Spis treści
Dlaczego dziecko nie chce się uczyć?
To pytanie w gabinetach psychologów dziecięcych pada bardzo często. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, bo na motywację do nauki składa się wiele czynników. Jedno jest pewne – dziecko jest niechętne do uczenia się nie dlatego, że jest leniwe. Warto to zapamiętać, bo na lenistwo zazwyczaj zrzucamy całą winę, wzbudzając tym samym jeszcze większą niechęć i wycofanie dziecka.
Każde dziecko ma naturalną, wrodzoną motywację do nauki. Chce odkrywać i poznawać świat, nabywać nowe kompetencje i umiejętności [1]. My, dorośli, często nieświadomie tę naturalną ciekawość niszczymy. Zamiast wzbudzać wrodzoną motywację, stawiamy warunki i nierealne wymagania. W konsekwencji naturalna ciekawość świata i chęć samorozwoju z każdym rokiem jest coraz mniejsza, a słynna dziecięca ciekawość przemienia się w stagnację i niechęć do podejmowania wysiłku.
Zanim skupimy się na wzbudzaniu motywacji do nauki, warto odpowiedzieć sobie na 3 podstawowe pytania, które są fundamentem uczenia się, podejmowania wyzwań oraz działania z zapałem i pasją.
Nauka w pandemii, czyli szkoła życia dla dzieci
3 podstawowe pytania o motywację do nauki
1. Czy moje dziecko dobrze się czuje?
To pytanie nie powinno skupiać się tylko na samopoczuciu dziecka, ale również na zdrowiu i kondycji. Bardzo często niedobór witamin i minerałów powoduje osłabienie, zaburzenia koncentracji, spadek wydajności. Trudności z trawieniem, alergie i bezsenność to kolejne czynniki, które utrudniają skuteczne działanie.
Zanim więc zaczniemy myśleć o naszym dziecku jak o leniuszku, warto zastanowić się, czy wszystkie parametry zdrowia są odpowiednie. Czy nasze dziecko jest wyspane, najedzone, czuje się wypoczęte, nie jest przebodźcowane i obciążone obowiązkami? Warto również zaznaczyć, że czasami brak motywacji do nauki i trudności w podejmowaniu nawet prostych działań mogą mieć podłoże w depresji dziecięcej.
2. Czy moje dziecko ma stworzone odpowiednie warunki do nauki?
Bywa, że brak chęci do uczenia się wynika z prozaicznych powodów. Przyczyną może nie być brak motywacji, tylko zbyt duża ilość rozpraszaczy. Jak wygląda biurko dziecka i cały pokój, w którym się uczy? Czy jest tam włączony telewizor lub panuje bałagan? A może kolor ścian działa zbyt stymulująco?
Warto przyjrzeć się temu, jakie stwarzamy warunki do nauki. Nie możemy dziwić się, że dziecko nie chce siedzieć nad książkami, jeżeli za oknem widzi kolegów grających w piłkę lub na biurku leży tablet z ulubionymi grami.
3. Czy moje dziecko widzi cel i potrzebę nauki?
Dzieci często zadają pytania o cel nauki, ale my, dorośli, rzadko pochylamy się nad tym głębiej. Często odpowiadamy kilkoma słowami: „bo nauka jest ważna”, „bo inaczej nie będziesz mieć pracy”, „bo trzeba się uczyć”, „to twój obowiązek” itp. To nie są wystarczające motywatory dla dzieci.
Poszukajcie wspólnie korzyści z nauczenia się konkretnego obszaru wiedzy. Jeśli dziecko nie chce się uczyć czytać, pójdźcie razem do biblioteki, by zobaczyć kolorowe okładki wszystkich książek, które nasz uczeń będzie mógł w przyszłości przeczytać.
Rodzaje motywacji
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje motywacji: motywację zewnętrzną i motywację wewnętrzną. Jeżeli chcemy wiedzieć, jak zachęcić dziecko do nauki, powinniśmy skupić się na wzbudzaniu motywacji wewnętrznej dziecka.
Motywacja zewnętrzna
Wzbudzamy ją dzięki bodźcowi zewnętrznemu, takiemu jak kary, nagrody, oceny i wpływ innych osób. Niestety ten rodzaj motywacji do nauki jest bardzo krótkotrwały, nie sprzyja skupieniu i, co najważniejsze, czerpaniu radości z nauki. Dziecko uczy się, bo nie ma wyjścia, a nie dlatego, że chce się czegoś dowiedzieć. Ten rodzaj motywacji jest stosowany zazwyczaj w szkole (oceny, sprawdziany).
