W lecznictwie wykorzystuje się właściwości lecznicze dwóch gatunków roślin – strączyńca wąskolistnego (łac. Cassia angustifolia) i strączyńca ostrolistnego (łac. Cassia acutifolia). Są one do siebie bardzo podobne, zarówno pod względem wyglądu, jak i działania. Surowiec leczniczy z tych roślin stanowią ich strąki oraz liście. Potocznie określane są one właśnie jako senes lub senna.
Spis treści
Senes – jak wygląda?
Strączyńce to niewielkie krzewy, osiągające wysokość około 1,5 metra. Cechują się pierzastymi, mniej lub bardziej owłosionymi liśćmi oraz zebranymi w grona, intensywnie żółtymi kwiatami. Owocem jest tu suchy i płaski strąk, o szarobrunatnej barwie, zawierający od 6 do 8 nasion, kształtem trochę przypominających odwrócone serce.
Senes – pochodzenie i występowanie
Strączyniec wąskolistny w stanie naturalnym występuje w zachodniej Afryce, Arabii oraz w Indiach, gdzie jest powszechnie uprawiany i skąd się go eksportuje do innych części świata. Strączyniec ostrolistny natomiast pochodzi z krajów północnej Afryki, rośnie w Sudanie i Egipcie. Miastem, które najczęściej go eksportuje, jest Aleksandria, dlatego niekiedy nazywany bywa senesem aleksandryjskim.
Nieco myląca może być łacińska nazwa rośliny, ponieważ termin Cassia został w starożytności „zarezerwowany” dla cynamonu i do dziś jest używany na określenie tak zwanego cynamonu chińskiego (Cinnamomum cassia). Tymczasem senes w starożytności nie był ani znany, ani stosowany. Do lecznictwa wprowadzili go Arabowie – pod nazwą sana lub sanna. Stosowanie senesu zapoczątkowane zostało dopiero około X–XI wieku. W pierwszej polskiej farmakopei jako surowiec leczniczy wymienia się liść senesu pochodzący z Aleksandrii.
Senes – skład chemiczny
Oba gatunki strączyńca wykazują podobny skład chemiczny oraz podobne działanie. Zarówno liście senesu, jak i jego owoce (strąki) zawierają związki o charakterze glikozydów, znane jako antranoidy. Wśród nich wyróżniamy te najbardziej specyficzne dla obu gatunków – sennozydy. To one właśnie odpowiadają za właściwości przeczyszczające surowca i stanowią najważniejszy składnik, decydujący o przydatności senesu w lecznictwie. Oprócz sennozydów, strączyniec zawiera także flawonoidy, związki śluzowe i żywice.
Liść senesu – działanie lecznicze
Związki warunkujące działanie przeczyszczające senesu określa się jako drażniące. Jak zatem działa senes? Właściwości przeczyszczające sennozydów polegają na zwiększeniu ilości wody i elektrolitów przedostających się do jelit. Zostaje również zahamowana zwrotna resorpcja wody z jelit. Dzięki temu objętość płynów w jelicie grubym się zwiększa, co wpływa na szybsze i łatwiejsze przemieszczanie się mas kałowych i sprzyja lepszym wypróżnieniom.
Ponadto sennozydy wywołują nasilenie motoryki jelita grubego. Jako związki o działaniu drażniącym pobudzają one zakończenia nerwów czuciowych, stymulują skurcze okrężnicy oraz pasaż jelitowy. Działanie takie nasila i przyspiesza przesuwanie się mas pokarmowych przez jelita, co w efekcie wywołuje przeczyszczenie.
Co ciekawe, skuteczność działania liści senesu uwarunkowana jest prawidłową kondycją flory bakteryjnej jelita grubego. Pod wpływem enzymów produkowanych przez zdrową mikrobiotę jelitową sennozydy zostają rozłożone do końcowych produktów, które są odpowiedzialne za ich działanie przeczyszczające. Badania wykazały, że u osób, u których brakuje flory jelitowej lub jest ona w znacznym stopniu zaburzona, stosowanie senesu nie przynosi zadowalających efektów przeczyszczających.
Senes – po jakim czasie działa?
Ze względu na fakt, że senes wykazuje swoje działanie w dolnym odcinku przewodu pokarmowego i dopiero po przekształceniu się sennozydów w aktywny produkt, jego efekt przeczyszczający pojawia się po około 8–12 godzinach po zażyciu produktu.
Jeżeli więc wypijemy świeżo przygotowany napar z liści senesu w godzinach wieczornych, wypróżnienie następuje zazwyczaj rano i nie przynosi większych problemów. Najlepiej zatem, jeśli senes stosuje się przed położeniem się spać, w odstępie około 12 godzin od porannego skorzystania z toalety.
