Spis treści
Coraz więcej seniorów w Polsce
Mówi się, że starzenie się społeczeństw jest problemem globalnym. To prawda. Ale choć zjawisko to dotyczy większości krajów Europy i wysoko rozwiniętych krajów świata, dla nas, Polaków, może okazać się szczególnie dotkliwe. Według danych opublikowanych przez GUS w 2011 roku osoby po 60. roku życia stanowiły 11% światowej populacji. Szacuje się, że do 2050 roku ta grupa w skali globalnej powiększy się do 20%, a w Polsce wzrośnie aż do 40%!
Rok 2050 wydaje się dość odległą perspektywą. Obliczenia Eurostatu ją przybliżają. Wynika z nich, że już w roku 2030 liczba Polaków przekraczających 85. rok życia sięgnie 800 tysięcy. Do tego czasu systematycznie wzrastać będzie odsetek osób starszych – wymagających wsparcia, a tym samym poszerzać się grupa dorosłych dzieci, które będą musiały zapewnić seniorom opiekę. Z jakimi wyzwaniami się to wiąże?
Jak z wiekiem zmienia się nasz organizm?
Charakterystyczną cechą procesu starzenia się jest jego postępujący charakter, należy zauważyć że u każdego przebiega nieco inaczej (i w innym tempie). W tym procesie można zauważyć szereg typowych dla niego objawów.
Z wiekiem spada wydolność organizmu. Seniorzy wolniej adaptują się do bodźców środowiskowych i są bardziej podatni na choroby. Częstym problemem jest upośledzenie słuchu, zwłaszcza na wysokich częstotliwościach, wzroku, przede wszystkim zdolności akomodacji soczewki, i smaku, najczęściej słonego i gorzkiego. Dochodzi to utraty uzębienia. Zmniejsza się siła mięśni, skóra traci elastyczność. Sen staje się krótszy i płytszy.
Równolegle mają miejsce zmiany w tzw. sferze poznawczej. Pogarsza się pamięć i zdolności analityczne, ubożeje słownictwo. Seniorzy wolniej zapamiętują informacje, więcej czasu zabiera im przypominanie ich sobie. Trudniej przychodzi im rozpoznawanie nowych sytuacji, zapominają skąd posiadają daną informację, mają problemy z koncentracją uwagi.
Natężenie zmian zarówno w sferze fizycznej, jak i poznawczej może znacznie różnić się u poszczególnych osób. Zależy bowiem od trybu i jakości wcześniejszego życia, treningu (fizycznego i intelektualnego), jaki może stanowić wykonywana praca, sposobu spędzania wolnego czasu i zainteresowań. Mimo to większości seniorów na pewnym etapie potrzebna będzie pomoc. Jej zakres powinien zależeć od potrzeb podopiecznego.
Opieka nad aktywnym seniorem
Twój podopieczny samodzielnie się porusza? Mimo to, ze względu na ograniczoną sprawność fizyczną, może nie radzić sobie tak dobrze jak kiedyś z samoopieką i pielęgnacją. Najlepszym, co można zrobić w takiej sytuacji jest udzielanie niezbędnej pomocy, ale bez wyręczania we wszystkim. Warto być cierpliwym i wspierającym, ale nie wykonywać za seniora wszelkich czynności, bo to działa demotywująco i przyspiesza spadek samodzielności podopiecznego.
Warto zachęcać seniora, by sam o siebie dbał, stosując pewne ułatwienia:
1. Ubieranie/rozbieranie
Wielu seniorom trudność sprawia zakładanie i zdejmowanie ubrania. Twój podopieczny też miewa z tym kłopoty? Wymień odzież na taką z łatwym zapięciem, bez małych guzików i stawiających opór suwaków. Zastąp sznurowane buty zapinanymi na rzepy. Kup łyżkę do butów z długim uchwytem.
2. Higiena osobista
Twój podopieczny ma problem z wejściem do wanny albo skorzystaniem z prysznica? W łazience na podłodze rozłóż matę antypoślizgową. Do brodzika wstaw plastikowe krzesło, zwykłe lub ze specjalnym wycięciem umożliwiającym higienę miejsc intymnych, a na wannę nałóż siedzisko ułatwiające czynności higieniczne (oba kupisz w sklepie rehabilitacyjnym). Pod prysznicem, przy wannie i sedesie zamontuj uchwyty ułatwiające samodzielne korzystanie z urządzeń.