Motywacja wewnętrzna
Wzbudzamy ją wtedy, kiedy pokazujemy dziecku sens nauki, zachęcamy do odkrywania własnych celów, pobudzamy ciekawość i pasję. Uczeń chce się czegoś nauczyć nie dlatego, że ma sprawdzian, ale dlatego, że sam chce to wiedzieć. Widzi sens i pożytek z czasu poświęconego przy książkach. I co najważniejsze, dziecko z silną motywacją wewnętrzną wcale nie potrzebuje codziennego pilnowania i nakłaniania do nauki.
Nam, dorosłym, wydaje się, że zmotywowanie dziecka do nauki to nic innego jak nakłonienie go do siedzenia przy książkach. To błąd! Skuteczne motywowanie do nauki to sprawienie, że dziecko samo będzie chciało się uczyć i nie będzie potrzebowało żadnych dodatkowych próśb. Rozróżnienie tych dwóch podstawowych rodzajów motywacji jest kluczowe, by pomóc dziecku pobudzać ciekawość, a także znajdować sens i cel uczenia się.
10 książek dla dzieci do wspólnego czytania
Skąd się bierze wewnętrzna motywacja do nauki?
Co więc zrobić, by dziecko samo chciało się uczyć? Jak zachęcić dziecko do nauki? Czyli jak wzbudzić w nim motywację wewnętrzną? Przede wszystkim należy unikać wszystkiego, co ją niszczy. Są to wszystkie metody oparte na karach i nagrodach. Takie podejście buduje motywację zewnętrzną, czyli tę niewłaściwą. Ale oprócz karania i nagradzania jest wiele niewłaściwych zachowań, które w konsekwencji burzą motywację, zamiast ją budować.
Co niszczy wewnętrzną motywację do nauki?
- wzbudzanie poczucia winy
- dawanie nagród za dobre oceny
- krzyki i groźby, gdy dziecko nie chce się uczyć
- szantaż (np. nie pójdziesz z kolegami, jak się nie nauczysz)
- krytykowanie i ocenianie
- porównywanie z rówieśnikami lub dziećmi koleżanek
- perfekcjonizm
- nierealne oczekiwania
- presja
- nadmierna kontrola rodzica
Jak zmotywować dziecko do nauki? Jak zachęcić dziecko do nauki dzięki motywacji wewnętrznej?
Właściwej motywacji do nauki nie da się zbudować jednego dnia. To, co powoduje wewnętrzny zapał do nauki, jest budowane latami. Warto przyswoić sobie poniższe punkty, traktować je jako element codzienności i styl komunikacji z dzieckiem.
1. Zamień pochwałę na dostrzeżenie
Pochwała jest formą nagrody. Odnosi się ona do zauważenia efektu końcowego – na przykład: „piękny rysunek!”. Jeżeli dziecko robi coś dla pochwały, to nigdy nie pobudzi motywacji wewnętrznej. Zamiast stosowania pochwał warto dostrzegać wysiłek i umiejętności, np. „Widzę, jak dużo uwagi poświęciłaś, by to namalować. Cóż za wytrwałość!”.
2. Bądź dobrym przykładem
Dziecko naśladuje nas każdego dnia, nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy. Przyjrzyj się więc, w jaki sposób funkcjonujesz na co dzień. Jakie masz główne motywacje do działania i jak je komunikujesz? Przykładowo – informacja: „Uczę się angielskiego, bo mój pracodawca tego wymaga” nie przekona dziecka, że warto się uczyć. Ale już powiedzenie: „Uczę się angielskiego, bo pragnę swobodnie komunikować się na wakacjach” wzbudzi większą motywację do nauki.
3. Rozwijaj zainteresowania dziecka
Mówi się, że jeżeli dziecko jest czymś zainteresowane, to nie trzeba go do tego motywować. Jest w tym dużo prawdy, ale niestety w szkole musi się uczyć również tych rzeczy, które go nie interesują. Zamiast przekonywać, że znajomość obliczania pierwiastków jest niezbędna w dorosłości, wykaż zrozumienie i akceptację.
