Jeśli chcemy zrozumieć, na czym polega ten mechanizm, musimy zacząć od początku. Otóż organizmy żywe są zbudowane z dużych grup cząstek, które pełnią określone role:
- węglowodany (cukry) i tłuszcze magazynują i uwalniają energię
- białka mają zadania enzymatyczne (są enzymami)
Można je porównać do małych robotów, które pojedynczo wykonują dość proste czynności, jednak w grupie decydują o bardzo ważnych procesach. Jednym z rodzajów takich białek są właśnie sirtuiny, które odpowiadają za regulację metabolizmu naszego organizmu.
Spis treści
Czym są sirtuiny?
O sirtuinach świat dowiedział się w 1990 roku. Znaleziono je w drożdżach, choć jeszcze wtedy tak dokładnie nie znano ich funkcji. Dziś wiemy, że jest nią przedłużanie życia.
– Drożdże są prostymi mikroorganizmami (w zasadzie grzybami). Podczas podziałów (namnażania) gromadzą w sobie błędy. W czasie gdy ich DNA ulega podziałowi, oddzielają się od niego te zbędne, błędne fragmenty. Kiedy jest ich za dużo, drożdże umierają. Natomiast sirtuiny mają za zadanie te błędne fragmenty wyciszać – mówi dr inż. Adam Kuzdraliński.
Najważniejsza informacja jest taka, że nasze ludzkie sirtuiny są podobne do tych u drożdży.
– Najprawdopodobniej sirtuiny pojawiły się już dawno temu, u pierwszych mikroorganizmów na Ziemi, a w toku ewolucji odziedziczyły je kolejne żywe organizmy. Do dnia dzisiejszego niewiele się zmieniło w ich budowie i funkcji. A jeżeli w świecie biologii stwierdza się tak trwałe zjawisko, uważa się, że musi to być szczególnie istotne dla życia. I z sirtuinami właśnie tak jest – dodaje dr Kuzdraliński.
Głód działa na naszą korzyść?
Następnym odkryciem było to, że sirtuiny aktywują się podczas głodu organizmu, w którym się znajdują. Słynny polski neurobiolog, profesor Jerzy Vetulani, zafascynowany tematem długowieczności często podkreślał znaczenie wyników badań nad polskimi stulatkami. Okazało się, że znakomita większość badanych przeżyła w swoim życiu głód. Dr Adam Kuzdraliński wyjaśnia, że jest kilka hipotez, które tłumaczą zależność niedoboru kalorii i długości życia.
– Najpopularniejsza teza mówi, że głodny organizm nie zajmuje się z taką intensywnością przerabianiem glukozy w energię. Ma wolne moce przerobowe w postaci koenzymu, który zaczyna aktywować sirtuiny, te z kolei podkręcają nam metabolizm.
– Inna hipoteza tłumaczy, że podczas głodówki mamy w organizmie mniej wolnych rodników odpowiedzialnych za starzenie i choroby.
– Jeszcze inna teoria mówi o tzw. zjawisku hormezy. Chodzi tu o to, że pewien czynnik jest szkodliwy dla organizmu w większych dawkach – a w małych dawkach działa korzystnie. Czyli, co nas nie zabije, to nas wzmocni – podsumowuje dr Adam Kuzdraliński.
Czym jest głodówka?
Tak właśnie może działać głodówka – jest stresem dla organizmu. W małym natężeniu bardzo korzystnym. A jak bardzo musielibyśmy głodować, by wolniej się starzeć? Zbadano, że tak działa długotrwałe ograniczenie kalorii w diecie poniżej 30–50 proc. Jednak nie zawsze jest to proste.
Odkryto, że efekt ten nie występuje, gdy uszkodzone są geny kodujące sirtuiny, natomiast ulega on wzmocnieniu w wypadku nadekspresji tych genów. Nadzieją może nas napełniać kolejne odkrycie – dowiedziono, że pewne polifenole, takie jak składnik czerwonego wina, resweratrol, aktywują sirtuiny podobnie jak niskokaloryczna dieta.
