Spis treści
Agresja, przemoc, konflikt – czym się różnią?
Pojęcia agresji, przemocy i konfliktu często używane są zamiennie. Jednak warto je rozróżnić, ponieważ mają odmienne źródła i konsekwencje. Różnie powinniśmy też na nie reagować.
Agresja jest świadomym zachowaniem, mającym na celu wyrządzenie drugiej osobie krzywdę. Może to być krzywda fizyczna, psychologiczna lub społeczna. Jest incydentalnym, pojedynczym zdarzeniem.
Mówiąc o przemocy, warto zaznaczyć, że jest to proces, a nie pojedyncze zdarzenie. Trwa zazwyczaj długotrwale. W przemocy najczęściej występuje nierównomierny podział sił – jest sprawca i ofiara. Często można wyróżnić okresy względnego spokoju i okresy wzmożonej agresji [1]. Przykładem przemocy jest tzw. bullying w szkole, czyli systematyczne i długotrwałe dręczenie, prześladowanie słabszego ucznia. Zarówno agresja, jak i przemoc rówieśnicza wymagają natychmiastowej reakcji nauczyciela i rodziców.
Zupełnie inaczej jest podczas konfliktu. Konflikty zdarzają się bardzo często, nie tylko w warunkach szkolnych, ale i w każdym obszarze życia. O konflikcie mówimy wtedy, kiedy obie strony mają sprzeczne zdania lub zamiary. Warto pozwolić dzieciom samodzielnie rozwiązywać swoje konflikty, by uczyły się radzić sobie w trudnych sytuacjach. Koniecznie jednak trzeba obserwować, czy konflikt nie przeradza się w agresję! Kiedy widzimy, że dzieci nie potrafią rozwiązać swojego konfliktu lub gdy zaczynają zachowywać się w sposób nieakceptowalny, warto pomóc im w tej sytuacji, wysłuchując obu stron.
Skąd się bierze agresja u dzieci i jak na nią reagować?
Rodzaje agresji w szkole
W szkole najczęściej możemy zaobserwować następujące rodzaje agresji:
- agresja słowna – to wyzwiska, dokuczanie, plotkowanie, grożenie, prześmiewcze uwagi, poniżanie. Z tym rodzajem agresji spotka się prawie każde dziecko w ciągu całego okresu nauki w szkole. Jest tak powszechna, że wiele osób nie traktuje jej jako agresji. To błąd! Agresja słowna może być tak samo trudna dla ucznia jak agresja fizyczna, a jej skutki mogą nieść długotrwałe traumy i zaburzenia emocjonalne
- agresja fizyczna – to bicie, kopanie, szarpanie, przetrzymywanie. Często połączona jest z poniżaniem i wyśmiewaniem. Agresję fizyczną w szkole łatwo jest zauważyć, choć zdarza się, że ofiara ukrywa swoje obrażenia, chroniąc tym samym sprawcę
- agresja społeczna – to wszelkie wykluczanie z grupy rówieśniczej, poniżanie na tle wszystkich uczniów, izolowanie, ale również zabranianie odzywania się. Wpływa negatywnie nie tylko na kontakty społeczne, ale i na poczucie własnej wartości i pewności siebie
- agresja cyfrowa – to umieszczanie w internecie obraźliwych wpisów i komentarzy na temat drugiej osoby, wyzywanie na czatach, szeroko rozumiany hejt, publikowanie poniżających i zmodyfikowanych zdjęć w mediach społecznościowych, włamywanie się na konto w mediach społecznościowych [2]. Trudno jest jej przeciwdziałać, ponieważ uczniowie grupują się w różnych portalach społecznościowych, do których nauczyciele i rodzice nie mają dostępu
Dlaczego dzieci wykazują agresję w szkole?
Bardzo często zadajemy sobie pytanie: skąd w dzieciach tyle agresji? Jako rodzice nie możemy zrozumieć, dlaczego taki młody człowiek ma w sobie tyle woli krzywdzenia innych. Szczególnie jeśli to nasze dziecko jest ofiarą.
Zrozumienie motywów agresji w szkole jest kluczowe, aby jej zapobiegać. Każde dziecko może oczywiście mieć swoje własne ukryte powody, dla których stosuje przemoc, dlatego niezbędna jest dokładna analiza i obserwacja sytuacji dziecka.
Najczęstsze przyczyny agresji w szkole:
- chęć imponowania innym
- złe wzorce domowe (rozwiązywanie problemów poprzez bicie)
- próba zwrócenia na siebie uwagi rówieśników
- duże napięcie emocjonalne i skumulowana frustracja
- nieumiejętność poradzenia sobie z problemami
- używanie środków psychoaktywnych
- niesprzyjające warunki w szkole
- bierność nauczycieli i dyrekcji
- brak programów profilaktycznych w szkole
Przyczyny agresji w szkole są podstawą do pracy z psychologiem. Dziecko, które stosuje przemoc rówieśniczą, potrzebuje pomocy w takim samym stopniu, jak jego ofiara. Niewłaściwe wzorce rodzinne, nieumiejętność rozwiązywania swoich problemów oraz narastająca złość i frustracja – to wszystko często przerasta młodego człowieka. Agresja jest więc jedynym sposobem, który zna, by poradzić sobie z tym, co czuje. Samo karanie za zachowania agresywne niczego nie zmieni. Każdy sprawca przemocy w szkole wymaga pomocy i opieki, na wielu polach.