I choć to trudne, pozwól mu na to, by nie był orłem we wszystkich przedmiotach. Niech wybierze te obszary, które go szczególnie interesują. Inwestuj w jego zainteresowania. Lekcje kodowania, programowania, szkoła rysunku, projektowania – to wszystko sprawia, że u dziecka rozwija się kreatywność i pasja do działania.
4. Akceptuj porażki i niepowodzenia dziecka
Oczekiwanie perfekcjonizmu i nieomylności to najszybszy sposób, by zabić chęć działania w każdym obszarze. Mów swojemu dziecku, że nie musi być we wszystkim dobre. Pokazuj na swoim przykładzie, że również popełniasz błędy i masz takie obszary w życiu, w których nie czujesz się pewnie. To wzmocni u dziecka chęć podejmowania wyzwań i radzenia sobie z porażkami.
5. Pokaż, że nauka to świetna zabawa
Na szczęście coraz więcej nauczycieli zdaje sobie sprawę z tego, że siedzenie nad książką przez całą lekcję jest bardzo mało produktywne. Nauka powinna odbywać się wszystkimi zmysłami. Lekcja biologii w lesie, wycieczka do prawdziwego laboratorium, robienie eksperymentów – to nauka przyszłości.
Jeżeli w szkole twojego dziecka nie ma takiego nowoczesnego podejścia do nauki, to postaraj się znaleźć podobne zajęcia w okolicy. Zawsze też możesz samodzielnie w domu stworzyć ciekawy eksperyment.
6. Zamiast porównywać do kogoś innego, porównaj postęp
Mówienie dziecku, że nikt w klasie nie miał problemu, by nauczyć się do klasówki w 3 dni, jest bardzo demotywujące. Porównywanie z rodzeństwem, dziećmi sąsiadów lub z przyjaciółmi burzy nie tylko motywację, ale również samoocenę i pewność siebie.
Zamiast porównywać dziecko z kimś innym, porównaj postępy, jakie udało mu się osiągnąć. Zauważenie: „Jeszcze tydzień temu przeczytanie jednej strony zajmowało ci 15 minut, a dzisiaj przeczytałeś ją w 3 minuty” jest bardzo budujące. Zdecydowanie zwiększy to motywację dziecka do nauki.
Leśna szkoła – czego uczą się dzieci w szkole w środku lasu?
Dlaczego kary i nagrody nie motywują dzieci do nauki?
Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę z tego, że kary są szkodliwe dla dziecka. Burzą motywację, poczucie własnej wartości u dziecka, samoocenę, poczucie sprawczości i wpływu. Dziecko będzie się uczyło do klasówki tylko dlatego, że boi się konsekwencji, a nie dlatego, że chce więcej wiedzieć. W przyszłości będzie potrzebowało przysłowiowego „bata”, by cokolwiek zrobić. Nie będzie potrafiło samodzielnie się dyscyplinować. To bardzo szkodliwe [3].
Wiele się mówi również o szkodliwości nagród. Częste nagradzanie i chwalenie buduje w dzieciach poczucie, że wszystko, co robimy, musimy robić dla innych. Stąd takie przekonania w dorosłym życiu, jak: „Opinia innych jest ważniejsza”, „Co inni o mnie pomyślą”, „Nie zrobię tego, bo i tak nikt tego nie zauważy”. Nie są to przekonania wzmacniające.
Motywowanie dziecka do nauki warto więc zacząć od zmiany swojego podejścia. Zamiast wszczynania codziennych kłótni najpierw zastanów się, czy żadne podstawowe czynniki nie wpływają na podejście dziecka do nauki. Dobre samopoczucie, odpowiednie warunki i wzmacnianie poczucia własnego wpływu to dobry początek! Skupienie się na rozbudzaniu motywacji wewnętrznej i konsekwentne rozwijanie zainteresowań dziecka daje ogromne korzyści w przyszłości. Warto zacząć już teraz!
Źródła:
- Seinke-Kalembka, J. (2017). Dodaj mi skrzydeł! Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną. Warszawa: Wydawnictwo Edgard
- Mikołajec, A. (b.d.). Rola motywacji zewnętrznej i wewnętrznej w procesie uczenia się. Pobrane 31 stycznia 2022 z http://publikacje.edu.pl/pdf/12100.pdf
- Kohn, A. (2013). Wychowanie bez nagród i kar. Rodzicielstwo bezwarunkowe. Podkowa Leśna: Wydawnictwo MiND