Wino jest zdrowe, bo aktywuje sirtuiny
Odkrycie zdrowotnego działania wina nie jest niczym nowym. To stara prawda, tyle że udowodniona naukowo. Ludzkość od tysięcy lat w winie upatrywała leku na wiele dolegliwości.
– Dziś to się nazywa „francuskim paradoksem”. Francuzi zjadają duże ilości sera czy sosów na bazie masła, a cierpią na choroby serca w o wiele mniejszym stopniu niż np. Amerykanie – mówi dr Kuzdraliński.
Dopiero w 2003 roku odkryto istnienie resweratrolu w skórkach czerwonych winogron, a potem zbadano jego działanie na sirtuiny. Dokonał tego dr David Sinclair z Harvardu. Wyniki badań wskazywały, że resweratrol aktywuje sirtuiny, przedłużając życie komórek.
– Sprawdzono to w laboratorium, w kontrolowanych warunkach, i okazało się, że człowiek ma sirtuiny. Oznaczono je numerami od 1 do 7. A wino najmocniej wpływa na tę z numerem 1, która działa w jądrze komórkowym każdej żywej komórki ludzkiej. Czyli w samym centrum, gdzie jest nasze DNA. Pod wpływem resweratrolu jej aktywność wzrastała aż 13 razy! Jeśli w świecie biologicznym notujemy taki wzrost aktywności, to jest to bardzo dużo – mówi dr Kuzdraliński. Rzadko spotykane zjawisko.
Najlepsze aktywatory sirtuin
- resweratrol z wina
- katechiny z herbaty
- teobromina z kakao
- kurkumina z kurkumy
Trwają prace nad syntetycznymi aktywatorami, które potrafią być nawet bardziej aktywne. Jest to na razie dość odległe – mówi dr Kuzdraliński. Jednak, jak podkreśla naukowiec, wiele badań wskazuje, że na wzrost aktywności sirtuin wpływają też tzw. mimetyki restrykcji kalorii. Są to związki chemiczne, które „udają”, że głodujemy (oszukują nasz organizm).
Trzy lata temu pojawiła się sensacja: popularny lek na cukrzycę, metformina, może wydłużyć życie osób, które go stosują. I okazuje się, że lek ten działa właśnie poprzez sirtuiny. Układ produkujący te białka „myśli”, że jest w stanie głodu, kiedy zażywamy metforminę. Jednak o tym, kto może zażywać taki lek – decyduje tylko i wyłącznie lekarz.
Dieta sirtfood – na czym polega?
Skoro udowodniono, że pewne produkty aktywują sirtuiny do działania, kwestią czasu było stworzenie diety sirt. I znów okazuje się, że taka dieta bazuje na starej prawdzie, że warzywa i owoce są zdrowe. Tylko dowiedziono to naukowo.
Książka The Sirtfood Diet autorstwa amerykańskich dietetyków Aidana Gogginsa i Glena Mattena zawiera listę „cudownych” pokarmów, które jednak nie są niczym nowym, np. jabłka, cytrusy, owoce leśne, jarmuż. Choć autorzy podkreślają, że na diecie sirtfood kalorie są nieważne, pierwszy etap diety zakłada duże restrykcje.
Dieta sirt – jak przebiega?
3 pierwsze dni
Dietę rozpoczyna się od stosowania przez trzy dni jadłospisu dostarczającego 1000 kcal.
Zawiera on trzy zielone koktajle, które można przygotować z jarmużu, selera, rukoli, pietruszki, zielonej herbaty i cytryny, a także jeden pełny posiłek proponowany przez autorów książki.
4 kolejne dni
W kolejnych czterech dniach jadłospis ma 1500 kcal i składa się z dwóch koktajli i dwóch posiłków dziennie, bogatych w składniki sirtfood. Przez pierwszy tydzień można schudnąć trzy kilogramy.
