Porost islandzki – właściwości lecznicze i zastosowanie

Czym jest porost islandzki?

Porost islandzki znany jest również pod nazwą Płucnica islandzka lub Tarczownica islandzka. Należy do rodziny Parmeliaceae (tarczownicowate). Porosty są niezwykłymi organizmami, stanowiącymi połączenie glonów i grzybów, które razem formują symbiotyczny twór. Do dzisiaj zidentyfikowano ponad 20000 gatunków porostów. Występują one na każdym kontynencie, za wyjątkiem Antarktydy i Afryki. Rozprzestrzeniły się głównie w krajach północnych, gdzie panuje surowy, zimny lub umiarkowany klimat.

Porost islandzki rośnie w sporych ilościach w Islandii, stąd też wzięła się jego nazwa. Co ważne, w czystym i zimnym klimacie tego kraju nie jest tak narażony na zanieczyszczenie środowiska, stanowi więc dość czysty surowiec leczniczy. Ogólnie bowiem porosty chętnie chłoną wszelkie zanieczyszczenia i są na nie podatne.

Porost islandzki nie jest tylko rośliną, jednak jego budowa i wygląd do złudzenia przypomina organizm typowo roślinny. Wygląda, jakby posiadał łodygi i liście, do złudzenia przypomina mech. Ten „podwójny” twór składa się z grzyba i alg. Obie składowe żyją w symbiozie. Ta obopólna współpraca zapewnia porostowi ochronę i odżywienie. Grzyb nie posiada zielonego barwnika – chlorofilu, więc nie może brać udziału w procesie fotosyntezy. Tę rolę bierze na siebie glon. Grzyb natomiast zapewnia odpowiednią ochronę przed niekorzystnymi warunkami środowiska zewnętrznego.

Ciekawostka: obecność porostu islandzkiego (i innych porostów) jest wyznacznikiem stopnia zanieczyszczenia w danym regionie. Jeśli obserwujemy obfitość porostów na danym terenie, świadczy to o czystości środowiska. Jednocześnie trzeba mieć świadomość, że porosty pochodzące z obszarów mocno zanieczyszczonych mogą być w dużej mierze obarczone czynnikami toksycznymi i stanowią zdecydowanie gorszy surowiec leczniczy.

Przez wieki porost islandzki wykorzystywany był w medycynie ludowej. Sięgano po niego między innymi w takich schorzeniach, jak przeziębienie, kaszel, choroby układu oddechowego czy dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Jak wygląda porost islandzki?

Jak można rozpoznać porost islandzki? Przypomina on nieco mały krzaczek mchu, o zwiniętych, karbowanych i pofałdowanych listkach. Nie mówimy tu jednak o wyodrębnionej łodydze, liściach i korzeniu. Ciało porostu nazywane jest plechą, nie ma konkretnych organów i jest luźno przymocowane do podłoża. Plecha jest dość twarda i sprężysta. Przyjmuje różną barwę – górna powierzchnia jest zazwyczaj brązowa lub brunatna, dolna cechuje się jaśniejszym kolorem – brązowawym lub szarobrązowym, nakrapianym białymi plamkami.

Porost islandzki rośnie w kępkach. Jest odporny na niskie temperatury i dużą ilość deszczu. Bardzo powoli absorbuje wodę, w związku z czym może przetrwać nawet długie deszczowe okresy. W wilgoci jego struktura staje się miękka i gąbczasta, w czasie suszy jest bardziej kruchy i twardy.

Podbiał – właściwości i przepisy na mieszanki ziołowe na kaszel, ból gardła i stłuczenia

Porost islandzki – skład chemiczny

Jakie związki chemiczne zapewniają porostowi islandzkiemu właściwości terapeutyczne? Surowcem leczniczym jest tutaj cała plecha. W ponad 50 procentach surowiec ten składa się z rozpuszczalnych w wodzie polisacharydów – licheniny i izolicheniny, związków podobnych do celulozy. To one przede wszystkim decydują o jego własnościach.

Z innych składników można wymienić kwasy porostowe, które cechują się gorzkim smakiem. Dzięki nim porost islandzki zaliczany jest także do surowców gorzkich. Wśród tych kwasów znajduje się np. kwas usninowy, cetrariowy, fizodowy i inne.

Porost islandzki zawiera ponadto śluzy, barwniki i sole mineralne – bor, krzem, miedź, jod oraz tak ważne witaminy, jak B1 i B12.

