Może się to wydawać dziwne we współczesnych czasach, że śledziona lub nerki mogą mieć swoją „duszę”, ale w medycynie orientalnej miało to istotne znaczenie. Pozwalało w pewien racjonalny sposób ująć nieuchwytny aspekt duchowy ludzkiego istnienia i dowodziło holistycznego podejścia do pacjenta.
Spis treści
Shen – podstawowy aspekt duchowy
Podstawowym aspektem duchowym człowieka jest shen, które w najbardziej uproszczony sposób tłumaczone jest jako „duch”. Jest fundamentalną zasadą życia. Starożytni Chińczycy wierzyli, że pojawia się ono w ciele krótko po poczęciu i opuszcza je tuż po śmierci.
Shen oznacza jaźń, duszę, ducha oraz siłę życiową. Zawiera w sobie umysłowe, psychiczne, emocjonalne i duchowe aspekty człowieka, a wyraża się poprzez jego osobowość, zdolności umysłowe i inteligencję. Shen utrzymuje świadomość, myśli, pamięć, sen, emocje, duchowość i psychikę.
Każda dysfunkcja dotycząca powyższych aspektów jest związana z zaburzeniem shen. Całkowita manifestacja i równowaga umysłowo-emocjonalna danej osoby jest określana jako jej shen.
Duchy narządów
Według medycyny starożytnego Wschodu, każdemu narządowi wewnętrznemu w ciele człowieka przypisany jest konkretny przejaw duchowy, z których każdy posiada własną nazwę i charakter.
- Najważniejsze jest serce i dlatego właśnie ducha serca określa się jako shen, które definiuje tu świadomość, umysł, mądrość i oświecenie.
- W wątrobie zamieszkuje hun – aspekt duchowy związany z kreatywnością, rozwojem i wigorem.
- Po to duch charakteryzujący płuca, odpowiedzialny za instynkt i intuicję.
- Śledziona jest związana z yi, które zarządza myśleniem analitycznym, pomysłami i pamięcią.
- Natomiast duchem nerek jest zhi, określające siłę woli i charakteru danej osoby.
1. Serce – shen
Pomimo, że każda funkcja mentalna należy do konkretnego ducha, to jednak shen jest głównym ich koordynatorem, zapewniającym spójność procesu mentalnego i harmonię emocjonalną. Jest liderem zespołu wszystkich duchów.
Shen z jednej strony jest odpowiedzialne za bycie świadomym, a z drugiej za odbieranie i interpretację wszelkich bodźców z zewnątrz. Niezależnie od pracy narządów zmysłu, umysł musi w spójny sposób odebrać i przeanalizować odebrane informacje.
Inne funkcje shen to myślenie, obejmujące logikę, pamięć, kojarzenie i pomysły oraz szeroko rozumianą mądrość. Odpowiada także za sen i jego jakość, która zależy od spokoju umysłu oraz za duchowość, czyli rozumienie przez człowieka zdolności do wypełniania swojego przeznaczenia oraz do akceptacji rzeczywistości. Serce jest odpowiedzialne za poczucie radości i zadowolenia.
2. Wątroba – hun
Wątroba jest rezydencją ducha o nazwie hun, którego można przyrównać do zachodniej koncepcji duszy eterycznej. Zarządza on duchowymi aspektami wątroby, które wiążą się głównie z takimi emocjami, jak:
- złość
- pasja
- rozdrażnienie
- irytacja
Ale również odpowiada za bardziej pozytywne kwestie, czyli planowanie, umiejętność podejmowania decyzji, wyobraźnię, kreatywność i po części za rozwój duchowy.
Swobodny przepływ energii wątroby warunkuje płynne wyrażanie emocji i umiejętność panowania nad nimi. Tak jak shen odpowiada za harmonię emocjonalną, tak wątroba pomaga w odpowiedniej ekspresji emocji, zapobiegając zarówno ich tłumieniu, jak i nadmiernym wybuchom.
3. Płuca – po
Po jest najbardziej „materialnym” duchem ze wszystkich, czyli ma największy związek z cielesnością. Zamieszkuje płuca. Po jest najbliższe ciału fizycznemu i odczuciom cielesnym, takim jak dotyk czy ból. Reprezentuje instynkt obronny, samozachowawczy. Jest odpowiedzialne za właściwe reakcje organizmu oraz za odruchy, np. odruchowe cofnięcie się przed zbyt blisko przejeżdżającym samochodem. Płuca są też związane z wrażliwością, właściwą percepcją oraz zdolnością do introspekcji.
4. Śledziona – yi
Śledziona jest rezydencją ducha yi, który kieruje jej duchowymi, subtelnymi aspektami. Jest on powiązany z myśleniem, analizowaniem, planowaniem, zdolnością do koncentracji oraz pamięcią.
Pamięć jest procesem, w który zaangażowane jest wszystkie pięć aspektów duchowych narządów, z czego śledziona jest odpowiedzialna za przyswajanie, dystrybucję i przechowywanie informacji. Także wspomnienia zależą głównie od yi, a są wspomagane przez ducha nerek zhi.
