Krokosz barwierski – właściwości i działanie lecznicze kwiatów i oleju z krokosza

Czym jest krokosz barwierski?

Krokosz barwierski (łac. Carthamus tinctorius) jest pięknie kwitnącą rośliną, należącą do rodziny astrowatych (Asteraceae). Jego łacińska nazwa Carthamus wywodzi się od arabskiego słowa qurtom lub też hebrajskiego słowa qarthami, które oznaczają: „malować, farbować, barwić”. Ma to ścisły związek z powszechnym zastosowaniem krokosza jako rośliny służącej do barwienia.

W języku polskim krokosz określany bywa też jako „szafran łąkowy”, „fałszywy szafran” czy też „szafranowy oset” (krokosz jest bliskim kuzynem popularnego ostu, należącego do tej samej rodziny). W istocie, krokosz barwierski stanowi znacznie tańszy zamiennik szafranu (czyli krokusa), który możemy wykorzystywać zarówno w farbiarstwie, w kuchni jako dodatek kulinarny oraz w medycynie, jako surowiec zielarski. Co ważne, tańszy nie oznacza wcale, że gorszy. Przeczytaj, jakie właściwości posiada krokosz barwierski.

Krokosz barwierski – pochodzenie i wygląd

Krokosz barwierski pochodzi z krajów Bliskiego i Środkowego Wschodu. Do Europy przybył z Egiptu blisko 500 lat temu. Jako że pochodzi z rejonów o często nieprzyjaznych dla uprawy roślin warunkach klimatycznych, krokosz barwierski jest rośliną odporną na wiatr, suszę, a także na zwiększone zasolenie. Może być uprawiany na glebach o słabej żyzności, w ciepłym i dość suchym klimacie. Największe plantacje krokosza znajdują się w Indiach, Chinach, USA, Egipcie, Iranie i południowej Francji.

Krokosz barwierski jest rośliną jednoroczną, osiągającą wysokość do około 60 cm. Najpiękniejsze są w niej kwiaty, o intensywnej, żółtej, pomarańczowej lub czerwonej barwie. Do barwienia wykorzystuje się ekstrakt z kwiatów krokosza, których najważniejszym składnikiem jest barwnik – kartamina. Pigment ten po rozpuszczeniu go w wodzie zabarwi ją na kolor żółty, natomiast jego ekstrakt alkoholowy ma charakterystyczną barwę czerwoną. Dlatego może być stosowany jako znacznie tańszy zamiennik szafranu.

Żółty i czerwony barwnik pochodzący z kwiatów krokosza stosuje się między innymi do barwienia produktów spożywczych, alkoholi oraz słodyczy, a także leków, tkanin i kosmetyków. Barwniki te używa się przy produkcji szminek, różu, cieni do powiek czy pudrów. W przemyśle kosmetycznym znajduje zastosowanie także olej krokoszowy. Ze względu na jego właściwości nawilżające, łagodzące i przeciwzapalne może on stanowić składnik kremów i balsamów, przeznaczonych do cery zwykłej i z problemami.

W lecznictwie natomiast wykorzystuje się zarówno kwiaty, jak i nasiona krokosza barwierskiego. Z nasion uzyskuje się cenny olej, który jest używany nie tylko w celach spożywczych oraz w wyrobach kosmetycznych. Warto także sięgać po niego jak po lekarstwo – z powodu jego korzystnych wartości prozdrowotnych.

Melisa lekarska – właściwości lecznicze i zastosowanie

Krokosz barwierski – właściwości lecznicze kwiatów

W ziołolecznictwie wykorzystuje się kwiaty krokosza barwierskiego. Można z nich sporządzić napar posiadający liczne właściwości lecznicze. Za jego działanie na organizm odpowiadają takie składniki, jak: kwercetyna, luteolina, alkohole triterpenowe, kartamina, witamina E i wiele innych.