Liść senesu – właściwości lecznicze
Jakie właściwości posiada senes?
Stosowany doustnie, jest on zasadniczo surowcem o właściwościach przeczyszczających. Herbata z suszonych liści senesu przyspiesza perystaltykę jelit i ułatwia wypróżnienia. Pomaga oczyścić jelita i poradzić sobie z zaparciem. Można także stosować senes, aby wspomóc wydalanie pasożytów podczas kuracji przeciwpasożytniczej, lecz sam w sobie senes nie ma działania przeciwpasożytniczego.
Trzeba jednak pamiętać, że senes należy do tych środków przeczyszczających, które powinny być stosowane tylko w zaparciach występujących sporadycznie – jedynie jako specyfik pomagający doraźnie w problemach z oddawaniem stolca. Można po niego sięgnąć również wtedy, gdy przygotowujemy się do konkretnych badań wymagających dokładnego opróżnienia jelit, np. przed kolonoskopią. Jednak u osób cierpiących na zaparcia przewlekłe, może być on zbyt słabym środkiem. Ogólnie przeznaczony jest do krótkotrwałego stosowania i należy pamiętać, aby produktów z senesem nie stosować dłużej niż przez tydzień.
Niektórzy uważają, że preparaty z senesem są pomocne przy odchudzaniu, lecz senes nie ma właściwości odchudzających. Ułatwia wypróżnienia, co często jest przydatne u osób, które chcą stracić zbędne kilogramy. Na dłuższą metę nie zapobiega jednak zaparciom i nie sprawi, że schudniemy bez koniecznej w tym celu zmiany stylu życia.
Senes na włosy
Pomimo że senes nieodmiennie kojarzy się nam z lekiem na zaparcia, można również stosować go zewnętrznie, a mianowicie do pielęgnacji włosów. Senes mielony świetnie się sprawdza jako naturalna odżywka wzmacniająca włosy oraz lekko koloryzująca i podkreślająca kolor włosów farbowanych, szczególnie przy odcieniach jasnego blondu.
Barwnik obecny w senesie ma zdolność do penetrowania struktury włosa i wnikania do środka, gdzie łączy się z keratyną. To lekko pogrubia włosy, poprawia ich strukturę i sprawia, że włosy są mocniejsze, bardziej lśniące, a także bardziej odporne ma łamanie się, rozdwajanie i inne uszkodzenia. Jeśli włosy są już zniszczone farbowaniem, taka odżywcza maska z senesem pozwala je zregenerować i zapobiec dalszym zniszczeniom. A jeżeli koloryzujemy włosy na jasne kolory, barwnik z senesu wzbogaci barwę włosa o ciepłe, miodowe i złote odcienie i nada im więcej blasku.
Zalecany jest szczególnie osobom o blond lub jasnorudych włosach, na których złoty, słomkowy refleks będzie wyraźnie widoczny. Stosować senes do włosów mogą też oczywiście osoby o ciemnych, lecz zniszczonych, wypadających, cienkich i matowych włosach. Uzyskają one efekt poprawy kondycji włosa, lecz złote odcienie nie będą tu widoczne.
Senes – skutki uboczne
Ze względu na to, że senes może powodować różne działania niepożądane, jest on zdecydowanie produktem do krótkotrwałego stosowania. Warto wiedzieć, jakie mogą być ewentualne skutki uboczne stosowania senesu i jak można bezpiecznie stosować senes.
Spożywanie senesu może:
- wywołać zmianę zabarwienia moczu (na kolor brązowy)
- spowodować biegunkę, bóle skurczowe brzucha lub innego rodzaju dyskomfort w obrębie jamy brzusznej
- wywołać nudności
- spowodować osłabienie lub nawet omdlenie
Tego typu dolegliwości zazwyczaj ustępują od razu po odstawieniu preparatów z senesu. Jednak jeśli objawy nie ustąpią lub pojawią się bardziej poważne przypadłości, jak np. krwawienie z odbytu, należy skonsultować się z lekarzem.
Senesu nie powinno się stosować dłużej niż 1–2 tygodnie. Jest to zwykle wystarczające, jeśli chodzi o leczenie zaparć epizodycznych. Osoby cierpiące na chroniczne zaparcia zwykle wymagają podjęcia bardziej długofalowych działań i zmiany stylu życia oraz diety.
