Spis treści
Czym jest perfekcjonizm?
Perfekcjonizm jest postawą, która stawia na piedestale wykonywanie wszystkiego na najwyższym poziomie. To ciągłe dążenie do bycia idealnym w każdym aspekcie. Perfekcjonista akceptuje jedynie doskonały efekt końcowy, nie zadowala się „byle czym”. Zamiast cieszyć się z wykonanego zadania, może frustrować się z powodu drobnych błędów.
Perfekcyjność kojarzona jest z takimi cechami, jak doskonałość, staranność, szczegółowość, dokładność, wytrwałość. Osoba z dużym nasileniem perfekcjonizmu nie będzie zadowolona, dopóki jej działania, wygląd lub styl życia nie będą idealnie takie, jak sobie wyobraża. Perfekcjonista stara się być lepszym człowiekiem w każdym aspekcie.
Wysokie standardy perfekcjonisty mogą być korzystne dla otoczenia, szczególnie w środowisku zawodowym. Dzięki tej postawie perfekcjoniści mogą osiągać wyżyny swoich możliwości i w pełni wykorzystują swój potencjał. Mogą jednocześnie rewelacyjnie wyglądać, mieć wiele energii, doskonałe wykształcenie, być rozchwytywanym na rynku pracy, rozwijać swoją karierę i cieszyć się uznaniem.
Niestety dążenie do ideału ma również ciemną stronę. Powyższe osiągnięcia są najczęściej okupione niezadowoleniem, zmęczeniem, życiem pełnym lęku i frustracji. Perfekcyjność potrafi zmęczyć. Sprzyja nerwicom, depresji oraz utrudnia nawiązywanie głębokich relacji społecznych. Perfekcjoniści to często osoby niezadowolone z siebie i nadmiernie krytykujące innych.
Cechy charakterystyczne dla perfekcjonizmu:
- staranność w wykonywaniu zadań
- duża dokładność i szczegółowość
- wytrwałość w dążeniu do celu
- dobra organizacja i planowanie zadań
- skłonności do samokrytyki i krytykowania innych
- lęk przed porażką
- trudności w podejmowaniu decyzji
- częste niezadowolenie z siebie i z innych
- obowiązkowość
- niezawodność
Dlaczego dążymy do bycia doskonałym?
Dążenie do ideału najczęściej rodzi się w dzieciństwie. Ma swoje źródło w stylach wychowawczych, postawach rodziców i bliskich, podejściu nauczycieli. Perfekcjoniści zazwyczaj dorastali w otoczeniu, które premiowało doskonałość i dokładność. Nie czuli się oni akceptowani ze swoimi wadami i słabszymi stronami. W konsekwencji wykształcili przekonanie, że tylko dobrze wykonane zadanie jest gwarancją akceptacji i szacunku.
Źródła perfekcjonizmu
Źródeł perfekcjonizmu może być wiele. Każdy z nas ma inną historię i rodzi się z innymi predyspozycjami. Wyróżnia się jednak przyczyny, które w największym stopniu wpływają na rozwój postawy perfekcyjnej, szczególnie chorobliwie perfekcyjnej.
- Style wychowawczeDoświadczenia z wczesnego dzieciństwa mają kluczowy wpływ na kształtowanie się postawy perfekcjonistycznej. To, w jaki sposób rodzice się do nas odnosili, i to, czego od nas oczekiwali, kształtuje przekonania na całe życie. Rozwojowi postawy perfekcjonistycznej sprzyja krytykowanie dziecka, nierealne oczekiwania wobec niego, ciągłe niezadowolenie rodziców, porównywanie z innymi dziećmi, brak przyzwolenia na okazywanie słabości. Dziecko, które wyrasta w takim otoczeniu, najprawdopodobniej będzie niezwykle surowe i wymagające wobec siebie.
- Postawa rodzicówNajmłodsi uczą się od rodziców poprzez obserwację. Rodzice z dużym nasileniem cech perfekcjonistycznych podświadomie projektują tę postawę na swoje dzieci. Swoim zachowaniem pokazują dzieciom, jak wygląda świat i w jaki sposób należy się w nim poruszać. Nic więc dziwnego, że ich dzieci zazwyczaj również mają wysokie standardy i wygórowane oczekiwania wobec siebie.
- Kary w dzieciństwieKaranie ma wiele negatywnych skutków dla rozwoju dziecka. Szczególnie jeśli była to podstawowa metoda regulująca dziecięce zachowanie. Dziecko, które jest karane za przewinienia, uczy się, że nie wolno popełniać błędów. Błąd równa się ból lub poniżenie. Rodzice pokazują mu, że akceptują jedynie poprawne zachowanie. W konsekwencji dorosły, który był w dzieciństwie karany, uczy się karać samego siebie. Tacy dorośli są najczęściej wobec siebie bardzo surowi i krytyczni. Nie pozwalają sobie na błędy i podświadomie karzą siebie za przewinienia.