14 następnych dni
Drugi etap diety trwa 14 dni, codziennie zjada się trzy posiłki i wypija jeden koktajl. Zdaniem autorów gwarantuje to stały spadek masy ciała.
Etap ostatni
Po upływie trzech tygodni nie stosuje się już konkretnego planu żywieniowego, a jedynie dba o to, żeby zjadać jak najwięcej produktów z grupy sirtfood.
Dieta sirt – ogóle zasady
Podczas stosowania diety ostatni posiłek powinno się zjadać do godziny 19, a przerwy między posiłkami w ciągu dnia nie powinny wynosić mniej niż 1,5 godziny.
Należy przy tym zrezygnować z produktów powszechnie uważanych za niezdrowe: sklepowych słodyczy, żywności fast-food, produktów instant i przetworów z białej mąki.
Dieta stała się popularna na Wyspach Brytyjskich, gdy okazało się, że to dzięki niej puszysta z natury słynna Adele osiągnęła talię osy.
Hanna Stolińska-Fiedorowicz, dietetyk kliniczny, mówi, że dieta, w której rezygnujemy z 30-50 procent kalorii z pewnością odchudzi i nie jest to żadne odkrycie.
Dieta sirt – na co trzeba uważać?
Jednak istnieje duże ryzyko, że przy diecie sirt dopadnie nas efekt jojo. Wiadomo, że ograniczenie do 1000 kcal dziennie nie powinno być stosowane długofalowo. Gdy wróci się do dawnych nawyków – organizm wystawi nam mandat kaloryczny w postaci wilczego głodu i utracone kilogramy wrócą bardzo szybko.
Trzeba natomiast przyznać, że produkty mające aktywować sirtuiny są rzeczywiście bardzo zdrowe, co może dawać dobre rezultaty w zmianie nawyków żywieniowych na lepsze. W zaleceniach sirtfood jest przecież dużo warzyw, ale też substancje naturalnie przyspieszające nasz metabolizm, jak np. zielona herbata czy kurkuma.
Większość produktów z listy diety sirt ma też udowodnione korzystne działanie na naszą skórę. Nie tylko odmładzające, ale też zapobiegające niszczącemu działaniu promieniowania słonecznego UVA.
Ostrożnie z kaloriami
Musimy jednak pamiętać, by ograniczenie kaloryczne nie spadło poniżej 1500 dziennie – to minimum. Dobra dieta ma być przede wszystkim zdrowa, ale nie redukcyjna. Adele na każdej innej prawidłowej diecie też by się pewnie odchudziła, bo to dieta bardzo restrykcyjna. Dobrym rozwiązaniem będzie włączenie do diety produktów z listy sirtfood oraz ograniczenie spożycia kalorii o około 30 proc.
– Można to zrobić samemu za pomocą tzw. wzoru Harrisa Benedicta na podstawową przemianę materii. Jednak najlepiej skorzystać z pomocy dietetyka, który doradzi, jak komponować codzienny jadłospis, by zawierał wszystko, co niezbędne, a nie był uciążliwy – podsumowuje Hanna Stolińska-Fiedorowicz.
Zalety diety sirt
Także dr Adam Kuzdraliński widzi zalety diety sirtfood. – Jej twórcy są wiarygodni. To absolwenci uniwersytetu, posiadający odpowiednie wykształcenie. Może tylko przesadzili z zalecaniem zbyt szybkiego tempa chudnięcia. Dieta to bardzo indywidualna sprawa, powinna być dobrana przez specjalistę. A specjaliści zwykle nie pochwalają tak dużych restrykcji.
Jednak nasycenie codziennego menu polifenolami jest dobrym pomysłem. Nie ma nic lepszego niż warzywa i owoce. Na Harvardzie szukano związków, które aktywują sirtuiny i znaleziono ich aż 18. Większość to właśnie polifenole zawarte w warzywach i owocach. Z reguły im bardziej kolorowe, tym więcej polifenoli.