3. Jedzenie i picie
Seniorzy często miewają trudności z samodzielnym spożywaniem posiłków. Problem stanowi posługiwanie się nożem i widelcem, gryzienie, żucie i połykanie. Możesz pomóc, kupując w sklepie rehabilitacyjnym sztućce z szeroką rączką, talerz z wysokim brzegiem czy kokilkę z przyssawką mocującą do stołu.
Potrawy miksuj lub rozdrabniaj. Powszechnym problemem w podeszłym wieku są bowiem zaburzenia funkcjonowania ośrodków odpowiedzialnych za uczucie głodu i sytości. Powodują one, że seniorzy zapominają o jedzeniu i piciu. Wówczas stają się osłabieni, zdarzają się im omdlenia. Koniecznie sprawdzaj więc, czy twój podopieczny regularnie je i się nawadnia! Specjaliści zalecają 5 lekkich posiłków i 1,5 l wody dziennie.
4. Przyjmowanie leków
Dla zdrowia i dobrego samopoczucia seniora kluczową sprawą jest to, czy przyjmuje zalecone przez lekarza leki. Spróbuj zmotywować go do tego wyjaśniając, na czym polega ich działanie. W widocznym miejscu przypnij kartkę z informacją, kiedy powinien je łykać. Litery powinny być duże i kontrastować z kolorem kartki.
Sprawdzaj na bieżąco, czy takie rozwiązanie się sprawdza. Jeśli pisemna instrukcja nie zda egzaminu, przełóż tabletki do pudełeczek z wydzielonymi dniami tygodnia (kupisz je w każdej aptece).
Uwaga! Jeżeli twój podopieczny ma zaburzenia pamięci spowodowane demencją lub chorobą Alzheimera, lekarstwa trzymaj pod kluczem i osobiście mu je dawkuj. Inaczej może dojść do sytuacji, w której senior zapomni, że już wziął lek i przyjmie go w krótkim czasie po raz drugi, co może mieć tragiczne skutki.
5. Bezpieczeństwo
Usuń z domu lub mieszkania „ślizgające się” po podłodze dywaniki, chodniczki, rozchwiane meble. Zlikwiduj wystające progi, zabezpiecz plączące się pod nogami kable. Takie przeszkody mogą spowodować, że senior potknie się i upadnie.
Jeżeli twój podopieczny zachowuje się agresywnie i obawiasz się, że może zrobić tobie lub sobie krzywdę (np. okaleczając się), zamknij na klucz lub wynieś z domu ostre przedmioty oraz szkło. Nie zostawiaj go samego w domu, jeśli ma problemy z koncentracją i zaniki pamięci. Może odkręcić kurki kuchenki, ale zapomnieć o zapaleniu gazu. Takie sytuacje nie należą niestety do rzadkości.
6. Problemy z poruszaniem się
Jeśli senior ma trudności z chodzeniem, warto pomyśleć o lasce lub kulach. Zdarza się, że traci równowagę? Kup lub wypożycz mu balkonik. Z wnioskiem od lekarza rodzinnego przy zakupie uzyskasz dofinansowanie z NFZ. Za używany sprzęt zapłacisz ok. 300 zł, a za wypożyczenie ok. 40 zł miesięcznie.
7. Problemy z pamięcią, kojarzeniem, zubożenie słownictwa
Zmiany w sferze poznawczej mogą przebiegać wolniej, jeśli będziesz zachęcać seniora, by jak najwięcej czytał. Przekonaj, by znalazł sobie hobby, zrealizował ambicje, na które do tej pory być może brakowało mu czasu.
Stwarzaj sytuacje skłaniające go do snucia wspomnień z dzieciństwa i młodości. Oglądajcie razem zdjęcia, pytaj o ludzi uwiecznionych na nich, miejsca i wydarzenia.
Proponuj, by rozwiązywał krzyżówki (to świetny sposób na ćwiczenie pamięci), graj z nim w gry planszowe (np. szachy), które wspomagają koncentrację. Ułatwiaj podtrzymywanie kontaktów towarzyskich. Proponuj, by zapraszał do siebie przyjaciół, co jakiś czas zawieź go do rodziny i znajomych.