Porost islandzki – właściwości lecznicze i działanie

Jakie właściwości lecznicze ma porost islandzki? Jego skład chemiczny, choć niezbyt bogaty, zapewnia mu następujące działanie:

• przeciwkaszlowe
• osłaniające i powlekające błony śluzowe – głównie gardła i przewodu pokarmowego
• łagodzące podrażnienia
• pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie – dzięki zawartości związków gorzkich
• przeciwbakteryjne – ze względu na obecność kwasów porostowych
• pobudzające układ odpornościowy – za co odpowiadają głównie polisacharydy: lichenina oraz izolichenina
• odżywcze – produkt ten zawiera dość rzadko występujące pierwiastki i witaminy

Porost islandzki – zastosowanie

Jeśli chodzi o zastosowanie porostu islandzkiego w lecznictwie, to z głównych wskazań do jego użycia można wymienić takie jak:

• przeziębienie, kaszel – wyciąg z porostu osłania i łagodzi podrażnione gardło, powlekając je śluzową warstewką ochronną. Łagodzi również suchy, napadowy kaszel i zmniejsza stan zapalny gardła i błon śluzowych układu oddechowego. Obecne tu polisacharydy działają także immunostymulująco, co sprzyja szybszemu zwalczeniu infekcji
• ból gardła – porost islandzki jest szczególnie polecany osobom cierpiącym na ból gardła, suchość i podrażnienie gardła oraz chrypkę. Objawy te mogą być związane z infekcją, ale też z przebywaniem w przesuszonych, klimatyzowanych pomieszczeniach. Mogą także wynikać z długotrwałej pracy głosem i przeciążenia gardła
• infekcje układu oddechowego – pochodzenia zarówno bakteryjnego, jak i wirusowego. Tu przydają się szczególnie właściwości antybiotyczne i przeciwdrobnoustrojowe surowca
• niestrawność – wyciąg z porostu islandzkiego stymuluje enzymy trawiennie, pobudza i ułatwia procesy trawienne. Może być więc stosowany w przypadku niestrawności, zaburzeń dyspeptycznych, braku apetytu. Ponadto pomaga organizmowi przyswoić składniki odżywcze z pożywienia. Porost islandzki również sam w sobie stanowi wysokowartościowy produkt odżywczy, który może być uzupełnieniem codziennej diety
• stany zapalne przewodu pokarmowego – ze względu na wspomniane już właściwości osłaniające porost islandzki ma zastosowanie również w przypadku zapalenia żołądka, choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy czy przewlekłych zaburzeń układu pokarmowego. Wyciąg z porostu osłania błonę śluzową, łagodzi podrażnienia i zmniejsza objawy zapalne. Działa stabilizująco na pracę narządów trawiennych i ma wysoką wartość odżywczą dla organizmu
• infekcje pasożytnicze – w których porost może być stosowany pomocniczo, ze względu na zdolność do ułatwienia wydalania pasożytów bytujących w jelitach i zakłócających pracę przewodu pokarmowego
• schorzenia przewlekłe o charakterze zapalnym – preparaty z porostu mogą być stosowane pomocniczo w takich chorobach jak: przewlekłe stany zapalne płuc, nieżyty dróg oddechowych i pokarmowych, syndrom jelita drażliwego, a nawet gruźlica
• choroby ostre – porost islandzki jest użyteczny w przypadku między innymi zapalenia oskrzeli, zapalenia gardła i krtani, zatruć pokarmowych, wymiotów i ostrych infekcji pokarmowych
• trudno gojące się rany, czyraki i wrzody – stosuje się go także zewnętrznie

5 sposobów na wzmocnienie śluzówki jamy ustnej i nosa

Porost islandzki – zastosowanie w kuchni

Co ciekawe, porost islandzki może być wykorzystywany również w sztuce kulinarnej. Jest on szczególnie użyteczny jako dodatek do potraw ze względu na swoje wysokie wartości odżywcze. Oto kilka przykładów zastosowania porostu w kuchni:

• poprzez ugotowanie całego porostu uzyskamy galaretkę, z której po dodaniu innych składników (np. cytryna, czekolada, zmielone migdały, miód) można sporządzić smaczny i pożywny deser
• wysuszona i sproszkowana roślina może stanowić dodatek do mąki (i posłużyć np. do wypieku chleba) albo płatków śniadaniowych
• porost islandzki stosuje się także jako dodatek smakowy do napojów alkoholowych
• sproszkowanym porostem można zagęszczać zupy, sosy i inne potrawy

Ciekawostka: w XIX wieku sporządzano leczniczy napój składający się ze sproszkowanego porostu islandzkiego, kakao i cukru, który miał za zadanie wzmacniać organizm i podnosić odporność w przypadku przeziębienia i grypy.

