Łopian – właściwości lecznicze

Łopian to powszechnie występująca w Polsce roślina. Od wieków stosowana w medycynie naturalnej, do dziś zajmuje ważne miejsce wśród roślin leczniczych. W lecznictwie ludowym wykorzystywano jej właściwości między innymi zewnętrznie. Stosowano łopian jako środek poprawiający kondycję włosów, do przemywania różnego rodzaju zmian skórnych, w leczeniu oparzeń i jątrzących się owrzodzeń, a także wewnętrznie – przy podagrze, dolegliwościach bólowych i chorobach skóry.

Łopian – jak wygląda?

Łopian jest dwuletnią rośliną należącą do rodziny astrowatych (Asteraceae). Oryginalnie pochodzi z krajów azjatyckich. Powszechnie znany i stosowany do dziś jest między innymi w Chinach i Japonii. Łopian występuje pospolicie w naszym kraju, ogólnie jest spotykany w całej strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Rośnie przy drogach, na polach, łąkach, w zaroślach.

Roślina osiąga wysokość do 2 metrów. Cechuje się silną i rozgałęzioną łodygą. Jej pokaźnych rozmiarów liście mają sercowato-jajowaty kształt, a od spodu pokryte są gęstym, białawym meszkiem. Różowe i purpurowe kwiaty łopianu zebrane są w gęste koszyczki okryte haczykowatymi łuskami.

Owoc łopianu

Najbardziej charakterystyczne są jednak owoce łopianu – każdy z nas z pewnością nieraz wykorzystywał je do zabaw w dzieciństwie. Owoce te to kolczaste kulki na wierzchołkach pędów, które z łatwością przyczepiają się do ubrań i sierści zwierząt. Niejeden z nas, jako dziecko, dla żartu przyczepiał drapiące kulki swoim kolegom, niejeden pies wrócił ze spaceru pokryty tymi tak zwanymi „rzepami”, które trudno było odczepić z jego sierści.

Z tego zapewne powodu łopian nazywany jest również „dziadem”, kolczastym zadziorem lub po prostu „rzepem”. Łacińska nazwa rośliny natomiast, Arctium lappa L., pochodzi od dwóch greckich słów: arctos, czyli „owłosiony”, oraz lappa, co oznacza „przyczepiać się”. Znakomicie obrazuje ona anatomiczne cechy łopianu.

Ciekawostka! Owoce łopianu stały się inspiracją do produkcji zapięć „na rzep” w przemyśle tekstylnym. W pierwszej połowie XX wieku szwajcarski inżynier opracował takie zapięcia odzieży właśnie w oparciu o charakterystyczną budowę owoców łopianu z ich haczykowatymi wyrostkami. Wynalazek został opatentowany w 1955 roku.

Gatunki łopianu

Surowcem leczniczym jest korzeń łopianu, pochodzący głównie z gatunku o nazwie łopian większy (Arctium lappa L.). Właściwości lecznicze posiada również korzeń łopianu pochodzący z dwóch innych gatunków, którymi są: łopian mniejszy (Arctium minus (Hill) Bernh.) oraz łopian pajęczynowaty (Arctium tomentosum Miller).

Kiedy zbierać korzeń łopianu?

Ważne jest, aby zbiory korzenia łopianu odbyły się we właściwym czasie, gdy roślina jest jeszcze młoda. Korzenie starszych roślin są bowiem pozbawione właściwości leczniczych, stają się włókniste i w zasadzie bezużyteczne. Korzenie jednorocznych łopianów zbiera się przed kwitnieniem rośliny, oczyszcza się je, myje, kroi i suszy w temperaturze do 50 stopni Celsjusza.

W lecznictwie można wykorzystywać suszony korzeń – cięty lub sproszkowany, wodne i alkoholowe wyciągi z korzenia łopianu, sok z łopianu (Succus Bardanae) oraz olej z jego korzenia.

Skład chemiczny korzenia łopianu

To unikatowy skład chemiczny korzenia łopianu determinuje właściwości prozdrowotne rośliny. Zwłaszcza korzeń łopianu większego zawiera wiele cennych substancji, takich jak między innymi: związki poliacetylenowe, olejki eteryczne, kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy), duże ilości inuliny, związki śluzowe, garbniki, substancje gorzkie, fitosterole, a także sole mineralne i witaminy (głównie A, C, E i z grupy B).

Do specyficznych, charakterystycznych dla gatunku składników należą zawarte w korzeniu łopianu lignany. Są one obecne w zasadzie we wszystkich częściach rośliny i odpowiadają za szerokie spektrum działania łopianu.

Do najważniejszych i najbardziej obiecujących, jeśli chodzi o korzystny wpływ na zdrowie, należą: arktygenina, diarktygenina oraz lappaol F. Wykazują one szczególną aktywność, jeśli chodzi o działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz wymiatające wolne rodniki. Z tego powodu upatruje się możliwości ich zastosowania w chorobach nowotworowych.

