Biedrzeniec anyż – właściwości lecznicze i zastosowanie

Biedrzeniec anyż (łac. Pimpinella anisum), zwany również anyżkiem, to roślina jednoroczna, która należy do rodziny selerowatych (łac. Apiaceae), kiedyś znanych bardziej pod nazwą baldaszkowatych. Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie jest tu owoc anyżu (anisi fructus), z którego pozyskuje się olejek anyżowy. Biedrzeniec anyż jest jedną z najstarszych roślin leczniczych. Historia stosowania anyżu sięga tysięcy lat.

Jak wygląda biedrzeniec anyż?

Anyż to roślina zielna, osiągająca wysokość do około 50 cm. Jego łodyga jest pusta w środku, rozgałęziona i charakterystycznie bruzdkowana. Liście rośliny są ząbkowane – jak u pietruszki czy selera, lub pierzaste – jak w przypadku kopru. Wszystkie te rośliny należą bowiem do tej samej rodziny selerowatych.

Kwiat anyżu

Drobne, białe kwiaty anyżku składają się w płaskie, rozłożyste baldachy. Kwiaty biedrzeńca kwitną w czerwcu i lipcu. Nie są one zbyt atrakcyjne, ale można z nich pozyskać miód anyżowy. Najważniejszą jednak częścią rośliny są nasiona anyżu.

Nasiona anyżu

Nasiona anyżu to właściwie jego owoce. Są to małe rozłupnie o szarozielonkawym kolorze, szorstkiej powierzchni i gruszkowatym kształcie. Są niewielkie, mają długość około 3–5 mm. To nasiona anyżu determinują jego znaczenie w ziołolecznictwie, kuchni oraz przemyśle spożywczym. Mają one słodki, lekko korzenny, przypominający lukrecję smak i charakterystyczny, anyżowy aromat. Z owoców anyżku pozyskuje się olejek eteryczny. Nasiona zawierają od 1,5 do 5% olejku, który jest wykorzystywany w lecznictwie.

Owoce zbiera się, gdy osiągną swoją dojrzałą zielonoszarą barwę, a następnie poddaje suszeniu w warunkach naturalnych.

Gdzie występuje anyż?

Biedrzeniec anyż pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego i tam też jest uprawiany. Znany i stosowany był już w starożytnym Egipcie, skąd następnie dotarł do Grecji, Rzymu i na Środkowy Wschód. Dziś rośnie również w Meksyku i krajach Azji Zachodniej.

Był bardzo powszechnie stosowany w tradycyjnej medycynie Iranu, gdzie doceniono szerokie spektrum działania jego owoców i olejku eterycznego. Obecnie największymi producentami olejku z anyżku są Hiszpania oraz Egipt. Biedrzeniec anyż występuje w zasadzie wyłącznie jako roślina uprawna, nie ma swoich naturalnych stanowisk.

Biedrzeniec anyż – skład chemiczny

Owoce anyżu zawierają do 6% olejku lotnego, a poza tym obecne są tu białka, cukier, flawonoidy oraz kumaryny. Poza tym anyż zawiera liczne składniki mineralne, takie jak żelazo, mangan, wapń, potas, miedź, magnez i fosfor.

Jeśli chodzi o olejek anyżowy, to głównym jego składnikiem jest trans-anetol, metylochawikol, aldehyd anyżowy, estragol, kumaryny (między innymi skopoletyna i umbeliferon), związki terpenowe i wiele innych substancji czynnych.

Ze względu na bezpieczeństwo stosowania olejek z anyżu należy przechowywać w ściśle określonych warunkach i stosować w terminie ważności zgodnie z wymaganiami producenta. Olejek anyżowy nie może być narażony na działanie światła. Pod jego wpływem powstają w nim szkodliwe produkty przemiany anetolu i produkt może być toksyczny. Świeży i właściwie przechowywany olejek eteryczny jest całkowicie bezpieczny dla zdrowia.

Substancje obecne w nasionach anyżu odpowiadają za właściwości lecznicze anyżu.