- Miłość warunkowaKolejnym aspektem, który sprzyja perfekcjonizmowi w dorosłości, jest miłość warunkowa w dzieciństwie. Jeżeli dziecko jest zauważane, akceptowane i kochane tylko wtedy, kiedy się dobrze zachowuje, to przyswaja szkodliwe przekonania. Najczęściej myśli, że tylko doskonałość jest dobra. Nic więc dziwnego, że przez resztę swojego życia będzie dążyć do ideałów.
- ŚrodowiskoNie tylko rodzice wzmagają rozwój toksycznego perfekcjonizmu. Również środowisko, w którym dziecko dorasta, ma na to duży wpływ. Otoczenie rówieśników, szkoła, organizacje – to wszystko wywiera ogromny wpływ na młodego człowieka. Jeśli dziecko otacza się rówieśnikami, którzy w jego poczuciu są doskonali, to sam będzie wykształcał w sobie cechy perfekcjonizmu.
- TemperamentDzieciństwo i środowisko ma ogromny wpływ na rozwój postawy perfekcjonizmu. Nie należy jednak zapominać, że ważny jest również wrodzony temperament. Niektórzy przychodzą na świat z pakietem cech, które sprzyjają postawie perfekcjonistycznej.
Czy doskonałość jest osiągalna?
Wielu obrońców perfekcjonizmu mówi, że to dobrze mieć wysokie standardy. Szczególnie jeśli dotyczą one obszaru zawodowego i dbania o siebie. Perfekcyjność, owszem, potrafi wnieść dużo pozytywnego w nasze życie. Jednak linia między dobrym perfekcjonizmem a chorobliwym jest bardzo cienka, często wręcz niezauważalna.
Głównym problemem dążenia do doskonałości jest to, że nie da się jej osiągnąć. Prawie nikt nie ma poczucia, że wszystko jest dokładnie tak, jak być powinno. Zawsze znajdzie się obszar, który warto poprawić. Nawet milionerzy mierzą się z chęcią zarobienia jeszcze większych pieniędzy. Słowo „wystarczy” rzadko funkcjonuje w naszym języku.
Doskonały związek? Możemy mieć to poczucie tylko przez chwilę, do pierwszej kłótni. Doskonała praca? Do czasu, aż nie poczujemy się zmęczeni lub znużeni. Dostateczna ilość pieniędzy? Mamy to poczucie, dopóki nie znajdziemy rzeczy, na którą nas nie stać.
Ludzie zawsze chcą więcej. Nasz mózg jest stworzony do tego, by nakłaniać nas do ciągłego rozwoju, a nie do stania w miejscu. Z tego powodu uczucie niedosytu jest w naszym życiu wszechobecne.
Największe pułapki perfekcjonizmu
Niezadowolenie z siebie
Perfekcjoniści to osoby często niezadowolone z siebie. Poprzez dążenie do nierealnych standardów rzadko kiedy czują się piękne, inteligentne i spełnione. Są nastawione na wyszukiwanie niedociągnięć. Dotyczy to różnych obszarów: życia prywatnego, zawodowego, relacji z bliskimi, wyglądu.
Długotrwałe niezadowolenie z siebie sprzyja rozwojowi depresji, nerwic, zaburzeń lękowych, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.
Niedocenianie bliskich
Nasze własne standardy projektujemy na bliskich. W ten sposób budujemy nierealne oczekiwania wobec innych osób. Perfekcjonista jest nastawiony na wyszukiwanie wad u drugiego człowieka lub obszarów do naprawy. Z tego powodu jego bliscy często czują się niedoceniani i nieakceptowani. Bardzo utrudnia to budowanie karmiących relacji.
Negatywne myślenie
Negatywne myślenie jest silnie skorelowane z perfekcjonizmem. Osoba dążąca do doskonałości automatycznie wyszukuje wszystko, co negatywne. W ten sposób widzi więcej wad niż zalet. To, na czym skupiamy naszą uwagę, w nas kiełkuje. Chorobliwy perfekcjonizm cechuje więc osoby negatywnie nastawione do świata.
Zwiększony stres
Dążenie do doskonałości, staranność i precyzja mogą być dużym wyzwalaczem stresu. Szczególnie jeśli perfekcjonista pracuje w trudnych warunkach. Poczucie, że zawsze można coś poprawić, zabiera chęć na odpoczynek i relaks.
Warunkowe relacje
Osoby w pułapce doskonałości mają trudność w budowaniu relacji bezwarunkowych. Nie chcą nawiązywać znajomości z kimś, kto nie spełnia ich oczekiwań. Nie ma ludzi idealnych, dlatego osoba z dużym nasileniem perfekcjonizmu ma trudności w znalezieniu partnera życiowego, współpracownika, partnera zawodowego.
Czy chęć bycia perfekcyjnym nam pomaga?
