak samo jak tarczyca, która produkuje istotne dla naszego organizmu hormony tarczycowe. Ale jego przekaźnikiem nie jest tyroksyna, a endokannabinoidy, których wzrost lub spadek wydzielania pomaga organizmowi wrócić do stanu homeostazy.
W każdej ludzkiej tkance układ ten realizuje różne zadania, ale wszystkie z nich prowadzą do osiągnięcia samoregulacji procesów biologicznych. Krótko mówiąc, układ endokannabinoidowy jest nam niezbędny do życia.
Agent do zadań specjalnych
Wiemy już, że układ endokannabinoidowy może wpłynąć na poprawę apetytu. Ale warto też wiedzieć, że to on stymuluje dziecko do ssania piersi. To tylko jeden z przykładów. Nasz naturalny (endogenny) układ kannabinoidowy w sposób ciągły uczestniczy w wielu ważnych funkcjach, np. w kontroli bólu.
Sądzi się także, że układ ten utrzymuje w organizmie stałe napięcie analgetyczne, czyli przeciwbólowe. Zasługą endogennych kannabinoidów (rzecz jasna, niejedyną) jest też nieodczuwanie bólu w sytuacjach stresowych. Aktywność układu endokannabinoidowego może się zmieniać w zależności od sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Ale aktywność układu można zmieniać także poprzez podawanie kannabinoidów.
Endokannabinoidy, czyli te wytwarzane przez nasz organizm, są bardzo odległymi kuzynami tłuszczu. Zaliczane są do eikozanoidów, czyli przekaźników wytwarzanych z nienasyconych kwasów tłuszczowych. Uznano więc, że podawanie nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 może wpływać na zwiększenie produkcji endokannabinoidów.
W przypadku innych układów znajdujących się w naszym ciele określone działania czy nasze zachowania mogą wpływać na ich funkcjonowanie. W odniesieniu do układu endokannabinoidowego dzieje się nieco inaczej. Dla przykładu, w chorobie Huntingtona obserwuje się spadek poziomu endokannabinoidów. Ale nie wiadomo, czy jest to spowodowane samą chorobą, czy też przyczyną rozwoju choroby jest wysoki poziom endokannabinoidów. A zatem, co było pierwsze – jajko czy kura?
Warto zapamiętać, że układ endokannabinoidowy działa tak, aby utrzymać organizm w stanie równowagi. Jeżeli ktoś jest na diecie, to organizm doskonale wie, że ma niedobory kaloryczne. Będzie też wiedział, że to nie jest korzystna sytuacja. Do akcji wkroczy wtedy układ endokannabinoidowy i pobudzi apetyt, ale nie do poziomu, który sprawi, że osiągniemy nadmierną masę ciała. Będzie on dążył do tego, aby waga była na właściwym dla naszego organizmu poziomie.
Podobnie jest w przypadku podawania tzw. medycznej marihuany w sytuacji wyniszczenia związanego z chorobą nowotworową. Pacjenci zazwyczaj wiele nie przybierają na wadze, ale już nie chudną. Natomiast nie jest to cudowny lek na poprawę apetytu, gdyż statystyka jest nieubłagana – odsetek osób otyłych jest niższy wśród osób, które marihuanę palą regularnie, a u osób palących papierosy często bywa odwrotnie.
5 problemów zdrowotnych, w których warto zastosować olejek CBD
„Skład” układu endokannabinoidowego
W skład układu endokannabinoidowego wchodzą:
- receptory kannabinoidowe – to białka błony komórkowej. Jak dotąd wyróżniamy dwa rodzaje receptorów – CB1 oraz CB2, które znajdują się na powierzchni komórek. Receptory CB1 znajdują się przede wszystkim w mózgu, a dokładnie w podwzgórzu i ciele migdałowatym. Te obszary mózgu odpowiadają za kontrolę apetytu, pamięć oraz przetwarzanie emocji. Ponadto receptory CB1 znajdują się również w ośrodkowym układzie nerwowym (w zakończeniach nerwowych) i odpowiadają za odczuwanie bólu. Receptory CB2 znajdują się głównie w układzie immunologicznym. Aktywacja tych receptorów rozpoczyna stymulację układu odpornościowego do walki ze stanami zapalnymi oraz zapoczątkowuje inne działania immunologiczne. Ten rodzaj receptorów znajduje się również w obwodowym układzie nerwowym
- endokannabinoidy – to małe cząsteczki, które są neurotransmiterami odpowiedzialnymi za aktywację receptorów kannabinoidowych. Wyróżnia się dwa endokannabinoidy, które są naturalnie produkowane przez organizm – anandamid (tzw. AEA) oraz 2-arachidonyloglicerol (2-AG)
- enzymy metaboliczne – które odpowiadają za niszczenie endokannabinoidów w momencie wykorzystania ich przez organizm. Wyróżniamy dwa enzymy metaboliczne: FAAH i MAGL. Pierwszy odpowiada za rozpad anandamidu, a drugi za rozkład 2-arachidonyloglicerolu
Niedobór endokannabinoidów
Kilkanaście lat temu dr Ethan Russo opublikował badanie, na którego podstawie stwierdził, że zbyt niski poziom endokannabinoidów może być przyczyną migreny, zespołu jelita drażliwego oraz innych chorób opornych na leczenie. Ma to związek z podobieństwem między mechanizmami tych chorób.
Wciąż trwają badania mające potwierdzić tę zależność, jednak już teraz ta jednostka chorobowa nazywana jest klinicznym niedoborem endokannabinoidów. Ale to tylko teoria, bo wciąż nie wiemy, czy mało endokannabinoidów jest przyczyną, czy skutkiem.
Źródła:
- Maccarrone, M., Gasperi, V., Catani, M.V., Diep, T.A. i inni (2010). The endocannabinoid system and its relevance for nutrition. Annual Review for Nutrition, 30, 423-440. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20645854/
- Burston, J.J., Woodhams, S.G. (2014). Endocannabinoid system and pain: an introduction. Proceedings of the Nutrition Society, 73, 106–117. Pobrano z: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24148358/
- Di Marzo, V., Bifulco, M., De Petrocellis, L. (2004). The endocannabinoid system and its therapeutic exploitation. Nature Reviews Drug Discovery 3, 771-784. Pobrano z: https://www.nature.com/articles/nrd1495
- Jabłoński, B. (2021). Co to jest i jak działa układ endokannabinoidowy? Pobrano z: https://medicana.pl/medyczna-marihuana/co-to-jest-i-jak-dziala-uklad-endokannabinoidowy
- Talar-Śpionek, A. (2019). Medyczna marihuana. Pobrano z: https://www.gdziepolek.pl/kategorie/medyczna-marihuana
- Cöllen, B. (2015). „Die Welt” o „Mocarzu”: „Na dłuższą metę problem jest nie do opanowania”. Pobrano z: https://www.dw.com/pl/die-welt-o-mocarzu-na-d%C5%82u%C5%BCsz%C4%85-met%C4%99-problem-jest-nie-do-opanowania/a-18595411
- Reyes, L. Manalich, R. (2005). Long-term consequences of low birth weight. Kidney International, 68, Supplement 97, S107-S111. Pobrano z: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0085253815512349#:~:text=WHAT%20ARE%20THE%20CLINICAL%20CONSEQUENCES,to%20gestational%20age%20%5B30%5D.
- Medical News Today (2020). Cannabis and weight loss: What to know. Pobrano z: https://www.medicalnewstoday.com/articles/does-weed-make-you-lose-weight#cannabis-and-weight-loss