A tak naprawdę dieta sirtfood będzie bardziej skuteczna i da zdrowotne efekty, gdy dołączymy do niej ruch. Dr Kuzdraliński mówi, że według wielu badań naukowych aktywność fizyczna pobudza produkcję sirtuin. W jednym z testów okazało się, że najprawdopodobniej ograniczenie kalorii wyzwala zmiany w tych rejonach mózgu, które zarządzają naszą aktywnością fizyczną. A regulatorem tego procesu jest sirtuina 1.
Czy sirtuiny gwarantują długowieczność?
Skoro tak wiele badań wskazuje, że odkrycie istnienia sirtuin może być kluczem do długowieczności – czy możemy spokojnie oczekiwać setnych urodzin w świetnej formie? Nie wiadomo.
Entuzjazm studzi dr Adam Kuzdraliński: – Na razie nie ma 100-procentowego potwierdzenia, że sirtuiny wydłużają życie ludzi. Jest trochę nieścisłości w opiniach naukowców na całym świecie. Podejrzewa się także, że istnieje wiele, jeszcze niezbadanych, dodatkowych szlaków biochemicznych, które biorą udział lub regulują dodatkowo proces ekspresji sirtuin.
Poza tym większość badań nad sirtuinami była prowadzona w warunkach laboratoryjnych, głównie na myszach, muszkach owocowych, drożdżach czy nicieniach – prostych organizmach. Ludzki organizm jest o wiele bardziej skomplikowany. Podczas doświadczeń resweratrol bywał bezpośrednio wprowadzany do komórek, a nie dostarczany poprzez układ pokarmowy, jak to jest w naszym życiu – mówi naukowiec.
– Istnieją też opinie, że aby osiągnąć zauważalną korzyść z resweratrolu, trzeba by wypijać 40 litrów czerwonego wina dziennie! – W niektórych przypadkach, jak zachorowania na nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne, działanie sirtuin trzeba hamować, by powstrzymać rozwój tych chorób – mówi dr Adam Kuzdraliński.
Mimo to zgadza się, że światowa moda na sirtuiny nie jest pozbawiona podstaw. – Ludzkość marzy, by zgłębić tajemnicę, dlaczego chorujemy i umieramy. A wyjaśnienie mechanizmu działania sirtuin może nam w tym pomóc. I prawdopodobnie wkrótce tak będzie, głównie dzięki bioinformatyce, protemice czy genomice – mówi naukowiec.
To nowe nauki przyszłości, które pozwalają badać bardzo wiele czynników jednocześnie. A wnioski, przy tej ilości danych, być może wyciągnie za nas sztuczna inteligencja. Wiele się jeszcze wyjaśni. To wspaniały cel, by zdrową dietą poprawiać jakość życia, czy nawet je wydłużyć. Miejmy nadzieję, że tak się stanie. Pierwszy z tych celów już zaczynamy osiągać. Jak długo zaczekamy na drugi? Oby jak najkrócej – podsumowuje dr Adam Kuzdraliński.
Aktywatory sirtuin w diecie sirt
- czerwone wino
- kakao
- gorzka czekolada
- kurkuma
- czarna herbata
- zielona herbata
- kawa
- papryczka chilli Bird’s eye
- gryka
- kapary
- seler razem z liśćmi
- oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia
- jarmuż
- lubczyk
- daktyle Medjool
- pietruszka
- czerwona cykoria
- czerwona cebula
- rukola
- soja
- truskawki
- jabłka
- cytrusy
- orzechy włoskie
Sirtuiny wraz z wiekiem zmniejszają swoją ekspresję u ludzi – to jeden z objawów starzenia się. Badania wykazały, że katechiny z herbaty hamują ten spadek. Może filiżankę?
Mamy w jelitach miliony wspierających nas mikroorganizmów. One też posiadają swoje sirtuiny. Gdy jemy zdrowo, możemy wpływać pozytywnie również na nie.
