Niedobór witaminy D3 u dzieci i niemowląt – objawy, skutki, dawkowanie

Prawidłowy wzrost i rozwój dziecka wymaga dostarczenia odpowiedniej ilości składników pokarmowych, czyli białka, tłuszczów i węglowodanów, a także składników mineralnych i witamin. Te ostatnie są niezbędne dla rosnącego organizmu niczym tlen. Umożliwiają wiele procesów zachodzących w organizmie, w tym wzrostu, i regulują je. Takie zadanie pełni, np. witamina D – jedna z najważniejszych witamin dla dzieci.

Rola witaminy D w organizmie dziecka

Witamina D jest odpowiedzialna za utrzymanie homeostazy, czyli wewnętrznej równowagi organizmu. Homeostaza umożliwia sprawne funkcjonowanie wszystkich narządów i organów, a dodatkowo:

• utrzymuje właściwe stężenie wapnia we krwi, zwiększa wchłanianie wapnia i fosforu w jelitach, hamując jednocześnie ich nadmierne wydalanie
• wpływa na stan kości i zębów
• wspomaga pracę jelit
• wzmacnia układ odpornościowy, zwiększając ilość cytokin przeciwzapalnych, które są niezbędne do zwalczania choroby. Dzięki temu prawidłowy poziom witaminy D w organizmie pomaga zmniejszyć ryzyko infekcji wirusowych
• usprawnia funkcjonowanie układu nerkowego i słuchu dziecka
• dba o serce
• zapobiega zaburzeniom pracy mięśni
• łagodzi stany zapalne skóry
• zapobiega cukrzycy typu 1 i 2

Witamina D a rozwój dzieci i niemowląt

Śmiało można powiedzieć, ze witamina D towarzyszy nam od urodzenia. Jest bowiem podawana noworodkom już w pierwszej dobie życia, w czasie pobytu w szpitalu. Ma to duże znaczenie w przypadku niemowląt karmionych piersią. Witamina D w niewielkiej ilości przenika bowiem do pokarmu kobiecego. Dlatego suplementacja przez matkę nie rozwiązuje problemu. Niemowlętom karmionym piersią lub mlekiem modyfikowanym przez pierwsze 6 miesięcy życia powinna być podawana witamina D.

Półroczne niemowlęta rozwijają się intensywnie i rosną, a ich zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, w tym na witaminę D, wzrasta. W tej grupie dzieci także często zdarzają się niedobory witaminy. Dlatego należy ją suplementować aż do ukończenia 12. miesiąca życia.

Roczne dzieci mają nawet sześciokrotnie większe zapotrzebowanie na witaminę D w przeliczeniu na kilogram masy ciała niż osoby dorosłe. Spożycie witaminy D z dietą nie jest jednak wystarczające, stąd konieczność suplementacji po konsultacji z lekarzem.

Dzieci w wieku 1-10 lat nie muszą już przyjmować dodatkowych dawek witaminy D, o ile często przebywają na powietrzu. Synteza skórna witaminy D3 zachodząca pod wpływem promieniowania słonecznego zapewnia odpowiednią dawkę witaminy D3. Jesienią i zimą, gdy promieniowanie ultrafioletowe jest niewystarczające, obserwuje się jednak niski poziom witaminy D.

Objawy braku witaminy D3 u niemowląt

Objawy niedoboru witaminy D u niemowlaków obserwuje się bardzo wcześnie. Niepokój powinny wzbudzić:

• krzywica – najpoważniejszy skutek niedoborów witaminy D. Kości stają się miękkie i wykrzywione, może powstawać tzw. różaniec krzywiczy, czyli zgrubienia w okolicy żeber. Dziecko ma krzywe nóżki, guzy na czole, a ciemiączko zarasta wolniej
• koślawość kolan u niemowląt rozpoczynających chodzenie
• opóźnienie ząbkowania i wyrzynanie zębów z próchnicą
• spowolniony wzrost
• słabość mięśni (tzw. żabi brzuszek: gdy dziecko leży, brzuszek rozlewa się na boki)
• nadmierne pocenie główki
• drganie rączek
• bóle brzuszka i dolegliwości żołądkowe
• możliwe zaparcia
• nerwowość, płaczliwość i kłopoty ze snem
• spadek odporności, częste przeziębienia i infekcje.

Sen niemowlaka – ile śpi niemowlę?

Objawy niedoboru witaminy D3 u dzieci

U starszych dzieci skutki niedoboru witaminy D3 w organizmie obserwuje się przede wszystkim na podstawie zachowania. Dziecko jest apatyczne i osowiałe. Nie chce się bawić. Skarży się na bóle głowy i bóle kości. Pojawia się ogólne osłabienie, problemy z koncentracją i trudności w skupieniu uwagi.

Niedobór witaminy D może też spowodować większe ubytki w zębach mlecznych, choroby przyzębia oraz próchnicę zębów w starszym wieku. Skutkiem niedoborów witaminy D w organizmie dziecka mogą być też choroby autoimmunologiczne, choroby układu kostnego i bóle mięśni.

Niedobór witaminy D u dzieci może przyczyniać się do występowania chorób przewlekłych, w tym chorób serca w dorosłym wieku. Niedobory witaminy D u dzieci zwiększają też ryzyko rozwoju nowotworów.

Co powoduje brak witaminy D3 u dzieci i niemowląt?

Witamina D w największym stopniu powstaje w skórze pod wpływem działania promieni słonecznych. Stąd w Polsce kłopoty z zapewnieniem jej odpowiedniej ilości przez cały rok i dość powszechne niedobory witaminy D u dzieci. Ich przyczyną są przede wszystkim:

• niewystarczająca ekspozycja na słońce, zwłaszcza w miesiącach zimowych
• codzienna dieta dzieci uboga w produkty zawierające witaminę D, takie jak ryby czy wyroby mleczarskie
• choroby nerek lub wątroby
• niektóre leki

Dlatego, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym (od października do maja) należy uzupełniać niedobory witaminy D, sięgając po suplementy.