Kolejny związek o charakterze lignanu, kwas arktygenowy, wpływa na zwiększenie wydzielania insuliny, co przekłada się na działanie przeciwcukrzycowe korzenia łopianu.

Łopian – właściwości lecznicze

Łopian cechuje się wielokierunkowym działaniem na organizm człowieka. Przetwory z korzenia łopianu mogą być stosowane zarówno zewnętrznie, jak i do użytku wewnętrznego. Na uwagę zasługują szczególnie:

• wpływ na układ limfatyczny – łopian jest jednym z tych rzadkich ziół, które mają zdolność do stymulacji drenażu limfatycznego, przez co ułatwia pozbycie się z organizmu szkodliwych substancji oraz usunięcie zbędnych produktów przemiany materii
• działanie moczopędne – poprzez zwiększenie ilości oraz częstotliwości wydalanego moczu łopian usprawnia usuwanie toksyn z organizmu, przeciwdziała obrzękom oraz wspomaga pracę układu moczowego, zaleca się więc jego stosowanie wspomagająco w leczeniu chorób dróg moczowych
• działanie napotne – zwiększenie potliwości jest kolejnym sposobem na łatwiejsze pozbycie się zbędnych metabolitów oraz szybszą eliminację substancji toksycznych
• właściwości usprawniające funkcje przewodu pokarmowego – ze względu na wyjątkowo dużą zawartość inuliny łopian stanowi cenną pożywkę dla dobroczynnej mikrobioty jelitowej w przewodzie pokarmowym. Inulina jest nie tylko ważnym prebiotykiem, lecz także dobrym źródłem błonnika. Ponadto przetwory z korzenia łopianu zwiększają wytwarzanie soku żołądkowego i enzymów trawiennych oraz działają żółciotwórczo, dzięki czemu surowiec wspomaga trawienie i przyswajanie pokarmówCiekawostka! W średniowieczu łopian stosowany był nie tylko jako lekarstwo, ale również jako… warzywo! Spożywano ugotowane młode łodygi rośliny (przypominające w smaku szparagi), a także młode korzenie o słodkawym smaku i charakterystycznym zapachu. Liście łopianu można dodawać do sałatek, a uprażony i zmielony korzeń może stanowić substytut kawy. Dziś łopian obecny jest już tylko w kuchni włoskiej, portugalskiej oraz japońskiej.
• działanie chroniące śluzówkę żołądka – łopian zawiera związki śluzowe, które tworzą warstwę ochronną na powierzchni błony śluzowej żołądka, przez co działają osłaniająco i ułatwiają gojenie się śluzówki, zwłaszcza w takich schorzeniach, jak nadkwaśność, choroba wrzodowa lub zapalenie żołądka
• działanie antyoksydacyjne – korzeń łopianu zawiera mnóstwo silnych przeciwutleniaczy, takich jak kwercetyna, luteolina, kwasy fenolowe. Chronią one organizm przez wpływem wolnych rodników, zmniejszają stany zapalne i zapobiegają przez to wielu przewlekłym schorzeniom o podłożu zapalnym, jak np. bóle reumatyczne, zwyrodnienia stawów itp.
• korzystny wpływ na skórę – obecne w surowcu związki poliacetylenowe mają udowodnione właściwości przeciwgrzybicze oraz antybiotyczne. Zatem sok, wyciąg lub olej łopianowy mogą pomóc w zwalczaniu różnych grzybów chorobotwórczych oraz bakterii odpowiedzialnych za choroby skóry

Łopian – na co pomaga

Łopian znalazł zastosowanie w wielu dolegliwościach. Jego dobroczynny wpływ na zdrowie człowieka opisał już w starożytności znany lekarz i botanik Dioskurydes, w średniowieczu doceniła go Hildegarda z Bingen. Współczesna fitoterapia poleca preparaty z korzenia łopianu między innymi na schorzenia dróg moczowych, zaburzenia układu limfatycznego, reumatyzm, dnę moczanową, zaburzenia przewodu pokarmowego, zaparcia, stany nieżytowe, gorączkę, infekcje, obrzęki czy choroby skóry.

Łopian na oczyszczenie

Łopian uważany jest za środek odtruwający i czyszczący krew; z pewnością przyda się więc w oczyszczaniu organizmu z toksyn i szkodliwych metabolitów oraz w odtruwaniu w przypadku np. długich kuracji lekami chemicznymi.

Łopian na trawienie

W rozmaitych dolegliwościach przewodu pokarmowego łopian wspomaga procesy trawienne. Można po niego sięgnąć w niektórych zaburzeniach przemiany materii, w nieżytach i stanach zapalnych żołądka czy zaburzeniach wydzielania żółci.

Łopian na cukrzycę

Preparaty z łopianu wspomagają leczenie cukrzycy. Za działanie przeciwcukrzycowe odpowiedzialny jest obecny tu kwas arktygenowy, który stymuluje wydzielanie insuliny przez trzustkę, podczas gdy inulina pomaga ustabilizować poziom cukru we krwi i zmniejszyć insulinooporność.

