Spis treści
Szkarlatyna – choroba zakaźna zwana płonicą
Jesień i zima to sezon zwiększenia częstotliwości zachorowań na szkarlatynę, inaczej zwaną płonicą (z ang. scarlet fever), głównie wśród przedszkolaków i dzieci z młodszych klas szkoły podstawowej. Znacznie rzadziej chorują na nią dorośli. To dlatego, że większość z nich w dzieciństwie zetknęła się z wywołującymi szkarlatynę paciorkowcami beta-hemolizującymi grupy A (Streptococcus pyogenes).
– Przechorowanie szkarlatyny nie daje odporności na przyszłość – ostrzega dr Małgorzata Drabek, pediatra i specjalista rehabilitacji. Uważa się, że można na nią zachorować nawet trzy razy w ciągu życia. To dlatego, że paciorkowce wytwarzają trzy typy toksyny erytrogennej odpowiedzialnej za pojawienie się charakterystycznej dla szkarlatyny wysypki. Zwykle odporność na działanie toksyn nabywamy w dzieciństwie, ale nie chroni to przed zakażeniem paciorkowcami. Dlatego, gdy dorośli zarażają się od chorych na szkarlatynę dzieci, nie mają wysypki, ale „zwykłą” anginę.
Choroby zakaźne wieku dziecięcego
Szkarlatyna – objawy choroby
Choroba ma gwałtowny początek – gorączka pojawia się nagle, „zwalając” dotychczas zdrowe dziecko z nóg. Towarzyszy jej ból gardła, który może utrudniać przełykanie, tak jak w anginie. Gardło jest szkarłatne, czyli intensywnie czerwone, stąd nazwa choroby.
Objawem, który pozwala odróżnić płonicę od anginy, jest wysypka. Pojawia się zwykle w drugiej dobie po wystąpieniu gorączki. – To drobne, czerwone plamki przypominające odciski, które mogłyby powstać, gdyby do skóry przyłożyć szczotkę z twardym włosiem – tłumaczy dr Drabek.
Najczęściej występuje na twarzy (z wyjątkiem tzw. trójkąta Fiłatowa, obejmującego obszar pomiędzy fałdami nosowymi i brodą), w okolicy pach i pachwin, na pośladkach, rzadziej na tułowiu i nogach. Charakterystyczne jest również łuszczenie się skóry dłoni i stóp ok. 3 tygodnie od infekcji.
Oprócz wysypki charakterystyczny dla szkarlatyny jest tzw. malinowy język. Najpierw jednak pokrywa się on białawym nalotem, na którym dobrze widoczne są lśniące brodawki. U chorego na szkarlatynę mogą też wystąpić bóle brzucha, a nawet wymioty.
Nie zawsze jednak choroba przebiega pełnoobjawowo, co może zmylić czujność rodziców, a nawet pediatry, który bada dziecko.
Objawy szkarlatyny
- gorączka
- ból gardła
- szkarłatny (intensywnie czerwony) kolor gardła
- malinowy język (najpierw pojawia się biały nalot z lśniącymi brodawkami)
- wysypka (zazwyczaj na twarzy, w okolicy pach i pachwin, na pośladkach)
- łuszczenie się skóry dłoni i stóp
- bóle brzucha
- wymioty
Szybki test na szkarlatynę
– W przypadku wątpliwości, czy chodzi o chorobę bakteryjną, czy wirusową, lekarz może wykonać dostępny w wielu gabinetach szybki test na paciorkowce, potwierdzający, że to właśnie one (a nie wirus) są przyczyną zakażenia – mówi dr Drabek. Materiałem do badania jest wymaz z gardła (przed jego pobraniem nie należy jeść), a wynik jest dostępny w ciągu 10 minut.
Szkarlatyna – przyczyny
Źródłem zakażenia szkarlatyną jest chory podczas infekcji wywołanej paciorkowcami. Zakażenie rozprzestrzenia się drogą kropelkową lub poprzez przedmioty, z którymi miał kontakt chory – także sztućce, pościel czy jedzenie (np. dojadanie po dziecku kanapki). Dlatego po wykryciu zakażenia należy zdezynfekować przedmioty, na których mogą być paciorkowce.