Warto zaznaczyć, że agresji sprzyjają także warunki panujące w placówce. Niekorzystna lokalizacja szkoły, zaniedbane i opuszczone pomieszczenia, ponure otoczenie, przeładowane klasy. To wszystko jeszcze bardziej wyzwala agresję uczniów.
Jak reagować na złość dziecka?
Czy moje dziecko jest ofiarą przemocy w szkole?
Dzieci często ukrywają przed innymi, że są ofiarami przemocy. Nawet przed najbliższymi. Czują wstyd i poczucie winy. Dodatkowo nierzadko są zastraszane przez sprawców. Nie oznacza to jednak, że czujny rodzic nie jest w stanie dostrzec tych subtelnych sygnałów.
Jeżeli twoje dziecko nagle zmieniło swoje zachowanie i stosunek do szkoły, powinna się nam zapalić czerwona lampka. Niepokój powinny wzbudzić następujące zachowania:
- wagarowanie i unikanie chodzenia do szkoły
- „urywanie się” z ostatnich lub pierwszych lekcji
- duża drażliwość i zmienność nastrojów
- objawy psychosomatyczne (bóle głowy, brzucha, wymioty)
- nagłe pogorszenie wyników w nauce
- niepokój, kiedy rodzic kontaktuje się z nauczycielem
- obrażenia fizyczne, siniaki, zadrapania
- osłabienie kontaktów z przyjaciółmi ze szkoły
- wycofanie i unikanie rozmów
Jak pomóc dziecku, które doświadcza agresji w szkole?
Nie bagatelizuj tego, co mówi dziecko
Czasami dziecko daje nam subtelne sygnały, że ma problemy z rówieśnikami w szkole. Są to na przykład luźno powiedziane stwierdzenia typu: „Nikt mnie nie lubi”, „Wszyscy się ze mną śmieją”, „Kolega jak zwykle mnie popchnął”, „Koleżanka nastawia wszystkich przeciwko mnie”. Warto więc drążyć i dopytywać się o szczegóły: „Czy zawsze kolega się tak zachowuje?”, „Co jeszcze robi?”, „Czy cię uderzył?”, „Jak mogę ci w tym pomóc?”. Nigdy nie bagatelizuj tego, co mówi dziecko, nawet jeśli to pojedynczy i niegroźny konflikt. Dzięki temu w przyszłości, jeżeli konflikt będzie poważniejszy, dziecko będzie wiedziało, że może liczyć na twoją pomoc, i chętniej o nią poprosi.
Rozmawiaj i wspieraj
Jeżeli już wiesz, że twoje dziecko stało się ofiarą przemocy rówieśniczej, to szczera rozmowa jest podstawą. Nie chodzi tylko o to, by wypytać o szczegóły sytuacji, ale dać swoje wsparcie emocjonalne. Nie oceniaj, kto sprowokował bójkę, nie karć ani nie pouczaj, że mógł uciec etc. Czasem wysłuchanie i powiedzenie „Jestem przy tobie. Pomogę ci” może zdziałać cuda.
Nie rób nic bez zgody dziecka
Jedną z przyczyn, dla których dziecko nie chce powiedzieć rodzicom o tym, że doświadcza przemocy, jest obawa przed utratą kontroli. Wszelkie rozmowy z nauczycielem poza wiedzą dziecka, spotkania z rodzicami sprawcy lub dyscyplinowanie sprawcy bez zgody dziecka to niedopuszczalne działania. Każdy krok i każda interwencja powinny być uzgadniane wspólnie z dzieckiem, które doświadcza przemocy.
Spotkaj się z nauczycielem i dyrekcją szkoły
Rozmowa z nauczycielem i dyrekcją szkoły jest niezbędna, by trwale rozwiązać problem (za zgodą dziecka). W trakcie spotkania należy omówić wszystkie niepokojące zachowania dziecka, poznać opinie nauczycieli i wspólnie ustalić plan dalszego postępowania. Najprawdopodobniej konieczne będzie spotkanie również z rodzicami sprawcy przemocy.
Poszukaj wsparcia psychologa
Bycie ofiarą przemocy w szkole, szczególnie jeśli ta sytuacja trwa długo lub jest w nią zaangażowana cała klasa, to traumatyczne przeżycie. Często prowadzi także do depresji. Ważne jest to, by znaleźć profesjonalne wsparcie dla swojego dziecka. Być może są obszary i sytuacje, o których nasze dziecko nie chce mówić nam, za to chętnie powie o nich psychologowi. Profesjonalne wsparcie pomoże także oswoić traumę i ukoić trudne emocje. Przede wszystkim uzbroi dziecko w szereg umiejętności, które pozwolą mu w przyszłości radzić sobie z takimi sytuacjami.
