Spis treści
Czym jest asertywność?
Asertywność jest umiejętnością komunikowania swoich potrzeb, chronienia własnego zdania oraz sztuką stawiania granic. Osoba asertywna potrafi się sprzeciwić, wyrazić niezgodę na zachowanie drugiej osoby oraz odejść, jeżeli jej potrzeby nie są respektowane, w sposób nieagresywny. Wymaga to dużej samoświadomości, znajomości własnych wartości i ich określenia.
Wiele osób upraszcza postawę asertywną do umiejętności mówienia „nie”. Tymczasem asertywność to znacznie więcej.
Osoba asertywna:
- zna swoje potrzeby, wartości, słabsze i mocne strony
- ma jasno wytyczone granice emocjonalne i fizyczne
- komunikuje się w sposób nieagresywny i przyjazny
- nie obciąża się poczuciem winy poprzez niespełnienie cudzych oczekiwań
- jasno i klarownie mówi „nie”
- nie ma potrzeby tłumaczenia się ze swoich decyzji
- potrafi prosić o pomoc, jeżeli tego potrzebuje
- chroni swoje wartości, nie nagina ich dla innych
- nie przekracza swoich granic, by zadowolić innych
Czy dziecko może nauczyć się asertywności?
Patrząc na powyższe cechy osoby asertywnej, nasuwa się pytanie: czy małe dziecko jest na tyle świadome, by budować postawę asertywną?Wymaga ona dużo samoświadomości i wglądu we własne potrzeby, co u dzieci dopiero się kształtuje. Ponadto osoba asertywna musi stanowić o sobie i podejmować własne decyzje, co u dzieci jest niemożliwe.
Pomimo tych wątpliwości i pozornych sprzeczności można zbudować postawę asertywną u dziecka. Każdy okres życia charakteryzuje się innym zakresem asertywności i stawia przed osobą inne wyzwania. We wczesnym dzieciństwie możesz budować podwaliny postawy asertywnej, która będzie wsparciem w dorosłości. Dzięki temu maluszek naturalnie przyswoi sobie tę cechę i nie będzie zgadzał się na przekraczanie własnych granic.
Jak wygląda asertywność u dzieci?
Asertywność u dziecka nieco różni się od postawy asertywnej osoby dorosłej. W wielu obszarach dziecko nie może decydować o sobie. Może natomiast komunikować swoje potrzeby i starać się chronić swoje granice.
Dziecko może również wykazywać się asertywnością w swoim obszarze – zaprotestować, gdy ktoś narusza jego cielesność, nie zgodzić się na strój, który jest dla niego niewygodny, lub odejść, gdy w pomieszczeniu panuje zbyt duży hałas. Takie zachowania u dzieci świadczą o dużej samoświadomości i samodecyzyjności. Są cudowną podwaliną do dorosłej postawy asertywnej.
Dziecko asertywne:
- nie boi się wyrażać własnego zdania
- potrafi zaprotestować, gdy czuje fizyczny lub emocjonalny dyskomfort
- mówi o tym, co lubi, co chce zrobić i jak się czuje
- ma jasno wytyczone granice własnego ciała, nie zgadza się na ich naruszanie
- ma potrzebę współdecydowania
Kluczowe składowe asertywności
Asertywność często mylona jest z egoizmem, myśleniem tylko o swoich potrzebach i niechęcią do pomagania innym. To szkodliwe przekonania, które nie mają nic wspólnego z dojrzałą postawą asertywną.
Asertywność zawiera w sobie dużo szacunku do siebie i do innych. To przekonanie, że nasze potrzeby są tak samo ważne jak potrzeby innych. Nie trzeba bronić swoich granic w agresywny sposób, nie trzeba odrzucać drugiego człowieka.
Aby było to możliwe, na asertywność powinno składać się kilka ważnych zachowań:
- Komunikacja oparta na szacunku
Mówienie o swoich potrzebach nie musi odbywać się w atmosferze buntu i agresji. Można komunikować się w sposób przyjazny, stanowczy i respektujący rozmówcę. Komunikacja bez przemocy, oparta na szacunku, jest cenną umiejętnością, której można się nauczyć. Doskonale nadaje się do tego książka M.B. Rosenberga „Porozumienie bez przemocy. O języku życia” [1].
- Mówienie z perspektywy „ja”
Bardzo istotne w stawianiu granic jest mówienie z perspektywy „ja”. Nasze granice nie muszą być w tym samym miejscu co granice drugiej osoby. Zawsze trzeba zaznaczyć, że chodzi o nasze konkretne odczucia. Ucząc dzieci asertywności, warto pokazywać, że jest to jego perspektywa i ma do niej prawo, bez względu na to, co myślą inni.
- Jasne postawienie granicy
Stanowcze i klarowne komunikowanie, gdzie są nasze granice, to niezbędny składnik asertywności. Tutaj nie ma miejsca na domysły. Pokazując dziecku, czym jest asertywność, trzeba nauczyć je mówienia o swoich potrzebach oraz granicach.
- Szukanie rozwiązania
Jeżeli druga osoba nie respektuje granic, to konieczne jest znalezienie rozwiązania tej sytuacji. Zazwyczaj jest to odsunięcie się, odcięcie, odejście. Dziecko powinno czuć przyzwolenie na to, że w każdej chwili może zrezygnować i się odsunąć. Jeżeli nie chce przytulać się do cioci, to jego naturalnym prawem jest odejście. W codziennej komunikacji pokazuj więc swojemu dziecku, że nie ma nic złego w odsunięciu się, jeżeli ktoś nie respektuje naszych granic.