Ile witaminy D3 dla dzieci?

Witamina D nie działa od razu po podaniu. Potrzeba czasu, by była przyswojona, przekształcona i wykorzystana w organizmie. Dlatego ważne jest pamiętanie o podawaniu dziecku codziennej dawki witaminy D w ilościach dostosowanych do wieku i masy ciała. Zgodnie z wytycznymi z 2018 roku zaleca się podawanie dawek profilaktycznych:

• wcześniakom urodzonym przed 32 tygodniem ciąży – 800 UI na dobę
• wcześniakom urodzonym między 32 a 36 tygodniem ciąży – 400 UI na dobę
• noworodkom urodzonym o czasie i niemowlętom do 6. miesiąca życia niezależnie od sposobu karmienia – 400 UI na dobę
• niemowlętom po 6. miesiącu życia zależnie od sposobu karmienia – 400-600 UI na dobę
• zdrowym dzieciom od 1 do 10 roku życia od października do maja, jeśli w miesiącach letnich jest właściwa ekspozycja na promieniowanie słoneczne – 600-1000 UI na dobę
• dzieciom od 1 do 10 roku życia przez cały rok, gdy brakuje odpowiedniej ekspozycji na promieniowanie słoneczne w miesiącach letnich – 600-1000 UI na dobę
• otyłym dzieciom od 1 do 10 roku życia – 1600-4000 UI na dobę w zależności od stopnia otyłości
• zdrowym dzieciom powyżej 10 roku życia od października do maja, jeśli w miesiącach letnich jest właściwa ekspozycja na promieniowanie słoneczne – 800-2000 UI na dobę
• dzieciom powyżej 10 roku życia przez cały rok, gdy w miesiącach letnich brakuje właściwej ekspozycji na promieniowanie słoneczne – 800-2000 UI na dobę
• otyłym dzieciom powyżej 10 roku życia – 1600-4000 UI na dobę w zależności od stopnia otyłości

Źródła witaminy D3 – dawkowanie

Szacuje się, że w Polsce jedynie 10 proc. niemowląt i dzieci przyjmuje wystarczającą dawkę witaminy D. A skoro tak, to pozostałe są zagrożone niedoborami. Skąd wiadomo, że dziecku brakuje witaminy D? Najpierw trzeba zrobić badania stężenia witaminy D w surowicy krwi, aby określić, jak głęboki jest niedobór. Od tego zależy, jaką dawkę należy podawać dziecku – ustala to lekarz.

Specjalista zaleci podawanie dawek leczniczych witaminy D zależnych od wieku i masy ciała. Po 3 miesiącach suplementacji trzeba powtórzyć badanie stężenia witaminy D we krwi. Jeśli wartości osiągnęły poziom 30-50 ng/ml, należy zastąpić dawkę leczniczą dawką profilaktyczną witaminy D.

Przy ciężkim niedoborze (poziom witaminy D w surowicy krwi 0-10 ng/ml) zaleca się podawanie:

• niemowlakom do 12 miesiąca życia – 2000 UI na dobę
• dzieciom od 1 do 10 roku życia – 3000-6000 ng/ml
• dzieciom powyżej 10 roku życia – 5000 ng/ml

Przy znacznym niedoborze (stężenie witaminy D we krwi 10-20 ng/ml):

• zwiększyć dotychczas stosowaną dawkę witaminy D o 100 proc.
• jeśli witamina D nie była zażywana, zaleca się podawanie maksymalnych dawek profilaktycznych dostosowanych do wieku przez cały rok

Przy poziomie umiarkowanym (stężenie witaminy D we krwi 20-30 ng/ml):

• zwiększyć dotychczas stosowaną dawkę o 50 proc.
• jeśli witamina D nie była zażywana, zaleca się podawanie dawek profilaktycznych dostosowanych do wieku przez cały rok

Witamina D – jaki preparat wybrać?

W aptekach znajdziemy różne preparaty zawierające witaminę D. Które wybrać? Najlepsze są te, które można łatwo podać, np. w postaci kropli, aerozolu lub kapsułek twist-off (aplikacja wprost do ust dziecka). Preparaty zawierające witaminę D najlepiej podawać w trakcie posiłku zawierającego tłuszcze, by witamina łatwiej się przyswoiła.

Nadmiar witaminy D

Witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach. Może być więc magazynowana w narządach i tkance tłuszczowej, a jej przekształcanie trwa kilka godzin. Dlatego stosowana w nadmiernych dawkach może prowadzić do zatrucia organizmu. Przedawkowanie witaminy D powoduje hiperwitaminozę, której objawem są:

• brak łaknienia
• zmęczenie
• bóle głowy i brzucha
• biegunka u dorosłych
• zaparcia u dzieci
• odkładanie złogów wapnia w narządach
• zaburzenia rytmu serca

Przedawkowanie witaminy D zdarza się rzadko, ale warto trzymać rękę na pulsie i przeprowadzać regularne badania. Zazwyczaj wychodzi w nich, że dziecko tej witaminy ma za mało, więc pod kontrolą lekarza uzupełniajmy jej braki.

Literatura:

Rusińska, A., Płudowski, P., Walczak, M., Borszewska-Kornacka, M.K., Bossowski, A., Chlebna-Sokół, D., i in. (2018). Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018. Postępy Neonatologii, 24(1): 1-24. http://mavipuro.pl/jourarch/PN2018001.pdf