Kiedy warto sięgnąć po napar z tych kolorowych kwiatów krokosza? Będzie on pomagał w przypadku takich dolegliwości, jak między innymi:

• zaburzenia miesiączkowania – zalecany jest głównie kobietom, które skarżą się na nieregularne, opóźnione i skąpe miesiączki. Ponieważ krokosz pobudza krwawienie, może być stosowany również w przypadku zatrzymania się menstruacji. Pomaga także w bolesnym miesiączkowaniu i ogólnie bardzo korzystnie wpływa na żeński układ rozrodczy. Ma działanie przeciwbólowe oraz rozkurczające

Uwaga! Kobietom w ciąży zdecydowanie nie wolno spożywać naparu z kwiatów krokosza barwierskiego! Jego silne działanie rozkurczające oraz pobudzające krwawienie może skutkować poronieniem. Kiedyś wyciągi z krokosza stosowane były jako środek poronny.

• choroby układu krążenia – szczególnie te, które związane są z kiepską kondycją naczyń krwionośnych. Ekstrakt z kwiatów krokosza barwierskiego wzmacnia ściany naczyń krwionośnych oraz obniża ciśnienie krwi. Ponadto pobudza krążenie krwi i zapobiega chorobom serca i układu sercowo-naczyniowego
• miażdżyca – ze względu na zdolność do zapobiegania zlepianiu się płytek krwi i tworzeniu zakrzepów w świetle naczyń krokosz może służyć profilaktycznie przeciwko powstawaniu blaszki miażdżycowej w naczyniach. Może także być stosowany w już istniejącej chorobie miażdżycowej i u osób z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi

Ciekawostka: krokosz barwierski jest ważnym surowcem stosowanym w ziołolecznictwie w tradycyjnej medycynie chińskiej. Wykorzystuje się tam przede wszystkim jego właściwości pobudzające krwawienie. Określa się to jako silną zdolność do „przełamania zastoju krwi”. W medycynie chińskiej zastój krwi jest jednym z wzorców chorobowych i dotyczy najczęściej kobiet po 40 roku życia. Jednak uwaga! W sytuacji, w której podejrzewamy się o tego typu wzorzec, lepiej skonsultować się z terapeutą medycyny chińskiej, niż samodzielnie sięgać po tak silne lekarstwo, nawet „tylko” ziołowe. Niewłaściwie zastosowany wyciąg lub napar z krokosza barwierskiego może nawet spowodować u kobiety niebezpieczny dla zdrowia krwotok. Jeśli jednak jego użycie jest uzasadnione, bardzo szybko przynosi ulgę w dolegliwościach.

Krokosz barwierski – właściwości lecznicze oleju

Kolejnym surowcem leczniczym są nasiona krokosza barwierskiego, z których pozyskuje się olej. Olej z krokosza barwierskiego posiada liczne, cenne dla zdrowia właściwości. Warto po niego sięgać, ponieważ jest doskonałym źródłem nienasyconych, zdrowych kwasów tłuszczowych – zawiera jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Są one niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu hormonalnego, nerwowego oraz sercowo-naczyniowego. Wspomagają przyswajanie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K.

Olej krokoszowy zawiera też mniej tłuszczów nasyconych w porównaniu np. z oliwą czy awokado. W oleju z krokosza barwierskiego znajduje się przede wszystkim kwas linolowy, linolenowy, oleinowy, a także witaminy A, E i B6 oraz związki z grupy fitosteroli.

Ze względu na swój unikatowy skład chemiczny i działanie lecznicze olej krokoszowy znalazł zastosowanie w takich schorzeniach, jak między innymi:

• miażdżyca – osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu, szczególnie tej „złej” jego frakcji, powinny stosować olej z krokosza jako obowiązkowy składnik diety obniżającej cholesterol i zapobiegającej rozwojowi miażdżycy. Nienasycone tłuszcze obecne w oleju krokoszowym powodują rozrzedzenie krwi i zmniejszają lepkość płytek krwi. W efekcie nie tylko zapobiega on tworzeniu się płytki miażdżycowej, lecz również obniża ciśnienie i zmniejsza ryzyko zawału, udaru oraz innych chorób układu sercowo-naczyniowego
• wysoki poziom cukru we krwi – olej z krokosza jako źródło tłuszczów nienasyconych reguluje i poprawia glikemię. Ma również pozytywny wpływ na poziom insuliny oraz zapobiega rozwojowi insulinooporności. Z tego powodu olej ten może być z powodzeniem stosowany u diabetyków, zwłaszcza z cukrzycą typu 2
• menopauza – olej z krokosza barwierskiego jest świetnym remedium u kobiet w okresie przekwitania, które skarżą się na liczne objawy związane z zaburzeniami hormonalnymi w tym czasie. Olej ten łagodzi wiele przykrych symptomów, które uprzykrzają życie kobietom w czasie klimakterium
• stany zapalne – ze względu na zawartość w oleju wielu związków o działaniu antyoksydacyjnym chroni on organizm przez działaniem wolnych rodników i wpływem stresu oksydacyjnego. Obniża także poziom CRP (białko C-reaktywne, którego poziom sygnalizuje obecność stanu zapalnego)
• nadwaga – olej z krokosza może być zalecany osobom z nadwagą, otyłością oraz tym, które mają problemy z utrzymaniem wymarzonej masy ciała. Pomaga także kobietom po menopauzie, z tendencją do przybierania niepotrzebnych kilogramów.
• zaparcia – olej krokoszowy świetnie reguluje wypróżnienia i zapobiega zaparciom. Ta jego zdolność przydaje się nie tylko w celu poprawy pracy przewodu pokarmowego, lecz także pomaga w walce z nadwagą i sprzyja uregulowaniu przemiany materii
• infekcje – tu przydaje się działanie napotne i wykrztuśne oleju. Poprzez zwiększenie pocenia się olej zadziała przeciwgorączkowo. Jego działanie wykrztuśne pomoże szybciej pozbyć się zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny. Warto więc sięgnąć po olej z krokosza także w przeziębieniu, zapaleniu oskrzeli i kaszlu
• sucha skóra – olej krokoszowy może być także stosowany zewnętrznie. Przydaje się w przypadku nadmiernie przesuszonej skóry oraz skóry skłonnej do stanów zapalnych. Za działanie kojące, ochronne, łagodzące i nawilżające odpowiada w dużej mierze wysoka zawartość witaminy E w tym produkcie
• suche włosy – stosowany do wcierania we włosy olej krokoszowy wzmacnia je, dodaje im elastyczności i blasku, a także pobudza ich wzrost i zapobiega wypadaniu

Olejek z wiesiołka – właściwości lecznicze, działanie i zastosowanie

Krokosz barwierski w kuchni

W kuchni możemy wykorzystywać zarówno kwiaty krokosza barwierskiego, jak i olej krokoszowy. Kwiatów można użyć, podobnie jak używamy szafranu – jako jego tańszy, lecz równie wartościowy odpowiednik. Możemy za ich pomocą barwić np. ryż, zupy, sosy, potrawy z makaronu lub pasty do smarowania chleba.

Jeśli natomiast chodzi o olej krokoszowy – jego zastosowanie w kuchni jest wszechstronne. Wyróżniamy zasadniczo dwa rodzaje oleju krokoszowego. Jeden rodzaj zawiera zdecydowanie więcej frakcji tłuszczów wielonienasyconych (kwasu linolenowego) i ten może być stosowany tylko na zimno, nie nadaje się do smażenia czy gotowania. Nie powinno się go podgrzewać do temperatury powyżej 65 stopni, gdyż traci wówczas swoje cenne właściwości. Olej krokoszowy najlepiej stosować w postaci surowej – jako dodatek do sałatek lub innych potraw na zimno. Można nim skropić warzywa, kanapki, owsiankę, twarożek itp. albo po prostu wypić w postaci oleju spożywanego „jak lekarstwo” – na łyżeczce.

Druga odmiana oleju z krokosza zawiera więcej kwasu oleinowego. Ten rodzaj oleju ma wysoką temperaturę dymienia, można go zatem wykorzystywać do gotowania i smażenia. Może nam zastąpić w kuchni np. olej słonecznikowy. Ma również podobne do oleju słonecznikowego własności odżywcze.

Jeśli jednak nie masz pewności, z którą frakcją masz do czynienia, lub na opakowaniu jest ewidentnie napisane, że olej jest „tłoczony na zimno”, lepiej jest spożywać go tylko na surowo. Dzienna dawka dla osoby dorosłej to 15 ml (łyżka stołowa) oleju dwa razy dziennie.