Biedrzeniec anyż – właściwości lecznicze

Jakie właściwości lecznicze wywierają wyciągi z owoców anyżku? Podstawowe działanie surowca dotyczy przede wszystkim jego wpływu na układ oddechowy i przewód pokarmowy. Główne właściwości Pimpinella anisum to działanie:

• wykrztuśne – zarówno wyciągi z owoców anyżu, jak i olejek anyżowy działają wykrztuśnie i łagodnie rozkurczająco na drogi oddechowe. Pobudzają ruch rzęsek znajdujących się w nabłonku oskrzelowym, rozrzedzają śluz zalegający w oskrzelach i zmniejszają jego lepkość. Przez to ułatwiają odkrztuszenie gęstej wydzieliny, wspomagają wydzielanie śluzu z dróg oddechowych i leczenie kaszlu
• spazmolityczne – anyż działa rozkurczowo na mięśnie gładkie, zarówno przewodu pokarmowego, jak i układu oddechowego
• wiatropędne – czyli ułatwiające wydalanie gazów z jelit; w pewnym stopniu anyż ułatwia również trawienie
• antyoksydacyjne – i związane z tym działanie przeciwzapalne
• mlekopędne – anyż korzystnie wpływa na pobudzanie laktacji, zwiększa produkcję mleka u karmiących matek
• przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze – badania wykazały, że anyż (a zwłaszcza anyżkowy olejek eteryczny) może być skuteczny w leczeniu zakażeń pewnymi rodzajami grzybów, w szczególności drożdżakami oraz dermatofitami, powodującymi choroby grzybicze skóry. Anetol zaś, główny składnik nasion anyżu, hamuje również wzrost i rozwój niektórych szczepów bakterii
• redukujące uderzenia gorąca u kobiet w okresie menopauzy
• łagodnie uspokajające i przeciwdepresyjne
• odstraszające owady – do stosowania zewnętrznego

Biedrzeniec anyż – zastosowanie

W związku z powyżej opisanym działaniem anyżu na organizm surowiec ten znalazł zastosowanie w różnych wskazaniach leczniczych.

Na co można stosować biedrzeniec anyż?

• choroby górnych dróg oddechowych – anyż może być wykorzystywany w leczeniu uporczywego kaszlu produktywnego (nazywanego „mokrym” kaszlem). Warto sięgnąć po niego w różnych infekcjach przebiegających z trudnym do odkrztuszenia kaszlem i zalegającą w drogach oddechowych wydzieliną, w przebiegu np. zapalenia oskrzeli, w przeziębieniach czy stanach zapalnych gardła, krtani
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – takie jak między innymi kolki, wzdęcia, bóle brzucha, skurcze jelit, a także kolki niemowlęce. Biedrzeniec może być stosowany także w problemach trawiennych jako środek o łagodnym działaniu wspomagającym trawienie
• choroba wrzodowa żołądka – w tym przypadku anyż może zapobiegać tworzeniu się wrzodów i przeciwdziałać uszkodzeniom błony śluzowej żołądka
• niedostateczna produkcja mleka u karmiących matek – nasiona anyżu są chętnie stosowane u kobiet karmiących piersią, gdyż skutecznie pobudzają laktację. Działanie mlekopędne surowca tłumaczy się podobieństwem pod względem struktury chemicznej anetolu do dopaminy – neuroprzekaźnika wpływającego na prolaktynę, odpowiedzialną z kolei za prawidłowe wytwarzanie mleka
• menopauza – wyciągi z anyżu znacząco zmniejszają częstotliwość oraz intensywność uderzeń gorąca u kobiet w okresie przekwitania
• epizody depresyjne – nasiona anyżu mogą wspomagać leczenie stanów depresyjnych; korzystnie działają np. w syndromie „baby blues” u kobiet po porodzie, a także w innych zaburzeniach z obniżeniem nastroju
• odstraszanie owadów – tu stosuje się olejek eteryczny z anyżu, którym naciera się miejsca na skórze najbardziej narażone na ukąszenia owadów. Uważać powinny osoby, które są nadwrażliwe lub uczulone na anyż – może on bowiem wywołać reakcje alergiczne

Jak przygotować biedrzeniec anyż?

Anyż można stosować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci oraz niemowląt. Najlepszą postacią do stosowania anyżu jest napar sporządzony z jego owoców.

