Decyzja o ogłoszeniu pandemii jest zawsze podejmowana po starannej analizie sytuacji epidemiologicznej, bo oznacza poważne konsekwencje ekonomiczne i polityczne. Podobne do tych, które wynikają z wprowadzenia stanu wyjątkowego. Konieczność pozostawania w odosobnieniu, zamknięcie lokali gastronomicznych, zakaz zgromadzeń czy ograniczenia w podróżowaniu – to tylko kilka najważniejszych skutków ogłoszenia pandemii.
WHO prowadzi badania statystyczne, monitoruje liczbę zachorowań i zgonów wywołanych danym patogenem. Dysponuje algorytmami, które pozwalają przewidzieć, kiedy sytuacja jest na tyle poważna, że należy ogłosić pandemię – tak jak teraz, gdy koronawirus rozprzestrzenił się już po całym świecie.
Spis treści
Czym jest pandemia?
Zrozumieniu terminu pandemia sprzyja analiza słowotwórcza. Otóż wyraz powstał na bazie greckiego słowa pandemos. Człon pan oznacza wszystkich, a demos – populację. Pandemia jest więc sytuacją, w której wszyscy na całym świecie są zagrożeni ryzykiem infekcji danym wirusem. Najprawdopodobniej też wśród tych osób jest już wiele zakażonych i takich, które zachorowały.
By WHO mogło wydać oświadczenie o wystąpieniu pandemii, konieczny jest też warunek: potwierdzenie, że u większości obywateli (globalnie) występuje brak odporności na dany wirus. O pandemii mówimy także wtedy, gdy pojawiają się wtórne ogniska epidemii na co najmniej dwóch kontynentach. Przy czym ogniska te muszą powstać niezależnie. Innymi słowy, nie mogą to być jedynie zakażenia zawleczone przez osobę, która z pierwotnie zarażonego kraju przyleciała do innego państwa.
Pandemia a epidemia. Czym jest epidemia?
Zanim zostanie podjęta decyzja o ogłoszeniu pandemii, notuje się wystąpienie epidemii. Czym jest epidemia? Jest to pojawienie się choroby zakaźnej w określonym czasie i na określonym terenie. Epidemie o niewielkiej liczbie przypadków zachorowań, ograniczone do określonego obszaru i czasu, określa się terminem ognisk epidemicznych.
Gdy epidemia obejmie jednocześnie wszystkich ludzi na całym świecie (w różnych środowiskach i na różnych kontynentach), mówimy o pandemii. WHO ogłasza na swoich stronach alerty – kiedy pojawią się lokalne epidemie.
6 zmian na dobre, które przyniosła pandemia
Jak przebiega globalna pandemia?
Określono cechy choroby, która ma potencjał pandemiczny:
- Silna zaraźliwość – i wydłużony jej czas (także w wypadku braków objawów choroby)
- Słaba śmiertelność – wtedy zaraża się więcej osób
- Brak odporności w populacji
- Niegroźne objawy – prowokujące do lekceważenia powagi choroby
Etapy pandemii
- Lokalna epidemia o małym zasięgu
- Epidemia o zasięgu międzynarodowym
- Ograniczone wtórne ogniska epidemiczne na jednym kontynencie, a następnie na kolejnych kontynentach
- Powstanie masowych wtórnych ognisk epidemicznych na co najmniej dwóch kontynentach
Alerty WHO
W ostatniej dekadzie WHO sześć razy ogłosiło alert. Co było tego powodem?
- świńska grypa, czyli wirus grypy H1N1 w 2009 r.
- polio w 2014 r.
- wirus Ebola w 2014 r.
- wirus Zika w 2016 r.
- wirus Ebola w 2019 r.
- koronawirus 2019-nCoV w 2020 r.
Dwa razy w tym czasie ogłoszono pandemię – świńskiej grypy (wirus H1N1). Wystąpiła w 2009 r. i w następnych miesiącach uśmierciła kilkaset tysięcy ludzi na świecie. W marcu 2020 ogłoszono pandemię koronawirusa 2019-nCoV (wywołującego chorobę COVID-19).
Dawne pandemie
Według informacji zebranych przez Centers for Dieseas Control and Prevention (agencja rządu federalnego Stanów Zjednoczonych wchodząca w skład Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej) pandemia to stała część historii naszej cywilizacji.
1. Hiszpanka
Najpoważniejszą pandemią współczesnej historii była ta z 1918 r. Hiszpanka, czyli grypa typu H1N1. Około 500 mln ludzi zachorowało, 50 mln zmarło. Wirus H1N1, po raz pierwszy zaatakował w amerykańskiej bazie wojskowej w Kansas. Następnie razem z wojskiem trafił na front I Wojny Światowej do Hiszpanii, gdzie się rozprzestrzenił (stąd nazwa).
