Spis treści
Agresja u małych dzieci – jak ją interpretować?
Aby lepiej zrozumieć agresję u dzieci, warto przybliżyć jej definicję. W psychologii jest wiele pojęć wyjaśniających to zjawisko. Ogólnie agresję rozumie się jako zachowanie, które występuje w odpowiedzi na trudne emocje. Zarówno dzieci, jak i dorośli stają się agresywni wtedy, kiedy czują dyskomfort i narastającą frustrację. Uderzenie bądź kopnięcie drugiej osoby jest często pierwszym odruchem obronnym. U dzieci zachowania agresywne zazwyczaj są nieodłącznym elementem rozwoju. Najczęściej występują w wieku 2–4 lat [1].
Jednak agresja to nie tylko bicie, pchanie czy szarpanie drugiej osoby. Może to być także celowe lekceważenie lub mówienie komuś przykrych słów. Agresja przybiera różne formy w zależności od sytuacji i od wieku.
Bunt dwulatka – jak sobie z nim radzić?
Rodzaje agresji u dziecka
U dzieci w wieku przedszkolnym najczęściej można zaobserwować następujące rodzaje agresji [2]:
- agresja fizyczna – przybiera najczęściej formę gryzienia, uderzania pięścią, kopania. Maluch po uspokojeniu się często nie pamięta całego zdarzenia
- agresja werbalna – to wszelkie wyzwiska i przekleństwa skierowane do siebie lub do drugiej osoby. Ma również postać przykrych słów, na przykład: „Chcę mieć inną mamę!”
- agresja instrumentalna – służy do realizacji celów, których dziecko nie potrafi osiągnąć innym zachowaniem. Na przykład: zrzuca obiad ze stołu, gdy nie jest głodne
- agresja pośrednia (cicha) – spotykana najczęściej u dzieci, które nie potrafią bądź nie mogą wyrażać swojej złości. Ma formę obrażania się, smutku, wycofania, odwracania głowy. Widoczna często u rodzin stosujących dyrektywne metody wychowawcze
- agresja relacji – widoczna jest w kontaktach z rówieśnikami poprzez wykluczanie kogoś z zabawy. Charakterystyczne dla tej formy agresji są stwierdzenia typu: „Nie będziesz się z nami bawił”, „Nie zaproszę cię na urodziny”
Jak pomóc dziecku rozładować emocje?
Skąd bierze się agresja u dzieci?
Zazwyczaj myślimy, że za agresją kilkulatka stoi chęć zrobienia komuś krzywdy, próba manipulacji lub usilne dążenie do swojej racji. Agresywne zachowanie dziecka wiążemy również z cechą charakteru, etapem rozwoju lub sytuacją rodzinną. Takie przekonania są często mylne i krzywdzące dla dzieci. Za agresją u dziecka stoją bardziej głębokie i złożone przyczyny. Jedną z nich może być nawet depresja u dzieci.
Nigdy nie ma jednego powodu uderzenia bądź ugryzienia. Nawet jeśli uderzenie nastąpiło wskutek zabrania zabawki, to przyczyn jest więcej niż tylko ten jeden przedmiot. Może to być niezaspokojona potrzeba własności, próba utrzymania swoich granic lub nieumiejętność poradzenia sobie z frustracją [3].
Dziecko zachowuje się agresywnie wtedy, kiedy nie potrafi poradzić sobie ze złością, która w nim narasta. Znalezienie prawdziwej przyczyny tej złości jest kluczem do złagodzenia trudnego zachowania. Każde dziecko jest inne, dlatego nie ma jednych i uniwersalnych przyczyn agresji dziecięcej. Wszystko zależy od wieku i sytuacji, w której maluch się znalazł, a także od naszej reakcji.
Najczęstsze niewidoczne przyczyny agresji u dzieci w wieku przedszkolnym to:
- zmęczenie
- poczucie niesprawiedliwości
- brak poczucia bezpieczeństwa
- niezrozumienie sytuacji
- nieumiejętność poradzenia sobie z narastającym napięciem
- poczucie zagrożenia
- stres u dzieci
- głód
- przebodźcowanie
- niskie poczucie własnej wartości
- silna ekscytacja
- niskie kompetencje komunikacyjne
Ćwiczenie „Góra lodowa agresji”
W szukaniu przyczyn trudnego, agresywnego zachowania dziecka doskonale sprawdza się znane w psychologii ćwiczenie „Góra lodowa”. Polega ono na tym, że na czubku góry (nad poziomem morza) wypisujemy zachowanie, które miało miejsce. Pod powierzchnią wody piszemy natomiast różne emocje, motywacje i głębokie powody, dla których dziecko się tak zachowało.