Dłuższe zażywanie senesu lub przekraczanie dozwolonej dziennej dawki sennozydów może skutkować utratą elektrolitów z organizmu. Niesie to ze sobą ryzyko obniżenia poziomu potasu, zaburzenia rytmu serca, osłabienia mięśniowego, uszkodzenia wątroby i innych poważnych dysfunkcji. Duża dawka senesu może także wywołać lub pogorszyć takie stany jak odwodnienie organizmu, luźne stolce lub biegunka.
Osoby odchudzające się mają tendencję do zbyt częstego sięgania po zioła przeczyszczające. Warto zdać sobie sprawę, że szybko prowadzi to do tworzenia się błędnego koła. Długotrwałe picie herbatek z senesu sprawia, że jelita się „rozleniwiają”, zaczynają coraz gorzej funkcjonować, zaparcia się nasilają i organizm łatwo się uzależnia od środków przeczyszczających. Coraz częściej więc sięgamy po senes, wypróżnienia są coraz trudniejsze i zamiast tracić na wadze, możemy zyskać kolejne kilogramy, a dodatkowo pogorszyć swoje zdrowie i samopoczucie.
Senes – przeciwwskazania
Kto nie powinien stosować senesu? Nie jest on wskazany:
- u kobiet w ciąży i karmiących piersią
- u osób skarżących się na bóle brzucha (zdiagnozowane lub nie)
- u osób cierpiących na takie schorzenia, jak: choroba Crohna, niedrożność jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, stany zapalne wyrostka, zapalenie żołądka, wypadanie odbytu oraz hemoroidy
- u osób odwodnionych
- w przypadku biegunki lub luźnych stolców
- u dzieci poniżej 12 roku życia
- u osób z niewydolnością nerek i/lub chorobami serca
- u pacjentów po poważnych operacjach przewodu pokarmowego
Pamiętać także trzeba, że stosowanie senesu w znacznym stopniu może upośledzać wchłanianie jednocześnie przyjmowanych doustnie innych leków, np. leków hormonalnych. Senes może również wchodzić w interakcje z lekami nasercowymi, przeciwzakrzepowymi, moczopędnymi. Stosowanie senesu łącznie z lekami obniżającymi poziom potasu może prowadzić do poważnych zaburzeń elektrolitowych.
Senes – jak stosować?
Senes najczęściej stosuje się w postaci herbaty w saszetkach do zaparzania. Zwykle sporządzenie naparu z jednej saszetki (zawierającej około 1 grama suszu) wystarczy do uzyskania efektu przeczyszczającego.
Można również zaparzyć herbatę z suszonych liści senesu luzem. Wówczas należy zalać szklanką wrzątku 1 łyżeczkę suszonego surowca i zaparzyć go pod przykryciem przez 10 minut.
Dostępne są także gotowe preparaty z senesem w postaci tabletek lub syropu. Dawka senesu w tabletkach wynosi zazwyczaj 7,5 mg związków czynnych pochodzących z liści i owoców senesu. Zaleca się przyjmowanie 1–2 tabletek jednorazowo. Maksymalna dawka dobowa związków senesu wynosi 30 mg. Nie wolno zatem zażyć więcej niż 4 tabletki na dobę.
Herbatę lub tabletki z senesu najlepiej zażyć wieczorem, można je przyjmować razem z jedzeniem lub w odstępie od posiłku. Nie wpływa to na skuteczność działania. Ważne jest natomiast, aby przy stosowaniu senesu pić duże ilości wody, nawet 6–8 szklanek dziennie. W przeciwnym razie efekt przeczyszczający może być niezadowalający lub nawet znikomy.
Źródła:
- Nartowska, J. (2008). Senes – arabskie remedium. Panacea, 7-9. https://www.centrumfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2019/02/panacea-23_senes-arabskie-remedium.pdf
- Michalak, Ż. (2019). Senes – właściwości i zastosowanie lecznicze. Pobrane z https://www.izielnik.pl/blog/senes-wlasciwosci-i-zastosowanie-lecznicze
- MedlinePlus. (2018). Senna. Pobrane z https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a601112.html#:~:text=Senna%20is%20used%20on%20a,to%20cause%20a%20bowel%20movement
- RxList. (2021). Senna. Pobrane z https://www.rxlist.com/senna/supplements.htm
- Labofarm. (b.d.). Senes ostrolistny, Senes wąskolistny. Pobrane 14 października 2022 z https://www.labofarm.pl/encyklopedia-ziol/senes-ostrolistny-senes-waskolistny/
- National Health Service. (2022). How and when to take senna. Pobrane z https://www.nhs.uk/medicines/senna/how-and-when-to-take-senna/#:~:text=Take%20senna%20once%20a%20day,bedtime%20so%20it%20works%20overnight