Według szacunków choroba wywołana wirusem H1N1 zabiła więcej osób niż działania wojenne (1/3 ludzkości). Po latach stwierdzono, że wirus przeszedł od ptaków wodnych na świnie, a z nich na ludzi.
2. Grypa azjatycka
Kolejna pandemia wystąpiła w 1957 r. w Azji Wschodniej – wywołana przez wirus AH2N2. Tzw. grypa azjatycka została wywołana przez wirusy zawierające mieszaninę materiału genetycznego wirusów grypy ludzi i ptaków.
Miała znacznie łagodniejszy przebieg – z powodu grypy azjatyckiej umarło 2 – 5 osób spośród każdego 1000 chorych (w sumie około 2 miliony na świecie). Objęła ona swoim zasięgiem całą Azję, Europę i USA. Tym razem najwyższą liczbę zgonów zaobserwowano wśród osób starszych, powyżej 65. roku życia.
3. Grypa Hong Kong
Przełomowy historycznie rok 1968 przyniósł także pandemię. Wirus grypy AH3N2 przybył z Chin. Pierwszym ogniskiem choroby było ówczesne miasto-państwo Hongkong, stąd też grypa otrzymała przydomek A2 Hong Kong 68. Była to mutacja wirusa grypy azjatyckiej, z której powstał wirus H3N2.
Z powodu grypy Hong Kong zmarła 1 osoba na 1000 chorych (w sumie 1 milion, zdecydowana większość po 45. roku życia). W ciągu następnych 3 lat rozprzestrzeniła się po całym świecie. W Polsce epidemiczne nasilenie nastąpiło na początku 1969 roku, powodując 1316 zgonów. Dziś wirus AH3N2 istnieje jako grypa sezonowa.
4. Świńska grypa
Kolejna pandemia wystąpiła w 2009 roku. W Meksyku wykryto wirus grypy AH1N1 – to świńska grypa. Potem wirus pojawił się w USA, Kanadzie (objął kontynent obu Ameryk), następnie trafił też do Europy, Azji, Afryki i Australii. WHO ogłosiła ogólnoświatową pandemię w sierpniu 2010 r. Choć wirus świńskiej grypy był znany już w latach 30. XX wieku, nie stanowił zagrożenia dla ludzi.
Dopiero w 2009 roku mutacja szczepu wirusa H1N1, do którego zalicza się także tradycyjną grypę, w połączeniu z grypą świń dała śmiertelnego wirusa A/H1N1. W ciągu pierwszego miesiąca zmarło z jego powodu 159 osób. Globalnie zmarło około 150 tysięcy osób (w pierwszym roku pandemii). Pandemia miała jednak ostatecznie przebieg bardzo łagodny, co spowodowało krytykę skierowaną głównie pod adresem WHO, że zdecydowało się ogłosić alert. Wirus funkcjonuje obecnie jako grypa sezonowa.
Czy możemy mieć pewność, że wymienione wirusy już nam nie zagrożą? Otóż nie. Wirus mutuje w taki sposób, że co 100-150 lat pojawia się szczep pandemiczny, czyli taki, który może zaatakować dużą liczbę ludzi w krótkim czasie. Pojawienie się wirusa pandemicznego jest więc jedynie kwestią czasu, a nie pytania, czy w ogóle do tego dojdzie.
Skąd się biorą wirusy?
Nosicielami większości chorobotwórczych wirusów, które atakują ludzi, są ptaki. Ale także nietoperze – choć same nie chorują. To one najprawdopodobniej przekazały ludzkości najnowszego koronawirusa na targu w chińskim Wuhan.
Wirusy atakują – jak nie zachorować?
Historia z epidemią w tle
Z powodu szybko rozprzestrzeniającej się epidemii (najprawdopodobniej odry lub ospy), którą wywołali Europejczycy, zarażając podbity naród Azteków – doszło do praktycznego wymarcia tej niezwykłej cywilizacji. Szacuje się, że zmarło około 80 jej procent. Historia powszechna mówi, że hiszpańscy konkwistadorzy zwyciężali, gdyż mieli lepszą broń. Jednak to choroba, którą nieświadomie przynieśli, zabiła prawdopodobnie tylko w latach 1520–1522 od 3 do 3,5 miliona Indian.
Źródła:
- https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019
- https://zdrowie.radiozet.pl/Medycyna/Prawa-pacjenta/Pandemia-czym-jest-Kiedy-oglasza-sie-pandemie
- https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/basics/past-pandemics.html