Takie ćwiczenie można robić za każdym razem, gdy widzimy trudne zachowanie (nie tylko agresywne). Dzięki temu, że agresję rozkładamy na czynniki pierwsze, widzimy, jak naszemu dziecku jest trudno. Pozwala to na większą uważność na jego potrzeby, a co za tym idzie – na zapobieganie w przyszłości podobnym sytuacjom.
Agresja często wynika z niezaspokojenia potrzeb i nie ma nic wspólnego z chęcią wyrządzenia krzywdy. Samo uświadomienie sobie tego pomaga poczuć większą empatię i zrozumienie dla dziecka. Przecież przeżywa ono właśnie coś trudnego, coś, czego nie rozumie, i potrzebuje wsparcia.
Jak reagować na złość dziecka?
Jak reagować na agresję u dzieci?
Znając przyczyny zachowania agresywnego u dziecka, łatwiej będzie nam odpowiednio zareagować i – co najważniejsze – zapobiegać takim zdarzeniom w przyszłości. W reagowaniu na złość i agresję pomocne są poniższe zasady:
- nigdy nie lekceważ zachowania agresywnego – maluszek dopiero uczy się odróżniać dobro od zła, więc jeżeli na uderzenie zareagujemy uśmiechem, to dajemy mu sygnał, że takie zachowanie jest akceptowane
- nazywaj emocje, które przeżywa twoje dziecko – pozwoli to rozwijać jego inteligencję emocjonalną oraz pomoże mu rozpoznawać swoje emocje, zanim dojdzie do ich „wybuchu”
- pokaż, jak twoja pociecha może w inny sposób poradzić sobie z trudną emocją – wytłumacz sytuację i zaproponuj inne rozwiązanie
- okaż wsparcie i zrozumienie – ta zasada może być trudna z perspektywy rodzica, który właśnie dostał pięścią w brzuch. Warto jednak przypomnieć sobie, że dziecko nie chce nikomu zrobić krzywdy. Nie potrafi inaczej poradzić sobie z frustracją i napięciem, bo jego układ nerwowy dopiero dojrzewa
Kłótnie między rodzeństwem – jak im zapobiegać?
Kiedy agresja u dzieci powinna zaniepokoić rodziców?
Bicie, szarpanie, kopanie – takie zachowania bardzo często występują wśród dzieci w wieku przedszkolnym. Maluchy dopiero uczą się rozpoznawać i stawiać granice. Robią to w instynktowny i spontaniczny sposób. Niewyrażona i niezrozumiana złość musi znaleźć gdzieś ujście, a przecież małe dzieci nie mają jeszcze opracowanych strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. To wszystko powoduje, że zachowania agresywne są poniekąd zachowaniami naturalnymi. Dopóki takie zachowania nie są stałe i wielokrotne, uznaje się je za typowe w procesie rozwoju [4].
Problem pojawia się jednak wtedy, kiedy dziecko reaguje w agresywny sposób na prawie każdą sytuację trudną, a jego zachowanie jest wyjątkowo intensywne. Niepokoić możemy się także wtedy, gdy agresja uniemożliwia nawiązanie poprawnych relacji z innymi dziećmi lub gdy zaburza funkcjonowanie całej rodziny.
W takiej sytuacji rozsądnym wyjściem jest skorzystanie z pomocy psychologa dziecięcego. Pomoże on określić, czy nasilenie zachowań agresywnych jest w normie rozwojowej, czy jednak warto wdrożyć zalecenia lub terapię, która pomoże dziecku radzić sobie w trudnych momentach.
Agresja dziecka, choć trudna dla rodzica, jest częścią nabywania umiejętności społecznych i wiąże się z nauką regulacji emocji. Dając dziecku wsparcie i wyrozumiałość, pomagamy mu nabywać bardziej akceptowalnych form rozładowania złości. Niech więc zachowania agresywne naszej pociechy będą sygnałem ostrzegawczym i początkiem uważności na jego niezaspokojone potrzeby.
Ćwiczenia relaksacyjne dla dzieci, czyli jak pomóc maluchom wyciszyć emocje
Źródła:
- Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Haug-Schnabel, G. (2001). Agresja w przedszkolu: poradnik dla rodziców i wychowawców. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
- Borecka-Biernat, D. (2014). Agresja. Dlaczego dzieci ranią i jak możemy temu przeciwdziałać? Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa, 1, 283-305. Pobrano z: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Naukowo_Metodyczny_Edukacja_dla_Bezpieczenstwa/Przeglad_Naukowo_Metodyczny_Edukacja_dla_Bezpieczenstwa-r2014-t-n1/Przeglad_Naukowo_Metodyczny_Edukacja_dla_Bezpieczenstwa-r2014-t-n1-s283-305/Przeglad_Naukowo_Metodyczny_Edukacja_dla_Bezpieczenstwa-r2014-t-n1-s283-305.pdf
- Smykowski, B. (2004). Wiek przedszkolny: jak rozpoznać potencjał dziecka? W: A. Brzezińska, Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 165-206). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
