Spis treści
Co to jest czystek?
Cistus incanus, bardziej znany jako czystek szary lub siwy, jest niewielkim, wieloletnim krzewem, który tworzy gęste zarośla na otwartych, nasłonecznionych terenach. W maju i czerwcu pokrywa się kwiatami o pięciu różowych płatkach – być może dlatego w basenie Morza Śródziemnego, gdzie naturalnie występuje, nazywany jest także skalną lub świętą różą. Ale jego popularność nie wynika ze względów estetycznych.
Niezwykłe właściwości czystka wykorzystywano już w tradycyjnej medycynie bliskowschodniej jako środek przeciwzapalny, remedium na choroby skóry, układu trawiennego, reumatyzm i zapalenie nerek. W ostatnich latach roślina ta coraz częściej stosowana jest także w lecznictwie europejskim, a skuteczność jej działania potwierdzają kolejne badania naukowe. Dzięki nim wiemy już między innymi, że czystek szary nie jest jedynym przedstawicielem rodzaju Cistus o dobroczynnym wpływie na ludzkie zdrowie. Każda odmiana tej rośliny ma nieco inną „specjalizację”.
Właściwości prozdrowotne czystka
Czystek jest jednym z najbogatszych źródeł polifenoli, czyli organicznych związków chemicznych wykazujących silne działanie przeciwutleniające. Usuwają one aktywne formy tlenu, neutralizują wolne rodniki i intensywnie wspierają układ odpornościowy człowieka. Podczas badań w wodnych ekstraktach z zielapotwierdzono obecność ponad 48 związków o charakterze polifenoli – flawonoidów i flawonoli, które posiadają również właściwości antybiotyczne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwhistaminowe.
W 1999 r. w niemieckim Instytucie Friedrich-Loeffler w Tubingen w dwóch probówkach zamknięto po 400 tys. wirusów, które wydziela człowiek podczas kichania. Do jednej z nich dodano ekstrakt z czystka szarego i po 24 godzinach ponownie przeanalizowano zawartość probówek. Okazało się, że w probówce zawierającej roślinny ekstrakt ilość wirusów była stukrotnie mniejsza. Doświadczenie to powtarzano wielokrotnie, zawsze z takim samym efektem. Ale dopiero w 2005 roku okazało się, jak dokładnie czystek działa na szkodliwe drobnoustroje. Na Uniwersytecie w Münster zaobserwowano pod mikroskopem, że zawarta w roślinie ogromna ilość polifenoli buduje na powierzchni komórek barierę w postaci białek powierzchniowych, które uniemożliwiają intruzom przedostanie się do wnętrza.
Z kolei najnowsze badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Lipsku potwierdzają, że czystek może być pomocny nawet w leczeniu boreliozy. Zawarte w tym zielu substancje sklejają ze sobą bakterie wywołujące tę chorobę i w efekcie je unieszkodliwiają. A zatem czystek to jeden z niewielu środków, który niszczy wirusy i bakterie, nie uszkadzając przy tym samych komórek, czyli nie wywołując żadnych skutków ubocznych.
Co więcej, jak ustalił zespół badaczy z Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, „wodne ekstrakty czystka wykazują zależną od dawki regulację wzrostu, żywotności i uwalniania cytokin przez ludzkie leukocyty. Efektem jest normalizacja liczby komórek układu odpornościowego oraz odpowiedzi immunologicznej, co prowadzi do zmniejszenia uszkodzeń wywołanych nadmierną odpowiedzią immunologiczną i przyspiesza proces leczenia” [1]. Ale działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i wzmacniające układ odpornościowy nie wyczerpuje wszystkich możliwości tej rośliny. Nadal prowadzone są badania naukowe, które wskazują nowe sposoby zastosowania czystka.
Na co pomaga czystek?
Popularność niektórych roślin o właściwościach leczniczych sprawia, że zaczynamy je postrzegać jako remedium na niemal każdą bolączkę. Z czystkiem jest podobnie, choć, jak wiadomo, dotychczas nie wynaleziono uniwersalnego leku na wszystko. Aby uniknąć rozczarowania, warto więc pamiętać, że jest wiele odmian tej rośliny, a każda z nich, poza ochroną przed szkodliwymi drobnoustrojami, ma nieco inne właściwości. Który rodzaj czystka więc wybrać? To zależy od tego, z jakim problemem się borykasz i jaki efekt chcesz uzyskać.