5. Nerki – zhi
Nerki są siedzibą zhi, ducha zwanego „zarodkiem stworzenia”. Odpowiada on głównie za siłę woli, w tym woli życia. Reprezentuje również siłę charakteru, odwagę oraz nasze pragnienia. Tak jak shen wyraża inteligencję, tak zhi symbolizuje mądrość życiową. Pozwala dostosować prawdziwe zdolności danej osoby do siły woli i do jej możliwości.
Zaburzenia aspektów duchowych
Równowaga energetyczna w każdym narządzie skutkuje także właściwym funkcjonowaniem aspektu duchowego narządu. Jeśli jednak dochodzi do zaburzenia tego balansu i ekspresja danego ducha zmierza w niewłaściwym kierunku, staje się ona emocją. Emocje w medycynie chińskiej są reakcjami ducha na zmiany zewnętrzne. Jeśli te reakcje są adekwatne i właściwe, to powinny one umożliwiać normalne funkcjonowanie organizmu.
Jeśli jednak emocje są w nadmiarze, zaczynają szkodzić i wówczas są nazywane szkodliwymi namiętnościami. W medycynie chińskiej emocja staje się przyczyną choroby, gdy nie adaptuje się ona do zmian zewnętrznych, czyli gdy jest nadmierna, stłumiona lub nieadekwatna.
Starożytni Chińczycy uznawali czynniki emocjonalne za wewnętrzny powód chorób i dokładnie analizowali efekt fizjologiczny każdej emocji. Uważali oni, iż emocje są wewnętrzne i nie przychodzą z zewnątrz oraz, że zaburzenia emocjonalne są korzeniem wszystkich innych chorób i cierpienia.
Tę ideę powoli odnajdujemy już także w medycynie zachodniej, gdzie zaczyna się mówić o chorobach psychosomatycznych, o roli emocji i psychiki w powstawaniu chorób oraz o wpływie emocji na zdrowie fizyczne. Jak widać, chińscy lekarze już dawno zdawali sobie sprawę z tego, że zdrowie fizyczne i psychiczne są współzależne.
Pięć szkodliwych emocji
W medycynie chińskiej wyróżniamy pięć szkodliwych emocji, które powodują szkodliwe stany umysłu. Są to:
- gniew i złość
- nadmierna radość (ekscytacja)
- żal i smutek
- zamartwianie się
- lęk, strach i przerażenie
Każda emocja odnosi się do jednego z pięciu ważnych narządów i stanowi jego niematerialny przejaw.
Wątroba jest źródłem złości, która w stanach patologicznych może przejawiać się wściekłością, drażliwością, frustracją, stłumioną złością, nienawiścią czy zgorzknieniem.
Nadmierna radość, będąca raczej niezdrowym podekscytowaniem uszkadza serce.
Śledziona z kolei jest wrażliwa na zamartwianie się, nadmierne analizowanie i rozpamiętywanie, obsesyjne myślenie na dany temat, jak również martwienie się przyszłością.
Płuca ulegają uszkodzeniu w wyniku takich emocji jak smutek, melancholia, głęboki żal oraz poczucie niepokoju i stany depresyjne.
Natomiast emocją, która przynależy do nerek jest strach, zarówno nagły i nadmierny, jak i przewlekły lęk. Zaburzenia nerek stają się źródłem strachliwości, niepewności, niezdecydowania i różnych obaw.
Zaburzenia emocjonalne
Nadmiarowe emocje uszkadzają odpowiadający im narząd, następnie potęgują jego dysharmonię, a w rezultacie wszystkie ostatecznie oddziałują na shen. Dzieje się tak dlatego, że shen serca jest najważniejszym aspektem duchowym człowieka i wytycza ono kierunek pozostałym czterem „duchom” i zarządza nimi. Gdy shen serca jest uszkodzone, będzie to prowadzić do zaburzeń aspektów duchowych pozostałych czterech narządów i odwrotnie.
U zdrowego człowieka emocje zazwyczaj nie wywołują poważnej choroby, są normalną i naturalną reakcją na różnego rodzaju bodźce zewnętrzne, trwają krótko i można sobie z nimi poradzić. Jeśli jednak „dopadną” osobę z zachwianą równowagą zdrowotną, osłabioną na poziomie zarówno fizycznym, jak i emocjonalnym, mogą przerodzić się w czynnik o silnie destrukcyjnym wpływie na zdrowie. Zwłaszcza jeśli pojawiają się nagle i nieoczekiwanie, mają skrajne nasilenie i/lub trwają przez długi czas.
Wówczas zakłócają przepływ qi, zaburzają równowagę między qi i krwią, niweczą harmonijne działanie narządów wewnętrznych. Może to w rezultacie spowodować zaburzenia na poziomie shen, które następnie mogą prowadzić do nieprawidłowej reakcji na bodźce zewnętrzne, efektem czego jest brak równowagi, konflikt wewnętrzny i zaburzenia umysłowe i/lub emocjonalne.
Wszystkie te pojęcia są dość trudne do wytłumaczenia i zrozumienia dla człowieka kultury europejskiej, zachodniej, materialnej. Świadczą jednak o holistycznym wymiarze medycyny chińskiej i stanowią przykład jedności, jaką tworzą umysł, duch i ciało w filozofii orientalnej.
