Tradycja kulinarna naszego regionu sprawia, że rokrocznie służby medyczne muszą interweniować w przypadku podejrzenia zatrucia grzybami. Bywa, że w efekcie konieczne jest intensywne leczenie, a czasem nawet transplantacja uszkodzonej przez toksyny wątroby. Niewątpliwie tym, co zwykle decyduje o skuteczności terapii, jest odpowiednio szybka reakcja. Tu czas ma kluczowe znaczenie. Oto najważniejsze informacje na temat pierwszej pomocy przy zatruciu grzybami.
Spis treści
Zatrucie grzybami – objawy
Pierwsze objawy zatrucia grzybami mogą wystąpić dopiero po pewnym czasie od ich zjedzenia. Jest to zależne od gatunku grzyba. Długi okres utajenia zatrucia grzybami dotyczy przede wszystkim: muchomora sromotnikowego, muchomora jadowitego, muchomora wiosennego, piestrzenicy kasztanowatej i zasłonaka rudego.
Gdy czas mija, tracimy czujność, tymczasem niebezpieczne toksyny sieją spustoszenie w naszym organizmie, co zmniejsza szansę na udzielenie skutecznej pomocy. Toksyny grzybów zaburzają funkcjonowanie narządów wewnętrznych – przede wszystkim wątroby, a także serca, nerek oraz mózgu. Możliwe jest też intensywne krwawienie z przewodu pokarmowego. W przypadku braku interwencji medycznej może nastąpić nawet zgon.
Typowe objawy zatrucia grzybami:
- ból głowy
- nudności
- wymioty
- bóle brzucha
- biegunka
- nadmierna potliwość
- duszności
- zaburzenia widzenia
- pobudzenie psychoruchowe
- podwyższona temperatura
- uczucie suchości w ustach
- rozszerzone źrenice
Przy czym, co ważne, nie wszystkie wymienione objawy zatrucia grzybamimuszą wystąpić jednocześnie. Jest to uzależnione od tego, jakie toksyny zawarte były w konkretnym gatunku grzyba. Może więc dojść do uszkodzenia wątroby czy innych narządów wewnętrznych, ale zatrucie grzybami może też dotyczyć wyłącznie przewodu pokarmowego.
Ważne: objawy zatrucia grzybami będą się nasilały, jeżeli nie zostanie udzielona odpowiednia pomoc medyczna. Pozostawienie pacjenta bez opieki grozi pojawieniem się drgawek, żółtaczki, skazy krwotocznej, a także śpiączki.
Zatrucie grzybami a alkohol
Istnieją takie jadalne grzyby, które nam nie szkodzą, pod warunkiem że przez trzy dni po ich spożyciu nie wypijemy alkoholu. W przeciwnym wypadku powodują zahamowanie rozkładu alkoholu do aldehydu octowego, co wywołuje objawy silnego zatrucia alkoholowego (jak po wypiciu „procentów” przez osobę z tzw. wszywką alkoholową). Te grzyby to czernidłaki. Objawami zatrucia czernidłakami są wymioty, bóle głowy, bóle brzucha, w skrajnych przypadkach – halucynacje.
Zatrucie muchomorem sromotnikowym
Muchomor sromotnikowy jest uznany za najbardziej trujący grzyb. Blisko połowa osób, która się nim zatruje, umiera. Do zatrucia dochodzi zwykle z powodu pomylenia muchomora sromotnikowego z jadalnymi grzybami, takimi jak np. kania lub gąska zielona. Tym, co truje w muchomorze sromotnikowym, jest alfa-amanityna, toksyna uszkadzająca wątrobę.
Początkowe objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym, czyli ból brzucha, wymioty oraz silna biegunka, zwykle pojawiają się od 8 do 12 godzin od spożycia grzybów. Następnie zazwyczaj dochodzi do pozornej poprawy, która trwa kilkanaście godzin. Po tym czasie jednak następuje pogorszenie stanu pacjenta – pojawia się żółtaczka, która oznacza poważne uszkodzenie wątroby. Dołączają krwotoki przewodu pokarmowego i zaburzenia świadomości. W skrajnych przypadkach oraz wobec braku leczenia następuje śmierć chorego, najczęściej po upływie 14–16 dni od zjedzenia muchomora sromotnikowego.
Zatrucie grzybami – pierwsza pomoc
Jeśli podejrzewamy zatrucie grzybami, należy jak najszybciej udzielić pierwszej pomocy. Przede wszystkim staramy się oczyścić drogi pokarmowe z resztek grzybów (prowokując wymioty) – po to, by zmniejszyć ich szkodliwe działanie, ale też by zachować próbki toksycznego materiału do badania. To ułatwi zidentyfikowanie rodzaju toksyn, które wywołały ciężki stan. Rośnie wtedy szansa na zastosowanie celowanego leczenia. Można też spakować i zabrać na pogotowie pozostałości potrawy, którą podejrzewamy o toksyczność.