Zalety rozwijania asertywności u dzieci
Asertywność u dzieci ma bardzo wiele zalet. Jest to podwalina prawdziwej dojrzałej asertywności w dorosłości. Dziecko, które wykształciło w sobie postawę asertywną, dużo łatwiej nawiązuje kontakty społeczne, jest otwarte na otoczenie i bardziej radosne. Ma również większe poczucie bezpieczeństwa i własnej odrębności.
Dziecko asertywne jest mniej narażone na nadużycia
Postawa asertywna może być skutecznym sposobem ochrony w sytuacjach przemocy fizycznej, emocjonalnej czy seksualnej. Dziecko, które w jasny sposób wyraża swój sprzeciw, jest mniej podatne na nadużycia. Warto więc uczyć swojego maluszka już od najmłodszych lat, że może powiedzieć „nie”. Takie dzieci są również mniej podatne na manipulacje ze strony rówieśników i dorosłych. Asertywność jest więc pewnego rodzaju zabezpieczeniem się przed zagrożeniem.
Dziecko asertywne ma wyższe poczucie własnej wartości
Poczucie własnej wartości oraz postawa asertywna wzajemnie na siebie oddziałują. Im mniejsze poczucie własnej wartości, tym słabsza ochrona własnych granic. Dziecko, które czuje się ważne i kochane, łatwiej będzie dbać i chronić swój komfort niż dziecko, które nie czuje się wartościowe.
Dziecko asertywne jest bardziej pewne siebie
Pewność siebie, poczucie sprawczości, decyzyjności – te wszystkie cechy mają wiele wspólnego z asertywnością. Pokazują dziecku, że może mieć wpływ na otoczenie i nie musi zgadzać się na coś, co nie jest dla niego niekomfortowe.
Dziecko asertywne jest bardziej otwarte na otoczenie
Otwartość na nowe otoczenie i na nowe doświadczenia jest silnie skorelowana z poczuciem bezpieczeństwa. Dziecko, które czuje się bezpiecznie, chętniej otwiera się na innych, ponieważ ma świadomość, że w razie potrzeby może siebie ochronić.
Jak rozwijać asertywność u dzieci?
- Bądź dla dziecka przykładem
Asertywne dziecko zazwyczaj ma asertywnych rodziców. Jest to postawa, której można nauczyć się poprzez codzienną obserwację opiekunów. Pokazuj więc swojemu maluszkowi, w jaki sposób można być asertywnym. Ucz, że nie na wszystko trzeba się zgadzać. Szczególnie jeśli coś nie jest dla nas komfortowe.
- Tłumacz, czym jest postawa asertywna
Edukacja na temat stawiania granic, odmawiania, komunikacji bez przemocy jest kluczowa w rozwijaniu asertywności. Wiele osób będzie próbowało powiedzieć twojemu dziecku, że jest egoistyczne lub buntownicze. Zapewnij je więc, że jest po prostu asertywne i ma do tego prawo.
- Szanuj granice i zdanie dziecka
Dziecko, ucząc się asertywności, najpierw stawia granice opiekunom. Robi to, bo czuje się bezpiecznie w tej relacji. Szanuj więc te granice. Dzięki temu będzie mogło przenieść je na obszar przedszkolny, szkolny, rówieśniczy.
- Wspieraj asertywność w codziennych czynnościach
Nauka postawy asertywnej to trening! Codziennie wspieraj każde asertywne zachowanie, podkreślając, jak jest ono ważne. Jeśli dziecko nie chce pocałować cioci, to powiedz, że nie musi. Tłumacz mu, że ma prawo odmawiać.
- Pytaj dziecko o zdanie
Asertywność jest silnie powiązana z poczuciem odrębności i własnej tożsamości. Jak najczęściej pytaj więc dziecko o jego zdanie. Mogą to być sprawy bardzo błahe, takie jak rodzaj śniadania czy kolor bluzki. Pokazujesz tym samym, że jego zdanie jest dla ciebie ważne i że ma prawo współdecydować.
- Naucz dziecko reagować na naruszanie jego granic
Powiedz dziecku, w jaki sposób może odmawiać. Jest wiele sposobów na mówienie „nie”. Chociażby: „Nie podoba mi się to”, „Nie chcę tego zrobić”, „Rezygnuję z tego”. Uzbrój je w cały arsenał wspomagających komunikatów.
- Pokazuj przykłady asertywności u innych
Dookoła nas jest bardzo dużo przykładów postaw asertywnych. Można znaleźć je w książkach, bajkach, wśród rówieśników lub dalszej rodziny. Pochwal każdą postawę asertywną, umiejętną odmowę lub postawienie granic, jakie dostrzeżesz w otoczeniu. Dzięki temu twoje dziecko będzie dorastało w przekonaniu, że nie ma nic złego w odmawianiu.
Im większe poczucie własnej wartości i pewności siebie, tym łatwiej wykształcić w sobie asertywność. Pamiętaj więc, by wzmacniać samoocenę dziecka. Nie krytykuj, nie podcinaj skrzydeł, nie uzależniaj emocjonalnie od siebie. Rozwijaj u dziecka poczucie, że jest kochane nie za to, co robi, ale za to, że po prostu jest.
Asertywność u dziecka nie zawsze jest łatwa dla rodzica. O wiele łatwiej mieć pokornego maluszka w domu. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że wychowanie młodego człowieka nie polega na tym, aby to rodzicom było łatwo. Kluczowe jest to, by dziecko w dorosłym życiu potrafiło być spełnione i szczęśliwe. Asertywność jest niezbędnym elementem dobrostanu. Warto więc budować ją już od najmłodszych lat.
Zobacz również: Trening asertywności – wypróbuj ćwiczenia, dzięki którym poprawisz umiejętność stawiania granic
Źródło:
- Rosenberg, M.B., Markocka-Pepol, M. (2016). Porozumienie bez przemocy. O języku życia. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
