Dzieci z patchworkowych rodzin – jak pomóc im odnaleźć się w nowej rzeczywistości?

Czym jest rodzina patchworkowa?

Rodzina patchworkowa, zwana również rodziną zrekonstruowaną, powstaje wtedy, gdy dwie osoby posiadające własne dzieci postanawiają stworzyć nową rodzinę. W jej skład wchodzą więc dzieci z poprzednich związków, ale też wspólne nowych partnerów. W takiej rodzinie powstają nowe role: macocha, ojczym, przybrane rodzeństwo, przybrane dzieci, dodatkowi kuzyni, ciocie, babcie.

Oprócz tego w życiu rodzinnym nierzadko uczestniczą byli partnerzy, którzy współdzielą opiekę nad dziećmi. W jednej rodzinie mogą być więc różni ojcowie, mamy, dodatkowe babcie i dalsza rodzina. Takich rodzin zrekonstruowanych w Polsce jest coraz więcej.

Cechy rodziny zrekonstruowanej

W swoim badaniu nad rodzinami zrekonstruowanymi dr Alina Dobosz-Sztuba wyodrębniła 7 cech rodziny patchworkowej:

1. Członkowie rodziny zrekonstruowanej doświadczyli straty bliskiej osoby.
2. Rodzice biologiczni dziecka mieszkają osobno.
3. Dzieci rodzin patchworkowych należą do więcej niż jednej wspólnoty rodzinnej.
4. Rodzic przybrany (macocha, ojczym) nie posiada praw rodzicielskich względem przybranego dziecka.
5. Role ojczyma i macochy są rolami nabytymi, z wyboru.
6. Rodzina patchworkowa mierzy się często z dezaprobatą pozostałych, dalszych członków rodziny.
7. Rodzina patchworkowa tworzy własne zasady, tradycje i zwyczaje.

Jak rodzina patchworkowa wpływa na rozwój dziecka?

Jedną z głównych wątpliwości, jakie miewają partnerzy przy tworzeniu rodziny patchworkowej, jest jej wpływ na dobrostan dzieci. Obawiają się, że nowy związek może negatywnie na nie wpłynąć oraz że nie odnajdą się w nowej rodzinie. Z tego powodu wiele osób nie decyduje się na poważne związki po rozwodzie. Niektórzy nawet ukrywają nowego partnera przed swoimi dziećmi.

Rodzina patchworkowa nie musi jednak negatywnie wpłynąć na dziecko. Wręcz przeciwnie! Może być nową szansą na zbudowanie stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa. W takiej zrekonstruowanej rodzinie szczęśliwi mogą być zarówno rodzice, jak i dzieci.

Dziecko, wchodząc do rodziny zrekonstruowanej, może zyskać nowe wartości, takie jak:

• mniejsze poczucie osamotnienia
• mniejsze poczucie odpowiedzialności za rodzica (częste szczególnie u nastolatków)
• dodatkowy wzór kobiecy lub męski
• nowe tradycje rodzinne
• poczucie przynależności do rodziny
• nowe rodzeństwo

Aby jednak powyższe wartości mogły zaistnieć, niezbędne jest umiejętne wspieranie dziecka w rodzinie zrekonstruowanej. Partnerzy muszą świadomie wprowadzić do niej swoje dzieci, uwzględniając ich indywidualne potrzeby. Wychowywanie dzieci wśród dobrze funkcjonującej rodziny patchworkowej jest trudnym zadaniem. Wymaga czasu, cierpliwości i dużej uważności.

Jak wspierać dziecko z rodziny patchworkowej?