Jak przygotować napar z kwiatów krokosza barwierskiego?

Napar z krokosza barwierskiego sporządzamy z suszonych kwiatów krokosza. Susz trzeba zalać około 200-250 mililitrami (szklanką) wrzącej wody, przykryć i pozostawić do zaparzenia na 15 minut. Następnie odcedzić i pić ciepłe dwa razy dziennie.

Krokosz barwierski – przeciwwskazania

Czy są jakieś środki ostrożności przy stosowaniu krokosza barwierskiego? Jest ich, co prawda, niewiele, ale trzeba o nich pamiętać. Preparatów z kwiatów krokosza należy bezwzględnie unikać w ciąży, gdyż mogą wywołać krwawienie i poronienie. Ze względu na brak badań i informacji odnośnie do stosowanie krokosza u kobiet karmiących piersią lepiej również powstrzymać się od zażywania go w tym czasie.

Krokosz barwierski jest także przeciwwskazany w schorzeniach przebiegających z zaburzeniami krzepnięcia krwi. Może bowiem spowolnić krzepnięcie płytek krwi i wywołać krwawienie lub krwotok. Z tego też powodu należy odstawić preparaty z krokosza na co najmniej dwa tygodnie przed spodziewaną operacją lub jakimś zabiegiem chirurgicznym.

Osoby uczulone na inne rośliny z rodziny astrowatych (rumianek, nagietek, jeżówka, arnika i inne) mogą wykazywać reakcje alergiczne również na krokosza barwierskiego.

Olej z krokosza – przeciwwskazania

Olej z krokosza barwierskiego jest uznawany za produkt dość bezpieczny. Ze względu jednak na fakt, że krokosz może spowolnić krzepnięcie płytek krwi i nasilić krwawienie lub krwotok, szczególną ostrożność powinny zachować kobiety cierpiące na obfite i przedłużające się miesiączki. Zdecydowanie zaś przeciwwskazany jest u kobiet w ciąży – ze względu na ryzyko poronienia.

Osoby uczulone lub nadwrażliwe na wyciągi z kwiatów tej rośliny, powinny również unikać oleju krokoszowego.

Koper włoski (fenkuł) – właściwości, działanie i zastosowanie

Bibliografia:

1. Delshad, E., Yousefi, M., Sasannezhad, P., Rakhshandeh, H., Ayati, Z. (2018). Medical uses of Carthamus tinctorius L. (Safflower): a comprehensive review from Traditional Medicine to Modern Medicine. Electronic Physician, 10(4), 6672–6681. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5984022/
2. (b.d.). Safflower. Pobrane 23 maja 2022 z https://www.herbgarden.co.za/mountainherb/herbinfo.php?id=516
3. Leonard, J. (2018). Six health benefits of safflower oil. Pobrane z https://www.medicalnewstoday.com/articles/322245
4. Adamska, I., Biernacka, P. (2021). Bioactive substances in safflower flowers and their applicability in medicine and health-promoting foods. International Journal of Food Science, 2021, 6657639. https://www.hindawi.com/journals/ijfs/2021/6657639/
5. (2018). Krokosz barwierski jest szczególnie polecany dla kobiet cierpiących na nieregularne, bolesne miesiączki oraz dla pań w okresie menopauzy! Pobrane z https://planteon.pl/blog/krokosz-barwierski#:~:text=z%20szafranu%20%C5%82%C4%85kowego!-,Krokosz%20barwierski%20to%20ro%C5%9Blina%20znana%20i%20ch%C4%99tnie%20wykorzystywana%20ju%C5%BC%20od,poziom%20cholesterolu%2C%20ci%C5%9Bnienia%20oraz%20glukozy.
6. Gwóźdź, E. (b.d.). Krokosz barwierski – właściwości, działanie i zastosowanie krokoszu barwierskiego. Pobrane 23 maja 2022 z https://www.ekologia.pl/zdrowie/witaminy-i-suplementy/krokosz-barwierski-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-krokoszu-barwierskiego,24401.html
7. (2021). Safflower. Pobrane z https://www.rxlist.com/safflower/supplements.htm