Z opisanych powyżej pułapek wynika, że perfekcjonizm jest zły i należy się go wystrzegać. Jednak nie zawsze tak jest. Postawa perfekcjonistyczna ma również wiele zalet i często pomaga w życiu.
Zalety perfekcjonizmu:
- ułatwia organizację zadań
- dobrze wpływa na jakość wykonywanej pracy
- kształtuje dyscyplinę
- pozytywnie wpływa na motywację do działania
- zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesów zawodowych
Konieczne jest jednak zaznaczenie, że powyższe zalety można zaobserwować, jeśli postawa perfekcjonistyczna nie jest mocno i chorobliwie nasilona.
Czy jesteś w pułapce doskonałości?
Granica pomiędzy dobrym perfekcjonizmem a chorobliwym dążeniem do doskonałości jest bardzo cienka. U każdego przebiega inaczej. Szczególnie trudno ją dostrzec, jeśli jesteśmy na szczycie kariery zawodowej i nasza dyscyplina pomogła nam osiągnąć sukcesy.
Aby dowiedzieć się, czy perfekcyjność wpływa negatywnie na nasze życie, warto odpowiedzieć sobie na poniższe pytania. Pomogą one dowiedzieć się, czy warto popracować nad tym, by zredukować swój perfekcjonizm.
- Czy jestem zadowolona z siebie?
- Czy czuję się spełniona?
- Czy potrafię czasami odpuścić i zrobić coś nieperfekcyjnie?
- Czy daję sobie czas na odpoczynek i „nicnierobienie”?
- Czy wymagam od innych, że będą idealni?
- Czy wymagam perfekcyjności w każdym obszarze życia?
- Czy potrafię zaakceptować swoje słabe strony?
- Czy lubię siebie taką, jaka jestem?
- Czy zadowolenie innych jest ważniejsze niż mój komfort?
Te pytania w dużym stopniu pokazują, jaki jest nasz stosunek do samych siebie. Jeśli akceptujemy siebie, znamy i lubimy swoje słabsze strony, to perfekcjonizm nie przysłania nam całego świata. Możemy dążyć do lepszych standardów, ale bez utraty siebie i swojego komfortu. Jeśli jednak dostrzegamy u siebie pułapkę doskonałości, warto popracować nad tym, by zredukować swoje nierealne oczekiwania.
Jak radzić sobie z perfekcjonizmem?
Nie ma jednej recepty na radzenie sobie z chorobliwym perfekcjonizmem. Ważne jest to, gdzie leży jego źródło i jakie przekonania nami kierują. Poniższe wskazówki mogą być pomocne w rozpoznaniu i uleczeniu tej szkodliwej postawy.
Psychoterapia
To podstawa, jeśli dążenie do doskonałości uniemożliwia nam szczęśliwe życie. Psychoterapia pozwoli na dotarcie do źródeł nadmiernego dążenia do doskonałości. Pomoże wrócić do dzieciństwa i dostrzec negatywne wzorce. Terapeuta umożliwi nam również wgląd w źródło naszych przekonań. Przykładowo: chcemy być perfekcyjną panią domu, bo tak według nas wyraża się miłość do rodziny. To mylne przekonanie.
Mindfulness
Uważność, medytacja i skupienie na chwili obecnej to bardzo pomocne narzędzia w walce z perfekcjonizmem. Postarajmy się zauważać swoje otoczenie, dostrzegajmy szczegóły i subtelności. Zobaczmy, jak wiele niedoskonałości jest w przyrodzie. Nie wybiegajmy myślami w przyszłość. Tu i teraz jest bezpieczne.
Akceptacja i nauka odpuszczania
Nauczenie się akceptowania rzeczy i osób takich, jakie są, jest trudne. Warto jednak podjąć ten wysiłek, ponieważ przynosi wiele korzyści. Wybierzmy obszary w życiu, które nie są idealne. Rozpoznajmy to, czego zmienić się nie da (na przykład swój niski wzrost), i skupmy się na ukochaniu tej jednej wady. Zacznijmy od małych rzeczy. Wyszukujmy zalety. W pracy nad akceptacją może być pomocna psychoterapia.
Wsparcie bliskich
Najbliżsi mogą być bardzo pomocni w walce z naszym nadmiernym perfekcjonizmem. Wybierajmy więc wspierające otoczenie. Podzielmy się z przyjaciółmi swoimi obawami dotyczącymi dążenia do doskonałości. Ustalmy, że będą nam przypominać, że kochają nas nie za osiągnięcia, ale za to, kim jesteśmy. To bardzo ważne.
Perfekcyjność potrafi mieć dwie strony – pozytywną i negatywną. Może być zjawiskiem o rozsądnych rozmiarach, wzmacniać i pomagać w osiąganiu sukcesów. Może nas również ciągnąć w przestrzeń pełną depresji i niezadowolenia. Warto więc nieustannie pilnować swojej granicy i odnosić się do siebie z czułością. Nikt nie jest idealny. Nikt nie ma doskonałego życia w każdym obszarze.