Czystek na jelita
Czystek szary wykorzystywany był w tradycyjnej medycynie bliskowschodniej m.in. w leczeniu chorób układu pokarmowego, a współczesne badania dowiodły, że wodny ekstrakt z liści tej roślinynie tylko hamuje rozwój stanów zapalnych jelit, ale takżedziała rozkurczająco na mięśnie gładkie, łagodząc ból brzucha. Ziele ma również właściwości gastroprotekcyjne, czyli chroni śluzówkę jelit przed czynnikami drażniącymi. Podobny efekt dają napary z czystka wawrzynolistnego (Cistus laurifolius)oraz czystka z Montpellier (Cistus monspeliensis). Rośliny te są również naturalnym bogatym źródłem garbników, które nie tylko łagodzą zatrucia i biegunki, ale także dbają o właściwą mikroflorę jelit, sprzyjając wzrostowi dobroczynnych mikroorganizmów.
Czystek na żołądek
Badania wykazały, że ekstrakty z kwiatów i pąków kwiatowych czystka wawrzynolistnego mają właściwości przeciwwrzodowe i hamują rozwój bakterii Helicobacter pylori. Najsilniejsze działanie wykazuje zawarta w tej roślinie izoramnetyna, należąca do grupy flawonoidów. A zatem wyizolowane z ekstraktów ziela flawonoidy mogą być alternatywą lub dodatkowym środkiem do zastosowania w leczeniu choroby wrzodowej [1]. Oczywiście włączenie ich do terapii zawsze należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.
Czystek na wątrobę
W ochronie wątroby przed uszkodzeniami spowodowanymi zarówno stresem oksydacyjnym, jak i czynnikami toksycznymi, specjalizuje się napar z czystka kreteńskiego (Cistus creticus). Zawarte w nim silne działające związki czynne z jednej strony hamują m.in. nadmierne utlenianie lipidów i rozwój stanów zapalnych, a z drugiej poprawiają aktywność enzymów wątrobowych. Z kolei badania opublikowane w zeszłym roku przez zespół marokańskich naukowców podkreślają znaczenie czystka żywicowego (Cistus ladaniferus) jako cennego źródła bioaktywnych związków ograniczających namnażanie się komórek nowotworowych w przypadku raka wątroby, prostaty i piersi [2]. Jego zastosowanie w leczeniu lub profilaktyce nowotworowej wymaga jednak jeszcze dodatkowych, pogłębionych badań.
Czystek a cukrzyca
Działanie hipoglikemiczne ekstraktu z liści czystka wawrzynolistnego potwierdził zespół badaczy z Turcji. Obserwacje prowadzono na zwierzętach z hiperglikemią, u których podanie ekstraktów wodnych i etanolowych z liści tego zielaobniżało poziom cukru we krwi. Zdaniem naukowców to dowód na to, że ekstrakty te mogą być z powodzeniem stosowane w regulowaniu zaburzeń cukrzycowych także u ludzi [3]. Dlatego osoby stosujące środki lecznicze obniżające poziom glukozy we krwi powinny ostrożnie dawkować napary z czystka, dokonując przy tym odpowiednio częstych pomiarów poziomu cukru.
Czystek a odchudzanie
Picie naparów z czystka działa moczopędnie, dzięki czemu niweluje on cellulit, obrzęki i wysmukla sylwetkę. Ziele to delikatnie pobudza przemianę materii, ale nie jest to aż tak spektakularne działanie, by wpływało na realną redukcję masy ciała. Picie herbatek z czystka nie pomoże więc pozbyć się zbędnych kilogramów, ale to idealne uzupełnienie diety i wsparcie dla osłabionego w czasie odchudzania organizmu. Spadek wagi wiąże się bowiem często ze spadkiem odporności, a czystek chroni przed chorobotwórczymi drobnoustrojami.
Czy czystek szkodzi na serce?
Wręcz przeciwnie. Ekstrakty z czystka żywicowego działają hipotensyjne, czyli obniżają ciśnienie krwi, rozszerzając naczynia krwionośne, co wspiera profilaktykę zawału i udaru niedokrwiennego. Z kolei wodne ekstrakty z czystka szarego działają rozkurczająco na mięśnie gładkie aorty. Inaczej mówiąc, wspomagają rozkurcz serca i minimalizują ryzyko jego uszkodzenia. Zespół polskich badaczy z Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku udowodnił, że picie naparów z czystka pomaga obniżyć czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, takie jak stres oksydacyjny i nieprawidłowe stężenie lipidów. Badacze zalecają więc codzienne stosowanie herbaty z czystka jako profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych związanych z miażdżycą [4].
Kto powinien stosować czystek?
Każdy, kto chce wzmocnić organizm, zadbać o swoje zdrowie i zminimalizować ryzyko sezonowych infekcji. Napary z czystka chronią przed grypą i wszelkimi infekcjami grypopodobnymi, a także chorobami wywołanymi przez paciorkowce z grupy A, czyli anginą, szkarlatyną, różą i zapaleniem ucha środkowego. Wspierają organizm w walce z infekcjami wywołanymi przez grzyby, od zakażeń drożdżakami typu Candida albicans aż po grzybicze choroby skóry, paznokci i genitaliów.
