Jak pomóc nastolatkom uzależnionym od internetu

Co mówią statystyki?

Badania i raporty nie pozostawiają cienia wątpliwości. Uzależnienie od internetu to coraz większy problem wśród młodzieży. Aż 15 proc. dorastających dzieci wykazuje objawy uzależnienia od social mediów. Co trzeci nastolatek spędza w internecie kilka godzin dziennie, zaniedbując przy tym swoje relacje, edukację i inne aktywności [1]. Ta liczba stale rośnie. Sprzyjają temu coraz nowsze aplikacje społecznościowe, gry i sklepy internetowe. Projektowane są one w taki sposób, by szybko się od nich uzależnić.

Kolejnym zagrożeniem dla dorastających dzieci są niebezpieczne treści, jakie spotykają w internecie. Z badań wynika, że ponad połowa nastolatków (54 proc.) natknęła się w sieci na materiały nieodpowiednie do ich wieku. Niemal co trzeci badany widział w internecie sceny okrucieństwa i przemocy, a co czwarty – treści dotyczące sposobów samookaleczania się, materiały pornograficzne oraz dyskryminujące [1].

Przemoc rówieśnicza w szkole – jak pomóc dziecku?

Jak rozpoznać uzależnienie od internetu?

Siecioholizm bardzo trudno rozpoznać na wczesnym etapie. Osoba uzależniona najczęściej ukrywa swój problem. Szczególnie u osób w wieku dojrzewania łatwo jest przeoczyć pierwsze sygnały. Dorastanie cechuje się wieloma zachowaniami podobnymi do tych, jakie obserwujemy u osób uzależnionych. Są to między innymi: zmiana rytmu snu, izolowanie się społeczne, wycofanie, labilność emocjonalna, impulsywność w wyrażaniu emocji.

Dodatkowo wiek nastoletni cechuje się ogólnym odsunięciem od rodziców i wyizolowaniem. To sprzyja izolacji i utrudnia nawiązywanie bliskich relacji z dzieckiem. Rodzice często nie zdają sobie sprawy z tego, że ich dziecko jest uzależnione od internetu. Tłumaczą sobie, że takie zachowania są typowe dla wieku dojrzewania. To usypia czujność.

Objawy uzależnienia od internetu

U każdej osoby siecioholizm objawia się inaczej. Istnieje jednak kilka wspólnych zachowań, których występowanie może świadczyć o uzależnieniu. Poniższe objawy zostały stworzone na podstawie kwestionariusza Test Addiction [2].

• Natarczywe myśli krążące wokół internetu

Dziecko nieustannie myśli o korzystaniu z internetu. Nie może doczekać się, aż wróci do domu i usiądzie przed komputerem. Powoduje to trudności z koncentracją oraz skupieniem się na innych czynnościach. W swoich rozmowach często wspomina o grach, mediach społecznościowych lub ulubionych portalach. Jego życie kręci się głównie wokół świata online.

• Wydłużanie czasu w sieci

Nastolatek potrzebuje coraz więcej czasu, by zaspokoić swoje potrzeby w internecie (np. potrzebę rozrywki). Nie wystarczy mu już godzina dziennie. Potrafi również zaniedbać swoje podstawowe potrzeby, m.in. sen. Często traci poczucie czasu. Zatraca się w świecie wirtualnym.

• Nieudane próby kontrolowania

Młody człowiek często nie dotrzymuje postanowień dotyczących czasu spędzanego w sieci. Dziecko próbuje ograniczyć aktywność internetową, ale mu to nie wychodzi.

• Narastające rozdrażnienie lub niepokój

W sytuacji braku zasięgu lub zepsucia się sprzętu nastolatek potrafi wybuchać złością lub płaczem. Jego reakcje są intensywne. W codziennych sytuacjach pojawia się coraz większe rozdrażnienie, problemy z koncentracją, chwiejność nastroju, stany depresyjne.

• Pogorszenie lub znaczne ograniczenie relacji

Dziecko wybiera spędzanie czasu przed ekranem zamiast kontaktów z rówieśnikami. Można zaobserwować pogorszenie relacji z bliskimi i z przyjaciółmi. Następuje stopniowe wycofywanie się z życia społecznego.

• Okłamywanie i ukrywanie nadmiernego korzystania z internetu

Nawet jeśli nastolatek nie uważa, że przesadza z internetem, to i tak okłamuje bliskich, mówiąc o czasie spędzonym przed ekranem. Robi to, by uniknąć kłótni i pretensji dorosłych. W późniejszych etapach uzależnienia okłamuje również samego siebie. Racjonalizuje czas spędzony przed komputerem (tłumaczy sobie, że to wcale nie tak długo lub że wszyscy tak robią).

• Ucieczka do sieci, aby zapomnieć o swoich problemach

Istotnym czynnikiem wpadania w uzależnienie jest ucieczka od problemów i trudnych emocji, z którymi mierzy się osoba uzależniona. Spędzanie czasu online jest dla niej ulgą i sposobem na poprawę samopoczucia.

Jak zrozumieć nastolatka – 6 ważnych potrzeb dorastającego dziecka

Skąd się bierze siecioholizm?

Uzależnienie od internetu ma wiele przyczyn w obszarze społecznym, kulturowym, biologicznym i psychologicznym. Cyfryzacja wielu obszarów naszego życia powoduje, że nie mamy możliwości całkowitego wyeliminowania urządzeń elektronicznych. Utrudnia więc to proces leczenia i radzenia sobie z siecioholizmem.