1. Upewnij się, że relacje wszystkich członków rodziny są bliskie
   Zbyt szybkie budowanie nowej rodziny może być szkodliwe dla dzieci. Partnerzy mogą zapominać, że bliskość między nimi nie zawsze oznacza bliskość między pozostałymi osobami. Zanim zdecydujesz się stworzyć nową rodzinę, zadbaj o to, by twoje dziecko również nawiązało relację z nowym partnerem i z jego dziećmi. Dzięki temu nie będzie miało poczucia, że zamieszkało z obcymi dla siebie ludźmi.
2. Rozmawiaj z dzieckiem o wątpliwościach
   Powiedz, jakie korzyści (ale też jaki trudności) mogą was wspólnie czekać. Wytłumacz, dlaczego chcesz stworzyć nową rodzinę. Dodatkowe ważne obszary, które należy omówić, to: Jakie będą teraz tradycje i wartości rodzinne? Co zmieni się w stylu wychowania? Czego można się spodziewać? Odpowiedz również na wszystkie pytania i wątpliwości swojego dziecka.
3. Zadbaj o rodzinnie spędzony czas
   Nowa rodzina potrzebuje czasu, by wszystkie relacje się wzmocniły. Aby wesprzeć proces nawiązywania więzi, konieczne jest spędzanie razem jak najwięcej czasu. Idealnym rozwiązaniem są rodzinne wakacje, wyjazdy weekendowe, wycieczki lub nawet wspólne gotowanie. Takie aktywności pokazują dzieciom, że rodzina patchworkowa niesie ze sobą wiele korzyści i bliskości.
4. Zadbaj o spędzanie czasu tylko z własnym dzieckiem
   Największe obawy dziecka, związane z nowym związkiem rodzica, dotyczą ograniczenia dotychczasowej więzi. Dziecko boi się, że nie będzie już spędzało tyle czasu z mamą/tatą. Bardzo ważne jest więc, by pielęgnować relację ze swoim dzieckiem bez względu na to, ile innych dzieci jest w rodzinie. Poświęcaj dużo czasu swojemu dziecku i spędzajcie go tylko we dwoje. Nie zaniedbuj własnych dzieci.
5. Reaguj na kłótnie i konflikty
   W każdej rodzinie zdarzają się sprzeczki i poważniejsze konflikty. W rodzinie zrekonstruowanej kłótnie mogą być intensywniejsze, ponieważ dzieci, które wspólnie nie dorastały, mogą mieć różne strategie na rozwiązywanie problemów. Kiedy nie ma biologicznej więzi, łatwiej mogą przychodzić raniące słowa. Dorośli powinni więc wspierać dzieci w kłótniach. Nie zostawiaj problemów do rozwiązania dzieciom, jeśli widzisz, że trudno jest im się porozumieć. Wspieraj swoje dziecko w konfliktach, postaraj się jednak zachować sprawiedliwie, bez faworyzowania jednej ze stron.
6. Nie zmieniaj wszystkich tradycji rodzinnych
   Rodziny patchworkowe mają prawo budować własne tradycje i nawyki rodzinne. Jest to ogromna wartość. Pamiętaj jednak, że twoje dziecko ma już przyswojone pewne tradycje i może czuć opór przed zmianą. Nowe zasady wdrażaj więc stopniowo, za obopólną zgodą. Pytaj również własne dzieci o zdanie na temat tego, jak widzą nowe tradycje.
7. Pomóż budować relacje dziecka z nowym partnerem
   Nawiązanie pozytywnych i bliskich relacji z dzieckiem partnera to jedna z najtrudniejszych rzeczy w patchworkowej rodzinie. Pomóż więc stworzyć silną więź między wybrankiem a swoim dzieckiem. Aranżuj wspólne wypady i osobno spędzany czas. Dzięki temu stopniowo buduje się bliskość, która jest niezbędna do odnalezienia się w nowej rodzinie.
8. Dbaj o dobry kontakt dziecka z drugim rodzicem biologicznym
   Dziecko w rodzinie zrekonstruowanej ma trudną rolę, ponieważ przynależy do dwóch rodzin – tej ze strony mamy i tej ze strony taty. Pamiętaj więc, by nie utrudniać dziecku kontaktu z drugą rodziną. Nigdy nie mów źle o swoim byłym partnerze oraz nie ograniczaj kontaktów z babcią, ciocią i dalszymi członkami drugiej rodziny. W przeciwnym razie narazisz dziecko na konflikt lojalnościowy.

