Chaber bławatek (łac. Centaurea cyanus) jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią, powszechnie występującą na polach i łąkach. Należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Chaber jest szeroko rozpowszechniony w krajach Europy i Azji, sięga aż po rejony Syberii zachodniej. Jego kwiat wyróżnia się intensywnie niebieską barwą i postrzępionymi, charakterystycznymi płatkami. Inne znane określenia tego popularnego kwiatu to między innymi modrzeńczyk, wasilek, głowacz, modrak, bławat, kwiatek wołoszek i wiele innych.
Łaciński człon nazwy chabra bławatka, cyanus, pochodzi od imienia młodzieńca, będącego wielbicielem bogini Flory, której ulubionym kwiatem był właśnie chaber. Natomiast określenie centaurea zostało roślinie nadane na cześć niezwykle mądrego centaura Chirona, który nauczył ludzi, jak korzystać z właściwości leczniczych bławatka.
O właściwościach leczniczych bławatka po raz pierwszy wspomniano w XII wieku, w dziennikach Hildegardy z Bingen, średniowiecznej mniszki i zielarki. Następnie pisał o nich zielarz Pierandrea Mattioli (1501-1577), który wysunął twierdzenie, że barwa kwiatu bławatka wskazuje na dolegliwości, jakie chaber bławatek miałby leczyć. Jako że głęboki, niebieski kolor kwiatu symbolizował zdrowe oczy, chaber bławatek stał się podstawowym lekiem na dolegliwości oczu.
Ciekawostka – niegdyś uważano, że chaber bławatek jest wskazany w chorobach oczu tylko u osób o niebieskich oczach, podczas gdy ci, którzy mają oczy w kolorze brązowym, powinni raczej sięgać po ziele babki zwyczajnej.
Spis treści
Chaber bławatek – jak wygląda?
Wraz z makami i innymi kolorowymi kwiatami polnymi, chaber bławatek zdobi polskie pola. Roślina ta wyróżnia się spośród wielu innych wyjątkową barwą swoich kwiatów.
Kwiat chaber bławatek – jak wyglądają bławatki?
Kwiat chabra poznamy po charakterystycznym, intensywnie niebieskim kolorze. Cienkie, lecz rozgałęzione łodygi bławatka osiągają wysokość do około 80 cm. Zakończone są pojedynczym koszyczkiem kwiatowym. Postrzępione płatki kwiatów chabra przyciągają wzrok swoją niezwykłą barwą. Chaber bławatek przyciąga również owady. Jest on bowiem rośliną miododajną, a jego kwiaty chętnie są odwiedzane przez owady zapylające – pszczoły, trzmiele i motyle. Miód bławatkowy nie jest zbyt powszechnie znany, a szkoda, bo stanowi produkt o cennych dla zdrowia właściwościach.
Kwiat bławatka (Flos cyani) stanowi tu surowiec leczniczy. Okres kwitnienia rośliny przypada na czas mniej więcej od czerwca do sierpnia. Koszyczki kwiatowe są zbierane zaraz po otworzeniu się. Kwiaty należy zbierać najlepiej słonecznym przedpołudniem, gdy obeschną z rosy. Trzeba dość szybko je suszyć, w przewiewnym, suchym i zacienionym miejscu, przy podwyższonej temperaturze, pilnując, aby nie straciły swego chabrowego koloru, bo to jemu roślina zawdzięcza większość swych właściwości zdrowotnych. Zioło przechowuje się następnie w szczelnie zamkniętych opakowaniach.
Chaber bławatek – właściwości lecznicze
Jakie właściwości lecznicze ma chaber bławatek? Unikatowy skład chemiczny rośliny sprawia, że cechuje się ona dużą przydatnością w lecznictwie. Najważniejszym składnikiem, decydującym o właściwościach zdrowotnych bławatka, jest cyjanina – glikozyd antocyjanowy, któremu zioło zawdzięcza swój nietypowy kolor oraz działanie lecznicze. Poza tym występują tu inne antocyjany oraz flawonoidy, kumaryny, witamina C, kwas foliowy, związki gorzkie i sole mineralne, głównie manganu.
Chaber bławatek wykazuje przede wszystkim działanie antybakteryjne, antyseptyczne oraz przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Ponadto korzystnie wpływa na wątrobę i drogi żółciowe, ma działanie żółciopędne, może być stosowany jako łagodny tonik gorzki, ułatwiający trawienie i delikatnie regulujący wypróżnienia. Chaber ma także działanie moczopędne, może być stosowany pomocniczo w schorzeniach układu moczowego.
Chaber bławatek – zastosowanie
Jak widać, chaber bławatek to roślina, po którą warto sięgnąć w przypadku wielu dolegliwości.
Kiedy można zastosować kwiaty bławatka?