Jednak uwaga – nigdy nie należy prowokować wymiotów u osoby nieprzytomnej. Grozi to zachłyśnięciem. Tu niezbędna jest obserwacja oddechu oraz uderzeń serca, ułożenie chorego w pozycji bezpiecznej i wezwanie pogotowia ratunkowego. Wezwanie pomocy medycznej jest zresztą niezbędne w każdym przypadku podejrzenia zatrucia grzybami.
Co więcej, jeśli osoby z otoczenia chorego (np. inni domownicy) także jadły feralny posiłek, lecz nie wykazują objawów zatrucia lub nie są one nasilone, bezwzględnie muszą trafić na szybką konsultację lekarską. Po to, by silne symptomy zatrucia grzybami nie miały szansy się u nich rozwinąć.
Wywiad lekarski w przypadku zatrucia grzybami
Kiedy chory przy podejrzeniu zatrucia trafi pod opiekę lekarza, np. na szpitalny oddział ratunkowy, należy być przygotowanym na następujące pytania:
- Czy potencjalnie trujące danie przyrządzono z jednego czy kilku rodzajów grzybów? Jakich?
Nawet jeśli pozornie mamy do czynienia jedynie z zatruciem typu gastrycznego, po kilkunastu godzinach możliwe jest wystąpienie silniejszych objawów – trudniejszych do opanowania, jeśli trucizną były grzyby. - Kiedy i gdzie grzyby zebrano lub kupiono?
- Kiedy nastąpiły pierwsze objawy zatrucia?
- Kto jeszcze jadł podejrzane danie i czy te osoby cierpią na podobne dolegliwości?
Może minąć wiele godzin, zanim dojdzie do wylęgania objawów.
Zatrucie grzybami – leczenie
Obecnie leczenie zatrucia grzybami to przede wszystkim leczenie objawowe. Czyści się przewód pokarmowy i żołądek z treści pokarmowej zawierającej resztki grzybów (płukanie żołądka lub wywołanie wymiotów). Dąży się też do zatrzymania krążenia toksyn w ustroju, podając doustnie duże dawki węgla aktywowanego, a dożylnie antybiotyk – penicylinę. Przywraca się też równowagę kwasowo-zasadową, czyli podaje elektrolity, by nie doszło do poważnego odwodnienia organizmu, które może być konsekwencją masywnych wymiotów i biegunki.
Uwaga: w przypadku silnego zatrucia grzybami czasem konieczny jest przeszczep wątroby.
Czy można zatruć się grzybami jadalnymi?
Można też narazić swoje zdrowie, jedząc grzyby jadalne. Zwykle dzieje się tak, kiedy grzyby były niewłaściwie przechowywane, np. w plastikowym szczelnym opakowaniu. Brak dostępu powietrza sprzyja powstawaniu w grzybach toksycznej substancji – neuryny.
Zatrucie grzybami jadalnymi pojawia się też po spożyciu grzybów niedojrzałych lub zbyt starych, a także niewłaściwie przyrządzonych (np. surowych lub kilkakrotnie zamrażanych i odgrzewanych).
Objawy zatrucia grzybami jadalnymi to zwykle dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Możemy się wówczas liczyć z bólami brzucha, nudnościami, biegunką, wymiotami oraz z ogólnym osłabieniem. Zwykle przebieg tego zatrucia jest łagodny. Może się jednak zdarzyć, że po zjedzeniu grzybów jadalnych zatrucie będzie bardzo nasilone.
Pamiętajmy – jest bardzo wiele różnych, czasem niespecyficznych objawów zatrucia grzybami, co utrudnia postawienie diagnozy. Dlatego rozpoznanie zatrucia zawsze będzie kojarzone z pogorszeniem samopoczucia po zjedzeniu grzybów – także tych pozornie bezpiecznych, jadalnych. Zachowajmy więc czujność!
Źródła:
- Ferenc, T., Łukasiewicz, B., Ciećwierz, J., Kowalczyk, E. (2009). Zatrucia muchomorem sromotnikowym (Amanita phalloides). Medycyna Pracy, 60(5),415–426. Pobrane z: LINK
- Główny Inspektorat Sanitarny. (b.d.). Zatrucia grzybami. Objawy, pierwsza pomoc, leczenie. Pobrane 19 listopada 2023. Pobrane z: LINK
- Łukasik-Głębocka, M., Naskręt, M., Łukasik, A., Ładny, J.R., Wojewódzka-Żelezniakowicz, M. Czaban, S.L. (2010). Diagnostyka zatruć grzybami w szpitalnym oddziale ratunkowym. Borgis – Postępy Nauk Medycznych, 9, 736–740. Pobrane z: LINK
