Słońce dodaje nam energii, a skórze wakacyjnego kolorytu. I, co najważniejsze, wspomaga syntezę witaminy D3 w organizmie. Ale jego promienie mogą być niebezpieczne. Przyczyniają się nie tylko do przyspieszonego starzenia skóry, mogą wywoływać też różne problemy i schorzenia. Dziś bierzemy pod lupę reakcje fotoalergiczne oraz fototoksyczne, czyli zmiany na skórze spowodowane działaniem promieni słonecznych. Czym się różnią, co je wywołuje i jak ich uniknąć, wyjaśnia dermatolog, dr hab. n. med. Elżbieta Kowalska-Olędzka.
Spis treści
Reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne – jaka jest między nimi różnica?
Fotoalergia to, najprościej rzecz ujmując, nieprawidłowa reakcja skóry na promieniowanie słoneczne po zastosowaniu substancji chemicznej, leku lub kosmetyku uwrażliwiającego na słońce. Fotoalergia i fotouczulenie to synonimy. Różnymi zjawiskami natomiast są fotoalergia i reakcje fototoksyczne.
– Reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne to zmiany skórne, których powstanie warunkowane jest wspólnym czynnikiem: ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe – wyjaśnia dr Elżbieta Kowalska-Olędzka. – W przypadku reakcji fotoalergicznej do wystąpienia zmian skórnych dochodzi, gdy substancja potencjalnie uczulająca (alergen) po ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe zmienia swoją zdolność do wywoływania alergii i wywołuje reakcję immunologiczną organizmu. Natomiast uszkodzenie skóry pod wpływem współdziałania substancji fototoksycznej (stosowanej zewnętrznie lub doustnie) i promieniowania ultrafioletowego nazywamy reakcją fototoksyczną.
– Reakcja fotoalergiczna może powstać tylko u osób uczulonych na dany alergen (m.in. leki, substancje zapachowe, środki przeciwbakteryjne), odczyn fototoksyczny może wystąpić u każdego człowieka – dodaje ekspertka.
Objawy świadczące o tym, że doszło do reakcji fotoalergicznej lub fototoksycznej (które najczęściej odnotowuje się po przyjmowaniu niektórych leków lub stosowaniu kosmetyków), są dość charakterystyczne. Dr Kowalska-Olędzka podpowiada, jak je odróżnić:
- W przypadku fotoalergii zmiany skórne mają charakter wyprysku (zmiany rumieniowo-obrzękowe z towarzyszącym silnym świądem). Pojawiają się po 24–48 godzinach od ekspozycji na słońce. Najbardziej nasilone są w miejscu, które było wystawione na światło, ale mogą pojawić się też w innych lokalizacjach.
- W przypadku reakcji fototoksycznych zmiany skórne są podobne do oparzenia słonecznego i występują tylko w miejscu ekspozycji na słońce. Pojawiają się szybko: do kilku godzin po ekspozycji na słońce. Są bolesne, a ich konsekwencją mogą być trwałe przebarwienia na skórze.
Jak leczy się fotoalergię i reakcje fototoksyczne?
Leczenie obu schorzeń jest podobne. – W przypadku pojawienia się na skórze zmian o charakterze fotoalergii lub reakcji fototoksycznej należy przerwać ekspozycję na światło słoneczne – radzi dermatolog. – Można zastosować na skórę okłady chłodzące i preparaty o działaniu przeciwświądowym i kojącym.
Bez względu na diagnozę w przypadku pojawienia się zmian na skórze należy:
- unikać alergenu lub substancji, która wywołuje reakcję fototoksyczną
- unikać bezpośredniej ekspozycji na światło słoneczne
- stosować kremy z filtrem o wysokiej protekcji – SPF 30–50
- w przypadku wystąpienia ograniczonych zmian skórnych w obu schorzeniach stosuje się leki sterydowe zewnętrznie w postaci maści, kremów lub lotionów
- gdy zmiany skórne są rozległe i nasilone, podaje się kortykosteroidy – doustnie lub w postaci iniekcji
– Gdy mamy wątpliwości, czy przyczyną powstania zmian skórnych jest alergia, można wykonać próby fotokontaktowe polegające na aplikacji fotoalergenów na bardzo małą powierzchnię skóry i naświetlenie promieniowaniem UV miejsca aplikacji – wyjaśnia dermatolog.
Substancje fotouczulające
Liczne substancje mają działanie fotoalergiczne, dlatego można podzielić je na kilka grup.
Do takich produktów należą m.in.:
- filtry przeciwsłoneczne zawierające benzofenon – obecnie w Polsce niedostępne
- substancje zapachowe będące składnikiem kosmetyków i perfum, takie jak: piżmo roślinne, olejek sandałowy, 6-metylokumaryna
- niektóre substancje przeciwbakteryjne, takie jak chlorheksydyna
Fotoalergenami są też leki podawane doustnie:
- gryzeofulwina
- chinidyna
- sulfonamidy
- ketoprofen
- piroksykam
Substancje mogące wywoływać reakcje fototoksyczne
Do grupy tej zaliczamy niektóre rośliny, są m.in.:
- seler
- barszcz Sosnowskiego
- pasternak
- koper
- koper włoski
- anyż
- pietruszka
- dziurawiec
Inne substancje fototoksyczne to leki zawierające produkty smoły pogazowej, wykorzystywane w leczeniu łuszczycy, dziegcie oraz furanokumaryny występujące w roślinach, takich jak korzeń lubczyku, korzeń arcydzięgla, korzeń biedrzeńca, owoc kminku.
W grupie tej znajdują się także leki stosowane zewnętrznie, często aplikowane przeciwbólowo w postaci maści lub żelu:
- diklofenak
- ketoprofen
Leki podawane ogólnie, stosowane w leczeniu zaburzeń rytmu serca, moczopędne, antybiotyki i chemioterapeutyki, niektóre leki hormonalne także mogą wywołać reakcje fototoksyczne. Należą do nich:
- amiodaron
- tetracykliny
- sulfonamidy
- furosemid
- ciprofloksacyna
- etynyloestradiol
- progesteron
Informacja o potencjalnym działaniu fototoksycznym powinna znajdować się w ulotce informacyjnej leku, dlatego jeśli przyjmujemy jakieś medykamenty, warto do niej zajrzeć, zwłaszcza przed wyjazdem na wakacje.
Ochrona przeciwsłoneczna
Dermatolodzy odradzają zbyt długie i intensywne korzystanie ze słońca bez zastosowania odpowiedniego kremu z filtrem o wysokim wskaźniku protekcji. Zalecają unikanie przebywania na zewnątrz w szczytowych godzinach promieniowania słonecznego i w upale.
Pamiętajmy także, że odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną latem zaczynamy już w domu, czyli przed wyjściem nakładamy na skórę kremy z wysokim filtrem (najlepiej 50+). Nosimy kapelusze, czapki z daszkiem i okulary przeciwsłoneczne, zakładamy dzieciom ubrania z filtrami UPV. Unikamy przebywania na słońcu, gdy jego promienie operują najsilniej, czyli mniej więcej w godzinach 11:00–15:00.
Jeśli wystąpi u nas lub u naszych bliskich reakcja fototoksyczna/fotoalergiczna, należy:
- unikać ekspozycji na światło słoneczne
- schłodzić skórę
- zastosować ogólnie dostępne preparaty łagodzące z panthenolem
- skonsultować się z lekarzem – z reguły taka reakcja wymaga włączenia leków dostępnych na receptę