Przeciwdziałaj podobnym sytuacjom
Ty jako rodzic i nauczyciele – wszyscy powinni zastanowić się, co zrobić, by zapobiegać takim sytuacjom w przyszłości. Szkoła powinna mieć osobny plan profilaktyki przemocy rówieśniczej, ale ty również możesz działać. Jeżeli dziecko ma trudności w kontaktach rówieśniczych (a co za tym idzie, jest podatne na agresję społeczną), warto zapisać je na Trening Umiejętności Społecznych. Jest on organizowany w wielu poradniach i gabinetach psychologicznych.
Warto również wzmacniać samoocenę i odporność psychiczną dziecka poprzez regularne uczęszczanie na spotkania z psychologiem. Trzeba także dbać o bliski kontakt i pielęgnować wspólne relacje. To wszystko powoduje, że dziecko nabywa ważnych umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
Uważnie obserwuj
Rozwiązanie konfliktu lub przemocy wśród dzieci nie powoduje, że problem zniknął raz na zawsze. Dlatego trzeba uważnie obserwować dziecko i reagować na każdy sygnał.
Agresja w szkole – rola nauczyciela
Za pojawienie się agresji w szkole nie jest odpowiedzialne dziecko ani nawet sprawca, który przecież również jest dzieckiem. Przemoc nigdy nie pojawia się nagle i bez przyczyny. Zarówno sprawca, jak i ofiara wysyła sygnały dużo wcześniej. Dlatego tak ważna jest rola nauczyciela, który na co dzień spędza czas z dziećmi.
Rodzic nie jest w stanie monitorować tego, co dzieje się w szkole. Nauczyciel odgrywa więc kluczową rolę w zapobieganiu przemocy w szkole. Musi przede wszystkim uważnie obserwować nie tylko każde dziecko, ale i znać relacje w klasie. Ważna jest również stała współpraca i bliski kontakt z rodzicami uczniów.
Depresja u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie
Profilaktyka przeciw agresji w szkole
W wielu szkołach prowadzone są różne programy profilaktyki przemocy rówieśniczej. W programach powinni brać udział nie tylko nauczyciele, ale również uczniowie i ich rodzice. Obejmują one najczęściej szkolenia dla nauczycieli, spotkania z rodzicami i rozmowy wychowawcze z uczniami. Każda szkoła powinna mieć swój plan w razie pojawienia się zachowań przemocowych. Warto się o niego dopytać, gdy zapisujemy dziecko do danej placówki.
Aby skutecznie zapobiegać agresji w szkole, przydatna okazuje się tzw. technika mappingu, która została zaczerpnięta ze szkół skandynawskich. Polega ona na tym, że nauczyciel wraz z uczniami rysuje mapę szkoły i wspólnie zaznaczane są miejsca, w których uczniowie nie czują się bezpiecznie. Można również wybrać się na spacer po szkole z całą klasą i pokazywać te miejsca. Dzięki temu nauczyciele wnikają trochę w świat uczniów i poznają ich punkt widzenia.
Oprócz techniki mappingu przydatna jest także psychoedukacja uczniów – dotycząca nie tylko przemocy, ale także emocji i empatii. Najlepiej, jeśli taką psychoedukację prowadzi doświadczony pedagog lub psycholog. Każde dziecko powinno mieć również swobodny dostęp do pedagoga lub psychologa szkolnego, by w razie potrzeby móc powiedzieć o swoich problemach.
Niezastąpione w profilaktyce przemocy w szkole jest zachęcanie uczniów do zachowań prospołecznych. Zazwyczaj w szkole nagradzane są dobre wyniki w nauce, udział w konkursach szkolnych lub pozaszkolnych. Rzadziej dostrzega się wartość w tym, że uczeń jest empatyczny i pomocny dla rówieśników. Dobrym pomysłem jest stworzenie specjalnego systemu motywacyjnego, który rozwija empatię i gotowość pomocy kolegom i koleżankom w potrzebie.
Agresja i przemoc w szkole to zjawiska powszechne. Nie oznacza to jednak, że nasze dziecko będzie musiało być ofiarą lub obserwatorem takich niewłaściwych zachowań. Nie warto pozostawiać dzieci samych z tym problemem, nawet jeśli dorośli nie rozumieją konfliktów między rówieśnikami. Agresji należy przeciwdziałać. Przy zaangażowaniu nauczycieli, rodziców, dyrekcji i uczniów można to robić skutecznie.
Źródła:
- Kołodziejczyk, J. (2004). Agresja i przemoc w szkole. Konstruowanie programu przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole. Kraków: NODN „SOPHIA”
- Borkowska, A. (2021). Cyberprzemoc w szkole. Poradnik dla nauczycieli. Pobrane z: https://www.ore.edu.pl/2021/05/cyberprzemoc-w-szkole-poradnik-dla-nauczycieli/
