Zapalenie układu moczowego u niemowląt i małych dzieci zdarza się dość często, a do tego wykazuje tendencję do nawrotów. Nie jest jednak łatwe do rozpoznania, ponieważ daje niespecyficzne objawy. Nie widać go „na zewnątrz”, trudno je dostrzec, jak kaszel czy biegunkę. A nieleczone może prowadzić nawet do uszkodzenia nerek. Szczęśliwie, wielu rodziców wie, że z każdym niepokojącym objawem u niemowlęcia i małego dziecka trzeba zgłosić się do pediatry. Lekarze mogą przeprowadzić szybką diagnostykę i zaproponować skuteczne leczenie.
Spis treści
Przyczyny zapalenia układu moczowego u niemowlęcia i dziecka
Potocznie mówi się o przeziębieniu pęcherza, ale infekcja nie ma nic wspólnego z wyziębieniem tych okolic ciała. Za zapaleniem układu moczowego najczęściej stoi zakażenie bakteryjne. Główną winowajczynią (bo stojącą aż za 90 proc. infekcji), jest bakteria Escherichia coli (pałeczka okrężnicy). Pozostałe przypadki mogą wiązać się z wrodzonymi wadami układu moczowego albo stanem sprzyjającym zaleganiu moczu, jak kamica nerkowa, refluks pęcherzowo-moczowy.
Czynnikami ryzyka ZUM są też: rodzinne występowanie zakażeń układu moczowego (stąd typowe pytanie pediatry, który podejrzewa infekcję u dziecka: „Czy rodzice lub rodzeństwo miewają ZUM”), zaburzenia oddawania moczu (na przykład zbyt rzadkie jego oddawanie) albo zaparcia i nietrzymanie stolca.
Jak zapobiegać zakażeniu?
Liczy się szczególna dbałość o higienę intymną dziecka. Należy regularnie zmieniać mu pieluchy, myć okolice intymne za pomocą łagodnych środków, unikać zbyt ciasnych ubranek ze sztucznych tkanin. Ważne jest również, aby niemowlę piło odpowiednią ilość płynów, aby zapobiec odwodnieniu i zaparciom, które są czynnikiem ryzyka rozwoju ZUM.
Objawy zapalenia układu moczowego u niemowlęcia i dziecka
Dziecko ma gorączkę, jest ciągle senne, mało aktywne, niespokojne, często zanosi się płaczem (jakby coś je bolało, np. gdy siusia do pieluchy), odmawia jedzenia i picia, wymiotuje, ma biegunkę. Jego brzuszek jest tkliwy, a podczas przewijania obserwujemy zmianę koloru i zapachu moczu, może wystąpić krwiomocz i ropna wydzielina z cewki moczowej. Zwykle moczu w pieluszce są niewielkie ilości, co również jest alarmujące. Podczas comiesięcznej wizyty kontrolnej u pediatry lekarza może zaniepokoić brak przyrostu masy ciała niemowlęcia.
Ale już małe dziecko może sygnalizować, że odczuwa ból i pieczenie podczas oddawania moczu. Odpieluchowany malec może zacząć moczyć majteczki i reagować krzykiem, kiedy proponujemy mu siusianie do nocnika.
Ze względu na lokalizację zakażenia układu moczowego, rozróżniamy:
- zapalenie dolnych dróg moczowych – pęcherza i cewki moczowej; objawami są: gorączka, częste i bolesne oddawanie moczu, obecność krwi w moczu, ból brzucha
- zapalenie górnych dróg moczowych – nerek; towarzyszy mu wysoka gorączka, ból brzucha, tkliwość w okolicy lędźwiowej (tzw. dodatni objaw Goldflama)
Badania, które pomogą wykryć zapalenie pęcherza moczowego u niemowlęcia i małego dziecka
Podstawowym badaniem, które jest wykonywane w przypadku podejrzenia zapalenia układu moczowego u dziecka, jest badanie ogólne moczu, a następnie posiew moczu. Co więcej, taka diagnostyka przeprowadzana jest niemal zawsze, gdy do lekarza zgłaszają się rodzice z gorączkującym niemowlęciem, a nie można połączyć tego z inną przyczyną wskazującą na przykład na infekcję dróg oddechowych (malec nie kaszle, nie ma kataru itp.). Badanie moczu ma wówczas wykluczyć ZUM. Niekiedy we wstępnym badaniu wykorzystywane są testy paskowe.
Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?
Najlepiej robić to rano, po przespanej nocy. Trzeba starannie umyć okolice intymne dziecka i je osuszyć. W pobraniu moczu od niemowlaka pomaga specjalny woreczek, który przykleja się na krocze. Ale uwaga! Mocz pobrany do woreczka nie nadaje się do wykonania posiewu. Dlatego jest potrzebny jedynie, by wykluczyć zakażenie.
Jeśli je wykaże, trzeba pobrać mocz inną metodą, by zrobić posiew. Może to być tzw. mocz łapany – kładziemy niemowlaka bez pieluszki na przewijaku albo – jeśli już umie siedzieć – sadzamy sobie na kolanach z gołą pupą między naszymi nogami i gdy zacznie siusiać, próbujemy złapać mocz do pojemnika. Żeby sprowokować malca do siusiania, można dotknąć jego pięty gąbką zwilżoną zimną wodą albo odkręcić kran, by słychać było dźwięk lejącej się wody.
W przypadku starszych dzieci należy od razu pobierać środkowy strumień moczu (trzeba odliczyć 1–2 sekundy; pierwsza porcja moczu przepłukuje cewkę) do specjalnego jałowego pojemnika. To wystarczy, by zrobić także posiew.
Niekiedy lekarz zaleca rozszerzenie diagnostyki o dodatkowe badania laboratoryjne, tj. morfologię krwi, CRP, OB, jak również o USG jamy brzusznej.
Uwaga! Pobrany mocz trzeba oddać do laboratorium w ciągu godziny. Jeśli przechowywaliśmy go w lodówce – do 4 godzin.
Leczenie zapalenia układu moczowego u niemowlęcia i małego dziecka
Niemowlę poniżej 3. miesiąca życia leczone jest w szpitalu (leki podawane są dożylnie), natomiast starsze, o ile jest w ogólnie dobrej kondycji, może przyjmować leki w warunkach domowych.
Choremu maleństwu podawane są antybiotyki – antybiotykoterapia jest podstawą leczenia zakażenia układu moczowego. Czas jej trwania zależy od tego, czy mamy do czynienia z zakażeniem górnego, czy dolnego odcinka dróg moczowych.
W przypadku bólu i gorączki podaje się dziecku leki z paracetamolem lub ibuprofenem.
Domowe sposoby na zapalenie pęcherza moczowego
- Najistotniejsze jest to, by chore dziecko piło jak najwięcej wody, bo to wspomaga usuwanie bakterii z organizmu, chroni również przed odwodnieniem, jeśli malec gorączkuje. Niemowlę karmione piersią powinno być jak najczęściej przystawiane do piersi, choćby na chwilę, zwłaszcza że początkowy pokarm jest bardziej wodnisty. Starsze dziecko może pić sok z żurawiny.
- Aby załagodzić ból, można robić ciepłe okłady na brzuszek dziecka.
- Należy częściej niż zwykle przewijać maleństwo, nawet jeśli wydaje się nam, że pielucha jest sucha.
- Zakładajmy dziecku luźne i przewiewne ubranka.
To ciekawe!
Ze względu na budowę anatomiczną narządów moczowo-płciowych ZUM częściej dotyka małych chłopców, zwłaszcza do 3. miesiąca życia, a w późniejszym wieku głównie chorują dziewczynki. Dzieje się tak, bo u chłopców częstsze jest występowanie wad układu moczowego. Natomiast u dziewczynek po pierwszym roku życia infekcje są związane z krótszą cewką moczową.
Konsultacja: lek. med. Anna Jaworska, lekarz rodzinna.