Źródłem paciorkowców może być również jedzenie zakażone wcześniej przez chorą osobę lub nosiciela, np. mięso, ryba, mleko. Objawy zakażenia szkarlatyną pojawiają się dość szybko, bo już po 1 dniu (do 5 dni) od kontaktu z osobą chorą.
Szkarlatyna – na czym polega leczenie?
Płonicę, tak jak inne choroby wywołane przez bakterie, leczy się, podając antybiotyki oraz leki objawowe obniżające gorączkę i łagodzące ból gardła. Paciorkowce wywołujące szkarlatynę są zazwyczaj wrażliwe na najprostsze antybiotyki z grupy penicylin i cefalosporyn. – Kuracja antybiotykiem jest niezbędna nawet wtedy, gdy choroba przebiega łagodnie, aby zapobiegać występowaniu ewentualnych powikłań – uczula dr Drabek.
Poprawa samopoczucia powinna być zauważalna dość szybko – już 1 dniu (2 dniach) po podaniu antybiotyku. Już wtedy chory na szkarlatynę przestaje stanowić źródło zakażenia dla innych. Jednak pomimo szybkiej poprawy kondycji, nie należy przerywać podawania antybiotyku. Doprowadzenie do końca kuracji antybiotykiem jest ważne ze względu na ograniczenie ryzyka powikłań oraz przeciwdziałanie zjawisku antybiotykoodporności.
Chore na szkarlatynę dziecko powinno pozostać w domu i odpoczywać. Ze względu na ból i obrzęk gardła zalecana jest dieta lekkostrawna oparta na miękkich, gotowanych produktach (mogą być przetarte). Ważne jest dbanie o dobre nawodnienie organizmu. Warto też pamiętać o podawaniu dziecku sprawdzonego preparatu probiotycznego, który ograniczy zmiany w mikroflorze jelitowej spowodowane kuracją antybiotykiem.
– W łagodzeniu objawów szkarlatyny pomóc może także homeopatia. Przydadzą się np. homeopatyczna belladonna czy arum triphyllum, jednak mają one tu działanie wyłącznie wspomagające, zawsze równolegle z podawaniem antybiotyku – radzi dr Drabek.
Mononukleoza zakaźna – objawy, przyczyny, leczenie
Powikłania po szkarlatynie
U zdecydowanej większości dzieci szkarlatyna mija szybko, nie pozostawiając żadnego uszczerbku na ich zdrowiu. Warto jednak wiedzieć, że zanim antybiotyki stały się dostępne, śmiertelność wywołana tą chorobą sięgała nawet 20 proc. Choć dziś w leczeniu szkarlatyny stosuje się je obligatoryjnie, to jednak od czasu do czasu zdarzają się poważne powikłania. Dlatego rodzice powinni zachować czujność.
W kilka dni po infekcji mogą pojawić się wczesne powikłania w postaci:
- zapalenia ucha
- zapalenia zatok
- rzadziej zapalenia płuc
Mogą też wystąpić powikłania późne po szkarlatynie, które rozwijają się po około 2–4 tygodniach od ustania ostrych objawów choroby.
– Wśród nich wymienia się najczęściej ostre popaciorkowcowe kłębkowe zapalenie nerek, gorączkę reumatyczną, która może obejmować zapalenie stawów, oraz zapalenie mięśnia sercowego – wymienia dr Drabek. – W ostatnich latach coraz częściej mówi się również o tzw. zespole PANDAS. To występujący u dzieci zespół zaburzeń neuropsychiatrycznych o podłożu autoimmunologicznym.
W przypadku gdy rodzic podejrzewa, że u dziecka doszło do powikłań, powinien jak najszybciej skontaktować się z pediatrą. Badanie lekarskie oraz badania z krwi, takie jak morfologia krwi, CRP, ASO oraz badanie ogólne moczu, pomagają rozstrzygnąć, czy przyczyną złego samopoczucia dziecka są powikłania po ostrej infekcji paciorkowcowej. Na szczęście są one naprawdę rzadkie.