Niegdyś porost islandzki wykorzystywany był jako cenny dodatek do paszy dla bydła, świń i koni, a także dla… reniferów 😊.

Porost islandzki – jak stosować? Tabletki, syrop czy napar?

Najczęściej spotykaną formą, w jakiej stosuje się wyciąg z porostu islandzkiego, są tabletki i pastylki do ssania. W tej formie działa skutecznie nawilżająco i kojąco na gardło. Dostępny jest także syrop z porostu islandzkiego, zalecany w suchym, napadowym kaszlu i chrypce.

Z suszonego surowca można również przyrządzać napar.

Przepis na napar z porostu islandzkiego: 2 łyżeczki suszu zalać wrzącą wodą, zaparzać pod przykryciem przez około pół godziny, przecedzić i pić kilka razy dziennie w niewielkiej ilości.

Porost islandzki – przeciwwskazania

Porost islandzki jest bezpiecznym surowcem. Można go podawać dzieciom i osobom starszym. Z reguły nie zaleca się stosowania go przez kobiety w ciąży, chociaż nie jest to podyktowane względami bezpieczeństwa, lecz raczej brakiem badań na tej grupie pacjentek. Nie stwierdzono jednoznacznych przeciwwskazań do stosowania porostu w ciąży. Jednak przed sięgnięciem po preparat z porostem przyszła mama powinna skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Gorzki smak surowca może zmieniać smak mleka u matek karmiących piersią i powodować, że staje się ono niesmaczne dla niemowlęcia.

W rekomendowanych dawkach porost islandzki nie powoduje działań niepożądanych. Przy znacznym przedawkowaniu może wywołać nudności, ból brzucha, świąd skóry, niestrawność lub zaburzenia wątrobowe. Preparatów z porostem nie powinno się stosować dłużej niż 2 tygodnie.

8 ziołowych płukanek do gardła i jamy ustnej

Bibliografia:

1. Davidson, K. (2021). What are the benefits of icelandic moss? Uses and dosage. Pobrane z https://www.healthline.com/nutrition/icelandic-moss
2. Grujičić, D., Stošić, I., Kosanić, M., Stanojković, T., Ranković, B., Milošević-Djordjević, O. (2014). Evaluation of in vitro antioxidant, antimicrobial, genotoxic and anticancer activities of lichen Cetraria islandica. Cytotechnology, 66(5), 803–813. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4158017/
3. Health Benefits Times. (b.d.). Health benefits of icelandic moss – cetraria islandica. Pobrane 14 kwietnia 2022 z https://www.healthbenefitstimes.com/icelandic-moss/
4. pl. (b.d.). Porost islandzki. Pobrane 14 kwietnia 2022 z https://planteon.pl/zielarnia/ziola-przeciwbolowe/porost-islandzki
5. Muggia, L., Grube, M. (2018). Fungal diversity in lichens: from extremotolerance to interactions with algae. Life (Basel, Switzerland), 8(2), 15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6027233/
6. Hecker, M., & Völp, A. (2004). Verträglichkeit von Isländisch-Moos-Pastillen bei Erkrankungen der oberen Atemwege – multizentrische Anwendungsbeobachtung mit 3143 Kindern [Tolerability of Icelandic moss lozenges in upper respiratory tract diseases – multicentric drug monitoring study with 3,143 children]. Forschende Komplementarmedizin und Klassische Naturheilkunde = Research in Complementary and Natural Classical Medicine, 11(2), 76–82. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15138371/
7. Płucnica islandzka. (b.d.). W: Wikipedia. Pobrane 14 kwietnia 2022 z https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82ucnica_islandzka
8. Bigosław, B. (2016). Ból gardła i chrypka. Pobrane z https://panacea.pl/articles.php?id=5404
9. Freysdottir, J., Omarsdottir, S., Ingólfsdóttir, K., Vikingsson, A., Olafsdottir, E. S. (2008). In vitro and in vivo immunomodulating effects of traditionally prepared extract and purified compounds from Cetraria islandica. International Immunopharmacology, 8(3), 423–430. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18279796/