Jakie są zagrożenia w rodzinie patchworkowej?

Choć rodzina zrekonstruowana ma wiele zalet, to może nieść ze sobą również zagrożenia. Szczególnie jeśli dzieci nie do końca zaakceptowały nową sytuację lub mają w sobie dużo lęku i wątpliwości.

W rodzinach patchworkowych mogą zdarzyć się:

• Konflikty i rywalizacja między dziećmi
  Spory między dziećmi zdarzają się w każdej rodzinie. Jednak w rodzinach patchworkowych mogą przybierać na sile ze względu na słabszą więź. Warto zaznaczyć, że nie ma nic złego w tym, że dzieci się kłócą. To naturalne. Warto jednak zachować czujność, by drobne sprzeczki nie zamieniły się w nienawiść. Aby tego uniknąć, należy zapewnić każdemu dziecku własną przestrzeń i rolę w rodzinie. Dzięki temu dzieci będą czuły, że nie straciły autonomii.
• Osobne spędzanie świąt i ważnych wydarzeń
  Dzieci w rodzinach patchworkowych mają także drugą rodzinę. Oznacza to, że nie zawsze święta i ważne wydarzenia będziecie spędzać razem. Trzeba zaakceptować ten fakt.
• Różne podejścia do wychowania dzieci, pomimo jednej wspólnoty rodzinnej
  Powtórne związki małżeńskie mogą budzić wiele konfliktów. Przed wstąpieniem do rodziny konieczne jest więc ustalenie wspólnych zasad wychowawczych. Nie można dopuścić do tego, że np. dzieci partnera będą mogły jeść słodycze lub oglądać bajki, a dzieci partnerki nie. Będzie budziło to poczucie krzywdy, niesprawiedliwości i niepotrzebny bunt. Ustalcie wspólnie z partnerem, jakimi zasadami chcecie się kierować, tworząc nową rodzinę. Przybrani rodzice powinni mieć taki sam model wychowania jak rodzice biologiczni.
• Konflikt lojalnościowy
  Pojawia się u dziecka, które czuje się winne, że lubi/kocha obecnego partnera mamy lub taty. Rodzice często nieświadomie wzbudzają to poczucie winy. Pamiętaj, by nie mówić źle o byłym partnerze i zapewniać swoje dziecko, że ma prawo czuć się dobrze również w drugiej rodzinie.
• Zazdrość o nowego partnera
  Jest bardzo powszechna. Dzieci często czują się zagrożone, obawiają się, że ktoś zabierze im rodzica. Ważne jest, by dać dziecku poczucie, że relacja między wami się nie zmienia. Postaraj się, by dzieci zaufały nowemu partnerowi. Bez względu na to, czy ma on własne dzieci z poprzedniego związku.

Warto mieć świadomość, że wystąpienie powyższych sytuacji nie zawsze oznacza, że rodzina jest źle dobrana. Problemy w patchworkowych rodzinach zdarzają się bardzo często i w większości przypadków można nad nimi z sukcesem pracować.

Rodzina patchworkowa staje się powoli normą w naszym społeczeństwie. Założenie jej wymaga jednak dużej dojrzałości i świadomego podejścia obojga partnerów. Dzieciom często trudno jest odnaleźć się w nowej rzeczywistości, nie oznacza to jednak, że jest to dla nich niewłaściwe rozwiązanie.

Rodzina zrekonstruowana może nieść ze sobą wiele wartości i dać dziecku poczucie bezpieczeństwa, którego wcześniej nie zaznało. Dojrzali partnerzy, na podstawie wniosków wyciągniętych z poprzednich związków, mogą stworzyć prawdziwie dojrzałą i karmiącą rodzinę patchworkową, w której są szczęśliwe dzieci. Z korzyścią dla wszystkich jej członków.