Czynniki kulturowe i społeczne są tutaj bardzo ważne. Obecni nastolatkowie potrzebują internetu do nauki i kontaktów z rówieśnikami. Zabierając im dostęp do internetu, zabieramy tym samym ich naturalne przywileje. Nakręca to spiralę uzależnienia. W dzisiejszych czasach ten, kto nie ma dostępu do internetu, jest wykluczony z wielu obszarów życia. Można nawet powiedzieć, że nasze dzieci są wręcz społecznie zmuszane do korzystania z internetu. Pogłębiła to jeszcze pandemia, podczas której nawet szkoła przeniosła się do świata wirtualnego. Nic więc dziwnego, że obecnie mamy wysyp uzależnień i problemów emocjonalnych młodych ludzi.

Silnym determinantem uzależniania się od ekranów jest wiek nastoletni i co za tym idzie, zmiany biologiczne zachodzące w ciele i psychice młodego człowieka. W tym okresie młodzież zazwyczaj przeżywa dużą labilność emocjonalną, spowodowaną zmianami hormonalnymi. Zagubienie i trudne emocje sprzyjają wpadaniu w różne uzależnienia. Nastolatkom łatwiej jest stracić kontrolę nad swoim zachowaniem.

Jak pomóc swojemu dziecku?

W kwestii walki z siecioholozmem dużą rolę odgrywa rodzina osoby uzależnionej. Rodzice mogą bardzo pomóc swojemu dziecku. Poniższe wskazówki są podstawą do nawiązania dobrej relacji i wspierania młodego człowieka w walce z jego problemem.

• Nie atakuj i nie oskarżaj. Czasami pierwszą reakcją bliskich osób na uzależnienie nastolatka są pretensje i próba wywarcia presji. To nie pomaga. Obwinianie i atakowanie osoby uzależnionej od internetu nie rozwiązuje problemu. Wręcz przeciwnie – powoduje tylko dodatkowe wycofanie i zamknięcie się w sobie. Ważne jest więc zrozumienie i łagodne podejście.
• Rozmawiaj. Rozmowa oparta na słuchaniu, akceptacji i zrozumieniu to pierwszy krok do nawiązania silnej relacji, szczególnie z nastoletnim dzieckiem. Jest również pierwszym krokiem w zrozumieniu uzależnienia swojego dziecka.
• Poszukaj źródła. Każde uzależnienie ma swoją przyczynę. Wnikliwa obserwacja dziecka oraz otoczenia pozwoli lepiej zrozumieć jego zachowanie. Przyczyną ucieczki do sieci mogą być kłopoty w szkole, zawód miłosny lub dokuczanie ze strony rówieśników. Bez znalezienia przyczyny nie ma mowy o zdrowieniu.
• Bądź towarzyszem. Postaraj się spędzać więcej czasu ze swoim dzieckiem. Zaproponuj wspólne wyjście na zakupy, oglądanie filmu, spacer, gotowanie. Towarzysz nastolatkowi w jego codzienności. Dzięki temu łatwiej ci będzie zrozumieć jego świat.
• Uświadamiaj i edukuj dziecko. Bardzo ważnym czynnikiem sprzyjającym wyjściu z uzależnienia jest edukacja. Podsuń dziecku kilka książek o siecioholizmie, tłumacz, w jaki sposób ekrany źle wpływają na zdrowie. Pokazuj, ile traci, wybierając czas spędzony przed komputerem zamiast przebywania wśród przyjaciół.
• Wspólnie ustal nowe zasady. Ustal nowe reguły korzystania z internetu obowiązujące wszystkich członków rodziny. Przykładowo może to być: niekorzystanie z telefonu przy posiłkach, wyłączanie komputerów po godz. 20:00, jeden dzień w tygodniu całkowicie offline. Pamiętaj jednak, by nie były to radykalne zmiany trudne do zaakceptowania.
• Pomóż rozwijać pasje i zainteresowania dziecka. Rozwijanie pasji niezwiązanych z komputerem pozwoli dziecku przetrwać pierwsze miesiące zmiany stylu życia. Pokaże również, że świat nie kończy się wraz z wyłączeniem wi-fi.
• Nie nagradzaj i nie karz internetem. Nigdy nie używaj internetu jako karty przetargowej. Nie nagradzaj dziecka dostępem do sieci. To tylko wzmacnia uzależnienie i powoduje niezdrowy stosunek do internetu. Podobnie jest z karami.
• Poszukaj wsparcia specjalisty. Pomoc specjalisty zazwyczaj okazuje się koniecznością w przypadku siecioholizmu. Przyczyną wpadnięcia w uzależnienie najczęściej są trudne emocje i nieumiejętność radzenia sobie z nimi. Psycholog pomoże nie tylko dotrzeć do źródła uzależnienia, ale będzie również przewodnikiem w budowaniu nowych, zdrowych nawyków.

Uzależnienie od internetu trzeba traktować podobnie jak każde inne uzależnienie. I choć nie ma ono aż tak destrukcyjnego wpływu na zdrowie jak alkoholizm, to potrafi równie mocno obniżyć jakość życia i uniemożliwić codzienne funkcjonowanie. Nie wolno go bagatelizować. Istnieje wiele sposobów pomocy nastolatkom, którzy niezdrowo korzystają z internetu. Warto również sięgnąć po specjalistyczną pomoc. Internet nie jest zły i szkodliwy, o ile prawidłowo z niego korzystamy.

Syndrom widzenia komputerowego (CVS)

Źródła:

1. Na podstawie raportu RPD pobranego ze strony Rzecznika Praw Dziecka: https://brpd.gov.pl/2022/01/13/badanie-rpd-dzieci-chca-ale-juz-nie-potrafia-oderwac-sie-od-mediow-spolecznosciowych/.
2. Na podstawie Internet Addiction Test – (IAT) Kimberly Young.