Opieka nad seniorem w domu
Z zupełnie innymi wyzwaniami wiąże się opieka nad osobą obłożnie chorą, leżącą w łóżku. Kluczową sprawą jest w takim przypadku zorganizowanie przestrzeni wokół łóżka. Dobrze jest ustawić obok niego szafkę, na której może trzymać wodę, chusteczki, książkę i lampkę. Mebel nie powinien jednak ograniczać dostępu do podopiecznego i utrudniać czynności pielęgnacyjnych. Na czym będą one polegać?
1. Codzienna toaleta
Jeśli senior nie jest w stanie samodzielnie zadbać o higienę, powinieneś codziennie go myć. Rób to w lateksowych rękawiczkach, używając jednorazowej myjki i ręczników oraz środka o pH 5,5 (nie wysusza i nie podrażnia skóry). Codziennie przebieraj podopiecznego w czystą piżamę i zmieniaj pościel.
2. Odleżyny
Aby ich uniknąć, zmieniaj ułożenie ciała chorego co dwie godziny i szybko zmieniaj wilgotne ubranie. Kup (otrzymasz na to refundację z NFZ) lub wypożycz (ok. 60 zł miesięcznie) materac antyodleżynowy. Najlepiej zmiennociśnieniowy, którego komory naprzemiennie wypełniane są powietrzem wdmuchiwanym przez pompkę. Jeśli mimo to odleżyny się pojawią, jak najszybciej zacznij je leczyć (niektóre środki na receptę są refundowane).
3. Nietrzymanie moczu i kału
Leżący, obłożnie chory senior może mieć problem z nietrzymaniem moczu i kału. Pomocne w utrzymaniu higieny będą pieluchy anatomiczne lub pieluchomajtki. Jeśli poprosisz lekarza o receptę, otrzymasz je w ramach refundacji NFZ. Mycie, przebieranie i przekładanie obłożnie chorego ogromnie obciąża stawy i kręgosłup opiekuna. Poproś pielęgniarkę środowiskową, aby pokazała ci techniki, które ci to zadanie ułatwiają.
Rozważ wypożyczenie podnośnika rehabilitacyjnego, dzięki któremu bez wysiłku uniesiesz seniora, np. żeby zmienić pościel albo włożyć go do wanny. Za wynajem urządzenia zapłacisz ok. 150 zł miesięcznie (o szczegóły pytaj w sklepach rehabilitacyjnych).
Gdzie szukać wsparcia w opiece nad seniorem?
Opieka nad seniorem to ciężka, wyczerpująca fizycznie i psychicznie praca. Nie wierz, że poradzisz sobie z nią sama! Szukaj pomocy w rodzinie, wśród przyjaciół, w fundacjach i instytucjach społecznych. Nie rezygnuj ze swojego życia. Inaczej grozi ci frustracja, która prowadzi do utraty cierpliwości i agresji. Nie dopuść do tego, szukaj pomocy! Kto może ci jej udzielić?
- Pielęgniarka środowiskowa. Poinformuje cię, z jakich świadczeń medycznych możesz skorzystać w ramach NFZ, np. zabiegów, dofinansowania sprzętu rehabilitacyjnego, artykułów higienicznych, leków. W razie potrzeby zrobi zastrzyk, zmieni opatrunek, założy cewnik.
- Pielęgniarka długoterminowa. Aby senior mógł korzystać z jej pomocy, musi mieć skierowanie od lekarza i wymagać stałej opieki. Pielęgniarka może odwiedzać go kilka razy w tygodniu, robić zastrzyki, podawać kroplówkę, zmieniać opatrunki. Doradzi, jak pielęgnować chorego.
- Pracownik socjalny. Udzieli fachowej pomocy w dopełnieniu formalności niezbędnych do uzyskania świadczeń z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, np. wsparcia materialnego lub rzeczowego na opiekę nad seniorem.
- Grupa wsparcia. Wysłucha twoich problemów, podzieli się własnymi doświadczeniami, doradzi. Szukaj grupy najbliższej swoim problemom, np. dla opiekunów osób obłożnie chorych czy cierpiących na demencję. Adresy grup powinny mieć w swojej bazie danych przychodnie rejonowe, oddziały NFZ, ośrodki pomocy społecznej oraz centra pomocy rodzinie.