Czystek ma właściwości odtruwające cały organizm, chroni serce przed zawałem, dba o układ trawienny i spowalnia proces starzenia się skóry. Napary z czystka mogą pić nawet kobiety w ciąży, matki karmiące i dzieci. Szczególnie wskazane są palaczom, bo czystek oczyszcza krew z metali ciężkich, a przy długoletnim paleniu krew obciążona jest podwyższoną zawartością kadmu. Tymczasem badania wykonane przez dr. Clausa Petera Singersa dowiodły, że przy regularnym piciu czystka w dawce minimum 100 ml odwaru następuje wyraźne obniżenie poziomu kadmu we krwi. Co ciekawe, zmienia się także zapach ciała palaczy.
Czystek – przeciwwskazania i skutki uboczne
Jedynym przeciwwskazaniem jest alergia na ziele czystka, która jest bardzo rzadka. Poza tym w badaniach nie odnotowano skutków ubocznych wynikających ze spożywania herbat na bazie tego ziela. Jednak w przypadku chorób przewlekłych wszelkie kuracje roślinne należy konsultować z lekarzem, ponieważ mogą one zmieniać przebieg schorzenia i wpływać na wyniki badań.
Z czym nie łączyć czystka?
W większości przypadków herbaty na bazie tego ziela nie wchodzą w interakcje z lekami, jednak warto to zawsze skonsultować z lekarzem. Dotyczy to szczególnie leków na nadciśnienie lub cukrzycę, ponieważ w połączeniu z naparem z czystka mogą one działać zbyt silnie.
Jak długo można pić czystek?
Nie ma w tej kwestii konkretnych zaleceń. Czystek nie powoduje efektów ubocznych, nie ma więc przeciwwskazań do tego, by pić go codziennie. Najważniejsze jest regularne spożywanie naparów, bo czystek najlepiej działa po 4 tygodniach systematycznego stosowania, dlatego kuracja powinna trwać minimum miesiąc. To, jak długo będziesz ją kontynuować, zależy już tylko od ciebie i potrzeb twojego organizmu.
A kiedy pić czystek – rano czy wieczorem? Najlepiej tak, i tak. Jeśli chcesz, możesz zaserwować sobie filiżankę naparu także w porze obiadowej, bo czystek można pić 3 razy dziennie. A w czasie infekcji gardła dodatkowo można wykorzystywać go do płukania jamy ustnej.
Zobacz także: 10 powodów, żeby pić czystek
Herbata z czystkiem – przepis
Łyżeczkę ciętego czystka lub suszu zalej wrzątkiem i zostaw na dziesięć minut do naciągnięcia. Po przestygnięciu napar można doprawić według uznania miodem lub sokiem z cytryny. W ten sposób można parzyć czystek nawet czterokrotnie, by wydobyć z ziela wszystkie dobroczynne składniki. Ważne, by pochodziło ono ze sprawdzonych hodowli, a jeśli kupujesz gotową mieszankę w sklepach zielarskich, upewnij się, że jest w niej więcej liści i kwiecia niż łodyżek. Czystek dostępny jest także w postaci suplementów diety, ale brakuje dowodów na to, by były one skuteczniejsze niż tradycyjne napary.
Zobacz także: Czy czystek pomaga przy chorobach tarczycy?
Źródła:
- Kubica, P., Ekiert, H., Ekiert, R.J., Szopa, A. (2016).Gatunki rodzaju Cistus sp. – taksonomia, występowanie, skład chemiczny, aplikacje terapeutyczne i badania biotechnologiczne. Postępy Fitoterapii, 17(3): 179–188. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2016/12/pf_2016_179-188.pdf
- Bouothmany, K., Bourhia, M., Aoussar, N., Attaleb, M., Salamatullah, A.M., Nafidi, H.-A., i in. (2022). Leaf Extracts of Cistus ladanifer Exhibit Potent Antioxidant and Antiproliferative Activities against Liver, Prostate and Breast Cancer Cells. Applied Sciences,12, 8603. https://doi.org/10.3390/app12178603
- Orhan, N., Aslan, M., Süküroğlu, M., Deliorman Orhan, D. (2013). In vivo and in vitro antidiabetic effect of Cistus laurifolius L. and detection of major phenolic compounds by UPLC-TOF-MS analysis. Journal of Ethnopharmacology, 146(3), 859–865. https://doi.org/10.1016/j.jep.2013.02.016
- Kuchta, A., Konopacka, A., Waleron, K., Viapiana, A., Wesołowski, M., Dąbkowski, K., i in. (2021). The effect of Cistus incanus herbal tea supplementation on oxidative stress markers and lipid profile in healthy adults.Cardiology Journal, 28(4), 534–542. https://doi.org/10.5603/CJ.a2019.0028