Korzeń łopianu na raka

Obecność silnych antyoksydantów w surowcu może znacząco obniżać ilość wolnych rodników i zmniejszać stan zapalny, co może przyczyniać się do zahamowania lub spowolnienia rozwoju choroby nowotworowej. Duże nadzieje wiąże się z obecnością w korzeniu łopianu bioaktywnych lignanów, które hamują rozwój guza i mają duży potencjał działania przeciwnowotworowego.

Łopian na problemy skórne

Produkty z łopianu hamują rozwój bakterii i grzybów, zmniejszają łojotok i świąd. Znalazły zastosowanie przede wszystkim w leczeniu trądziku, świądu skóry, egzemy, liszajów, czyraków, zmian łuszczycowych, oparzeń oraz owrzodzeń.

Łopian na włosy

Wyciąg z korzenia łopianu bardzo dobrze nadaje się do pielęgnacji włosów. Reguluje pracę gruczołów łojowych, dzięki czemu zapobiega nadmiernemu przetłuszczaniu się włosów, rozwojowi łupieżu oraz łojotokowemu zapaleniu skóry. Sok z łopianu jest świetnym środkiem wzmacniającym włosy, szczególnie suche, matowe i kruche. Odżywia i wzmacnia cebulki włosowe, zapobiega wypadaniu włosów. Sprawdza się także w różnych chorobach skóry głowy.

Olej z korzenia łopianu

Olej łopianowy można stosować zewnętrznie oraz doustnie. Może służyć do wcierania w skórę, również głowy, przy wszelkiego rodzaju problemach skórnych. Można nacierać nim bolące stawy w przypadku reumatyzmu czy artretyzmu. Zażywany doustnie (1 łyżka 1 raz dziennie) ma działanie żółciopędne i żółciotwórcze, reguluje wypróżnienia i działa korzystnie w stanach zapalnych gruczołu krokowego.

1. Fontaine, D. (2021). What Is Burdock Root? Pobrane z https://www.healthline.com/health/burdock-root
2. Maghsoumi-Norouzabad, L., Alipoor, B., Abed, R., Eftekhar Sadat, B., Mesgari-Abbasi, M., Asghari Jafarabadi, M. (2016). Effects of Arctium lappa L. (Burdock) root tea on inflammatory status and oxidative stress in patients with knee osteoarthritis. International Journal of Rheumatic Diseases, 19(3), 255–261. https://doi.org/10.1111/1756-185X.12477
3. Sun, Y., Tan, Y. J., Lu, Z. Z., Li, B. B., Sun, C. H., Li, T., i in. (2018). Arctigenin Inhibits Liver Cancer Tumorigenesis by Inhibiting Gankyrin Expression via C/EBPα and PPARα. Frontiers in Pharmacology, 9, 268. https://doi.org/10.3389/fphar.2018.00268
4. Predes, F. S., Ruiz, A. L., Carvalho, J. E., Foglio, M. A., Dolder, H. (2011). Antioxidative and in vitro antiproliferative activity of Arctium lappa root extracts. BMC Complementary and Alternative Medicine, 11, 25. https://doi.org/10.1186/1472-6882-11-25
5. Miglani, A., Manchanda, R. K. (2014). Observational study of Arctium lappa in the treatment of acne vulgaris. Homeopathy: the Journal of the Faculty of Homeopathy, 103(3), 203–207. https://doi.org/10.1016/j.homp.2013.12.002
6. Chan, Y. S., Cheng, L. N., Wu, J. H., Chan, E., Kwan, Y. W., i in. (2011). A review of the pharmacological effects of Arctium lappa (burdock). Inflammopharmacology, 19(5), 245–254. https://doi.org/10.1007/s10787-010-0062-4
7. Juber, M. (2022). Health Benefits of Burdock Root. Pobrane z https://www.webmd.com/diet/health-benefits-burdock-root#1
8. Indigo Herbs. (2023). Burdock Root Benefits. Pobrane z https://www.indigo-herbs.co.uk/natural-health-guide/benefits/burdock-root
9. Widelski, J. (2015). Łopian – odkrywany na nowo. Pobrane z https://panacea.pl/lopian-odkrywany-na-nowo/
10. Bławat, A. (2023). Korzeń łopianu – właściwości. Korzeń łopianu do picia. Pobrane z https://bonavita.pl/korzen-lopianu-wlasciwosci-korzen-lopianu-do-piciahttps://bonavita.pl/korzen-lopianu-wlasciwosci-korzen-lopianu-do-picia
11. Różański, H. (2008). Czy łopian Arctium lappa L. działa? Pobrane z https://rozanski.li/318/czy-lopian-arctium-lappa-l-dziala/
12. Różański, H. (2008). Łopian – Arctium i metabolizm, czyli przemiana materii. Pobrane z https://rozanski.li/219/lopiam-arctium-i-metabolizm-czyli-przemiana-materii/
13. Herbapol – Polana. (2021). Łopian większy. Pobrane z https://www.herbapol-polana.com/vademecum-botaniczne/opian-wiekszy