Dla dorosłych oraz dzieci powyżej 12 roku życia stosuje się około 2 g nasion, które zalewa się 150 ml wrzątku i pozostawia do zaparzenia pod przykryciem na 10-15 minut. Napar można pić kilka razy dziennie, po jedzeniu, w ilości około 150 ml u osób dorosłych i poniżej 100 ml u dzieci. Najprościej wykorzystać tu anyż w saszetkach typu fix, które zawierają 2 g owoców anyżku.

Napar anyżowy można również uzyskać, zalewając wrzątkiemjedną łyżkę sproszkowanych owoców anyżu i gotując je przez 10 minut. Po odcedzeniu pić 2–4 razy dziennie, w zależności od potrzeb.

U dzieci poniżej 1 roku życia zalecaną dawką jest 0,5 g nasion, zaparzone 150 ml wrzątku, podawane raz dziennie. U dzieci starszych, do 4 roku życia, dawka ta wynosi 1 g nasion anyżu, u dzieci do 12 roku życia – 2 g, a u nastolatków i dorosłych – 2–4 g owoców anyżku. Nie należy stosować anyżu w czasie ciąży.

Biedrzeniec anyż – zastosowanie w kuchni

Anyż biedrzeniec to przyprawa powszechnie używana w kuchni przy wyrobie ciast, słodyczy i pieczywa. Może być także dodatkiem do potraw rybnych, warzywnych, zup czy napojów smakowych.

Jego walory smakowe zostały docenione również w produkcji alkoholi. Anyż jest popularnym dodatkiem do różnego rodzaju tradycyjnych napojów alkoholowych, wyrabianych zwłaszcza w krajach rejonu śródziemnomorskiego – w Grecji, Turcji, Hiszpanii, Francji i Włoszech. Jego smak i aromat odnajdziemy między innymi w greckiej wódce anyżowej ouzo, w tureckiej raki czy bliskowschodnim araku.

Źródła:

1. Shojaii, A., Abdollahi Fard, M. (2012). Review of Pharmacological Properties and Chemical Constituents of Pimpinella anisum. ISRN Pharmaceutics, 2012, 510795. https://doi.org/10.5402/2012/510795
2. Science Direct. (b.d.). Pimpinella anisum. Pobrane 14 października 2022 z https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/pimpinella-anisum
3. Labofarm. (b.d.). Anyż biedrzeniec. Pobrane 14 października 2022 z https://www.labofarm.pl/encyklopedia-ziol/anyz-biedrzeniec/
4. Fajny Ogród. (2022). Anyż – opis, pochodzenie, właściwości, przeznaczenie. Pobrane z https://fajnyogrod.pl/porady/anyz-opis-pochodzenie-wlasciwosci-przeznaczenie/#:~:text=Biedrzeniec%20any%C5%BC%20%E2%80%93%20wygl%C4%85d%20ro%C5%9Bliny,li%C5%9Bcie%20w%20zale%C5%BCno%C5%9Bci%20od%20umiejscowienia
5. Link, R. (2018). 7 Health Benefits and Uses of Anise Seed. Pobrane z https://www.healthline.com/nutrition/anise
6. Shahamat, Z., Abbasi-Maleki, S., Mohammadi Motamed, S. (2016). Evaluation of antidepressant-like effects of aqueous and ethanolic extracts of Pimpinella anisum fruit in mice. Avicenna Journal of Phytomedicine, 6(3), 322–328. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4930539/
7. Al Mofleh, I. A., Alhaider, A. A., Mossa, J. S., Al-Soohaibani, M. O., Rafatullah, S. (2007). Aqueous suspension of anise „Pimpinella anisum” protects rats against chemically induced gastric ulcers. World Journal of Gastroenterology, 13(7), 1112–1118. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4146877/
8. Kosalec, I., Pepeljnjak, S., Kustrak, D. (2005). Antifungal activity of fluid extract and essential oil from anise fruits (Pimpinella anisum L., Apiaceae). Acta Pharmaceutica (Zagreb, Croatia), 55(4), 377–385. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16375827/
9. Ghoshegir, S. A., Mazaheri, M., Ghannadi, A., Feizi, A., Babaeian, M., Tanhaee, i in. (2015). Pimpinella anisum in the treatment of functional dyspepsia: A double-blind, randomized clinical trial. Journal of Research in Medical Sciences: the official journal of Isfahan University of Medical Sciences, 20(1), 13–21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4354059/