Napar z suszonych kwiatów chabra jest dobrym remedium, które sprawdzi się w przypadku takich schorzeń, jak:
- zaburzenia funkcji nerek – połączone z dolegliwościami w oddawaniu moczu, obrzękami oraz zatrzymywaniem wody w organizmie. Chaber bławatek przyda się również jako środek wspomagający przy stanach zapalnych nerek, zaburzeniach krążenia, kamicy nerkowej i zapaleniach pęcherza moczowego. Sprawdzi się tu jego działanie moczopędne i przeciwzapalne
- dolegliwości trawienne – dzięki działaniu żółciopędnemu napar z kwiatów chabra możemy zastosować w niestrawności, aby poprawić funkcje trawienne narządów przewodu pokarmowego. Wspomaga on także wątrobę, usprawnia przepływ żółci i pomaga w detoksykacji organizmu
- zaparcia – w których zastosowanie znajdują nasiona chabra bławatka. Napar z nasion chabra ułatwia wypróżnienia i pomaga radzić sobie z zaparciami
- infekcje – herbata z kwiatów chabra wspiera odporność i jest dobrym środkiem w profilaktyce infekcji sezonu jesienno-zimowego
Chaber bławatek to zioło, które przeznaczone jest także do użytku zewnętrznego, zarówno w lecznictwie, jak i w pielęgnacji i kosmetyce. Jest skutecznym środkiem do przemywania i płukania w przypadku:
- trudno gojących się ran i owrzodzeń na skórze – przyspiesza gojenie się ran i łagodzi podrażnienia; sprawdza się tu jego działanie hamujące krwawienie, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne
- dolegliwości skóry głowy, takich jak łupież, grzybica czy egzema
- łuszczycy – jako środek pielęgnacyjny i kojący
- dolegliwości gardła i jamy ustnej – takich jak krwawiące dziąsła, podrażnienia śluzówki, infekcje gardła. czy grzybice jamy ustnej. W tym przypadku stosujemy napar z chabra bławatka w postaci płynu do płukania ust i gardła
Chaber bławatek w kosmetyce
Preparaty z chabrem świetnie sprawdzają się w kosmetyce. Idealnie nadają się do pielęgnacji włosów. Wyciągi z kwiatów bławatka są składnikiem szamponów, odżywek do włosów, ale także kremów, toników i płynów do higieny intymnej. Można je stosować do cery trądzikowej, skłonnej do podrażnień i przetłuszczającej się. Działa przeciwzapalnie, kojąco i nawilżająco.
Chaber bławatek na oczy
Największą sławę chaber bławatek zyskał dzięki swemu dobroczynnemu działaniu na oczy.Rozmaitego rodzaju choroby oczu są podstawowym wskazaniem do zastosowania chabra. W wielu chorobach oczu wykorzystuje się jego działanie antybakteryjne i przeciwzapalne.
Naparem z kwiatów chabra bławatka przemywamy powieki w zapaleniu brzegów powiek, zapaleniu spojówek, a także gdy dokucza nam jęczmień lub gradówka. Jego kojące działanie przydaje się w przypadku podrażnień oczu i łzawienia, spowodowanych nadwrażliwością na światło, ekspozycją na słońce, długotrwałą pracą przed ekranem komputera, czytaniem, prowadzeniem samochodu lub innymi czynnikami nadwyrężającymi oczy.
Kwiaty bławatka są składnikiem żeli i kremów pod oczy i do powiek. Preparat taki, stosowany regularnie, pomaga usunąć obrzęki, zregenerować oczy, działa przeciwzapalnie, likwiduje odczucie zmęczenia oczu, działa jak kompres na przeciążone i obrzęknięte okolice oczu. Oprócz tego wygładza i napina skórę oraz rozjaśnia cienie pod powiekami.
Jak stosować chaber bławatek?
Jeśli chcemy wykorzystać kwiat chabra do użytku wewnętrznego, najlepiej jest sporządzić napar z surowca. W tym celu wystarczy zalać wrzątkiem 1 łyżkę suszonych kwiatów bławatka, zaparzać przez około 15 minut, przecedzić i pić jako herbatkę pomiędzy posiłkami, pół szklanki jednorazowo.
Tak samo przygotowujemy napar do użytku zewnętrznego, czyli do płukania jamy ustnej i gardła, do przemywania ran i stłuczeń, do wcierania w skórę głowy, do płukania włosów, do nasączania kompresów na oczy i powieki. Napar stosujemy także jako tonik do celów kosmetycznych i pielęgnacyjnych – do przemywania twarzy czy podrażnionej skóry.
Napar z kwiatów chabra można także dodać do kąpieli, jeśli dokuczają nam zmiany skórne, grzybica lub kiedy bolą nas mięśnie.
Ciekawostka– kwiaty chabra bławatka są jadalne. Można nimi udekorować kanapki, sałatkę, dodać do lemoniady. Tak wzbogacona potrawa będzie nie tylko bardziej apetyczna, ale też zdrowsza.
Chaber bławatek – uprawa
Uprawa chabra bławatka nie nastręcza wielkiego problemu, ponieważ jest on rośliną niewymagającą i w naszym klimacie bez trudu się przyjmuje, rośnie i kwitnie. Jeśli chcemy samodzielnie uprawiać chaber, wystarczy wysiać go z nasion do gruntu.
Nasiona możemy wysiać już wczesną wiosną, na przełomie marca i kwietnia, lecz gdy chcemy uniknąć przymrozków, można posiać go później. Gdy istnieje ryzyko, że pojawi się przymrozek, nasiona należy przykryć ściółką. Z nasion wysianych wiosną wyrosną rośliny, które będą kwitły w lipcu i sierpniu. Przekwitłe kwiatostany trzeba usuwać. Jeśli natomiast posiejemy bławatek jesienią, zakwitnie już w czerwcu następnego roku.
Chaber bławatek może być uprawiany albo w celu pozyskania surowca leczniczego, jakim są jego kwiaty, albo jako roślina miododajna. Chaber wykazuje wysoką wydajność miodową. Miód bławatkowy cechuje się wieloma korzystnymi dla zdrowia właściwościami, jest też przydatny w przemyśle spożywczym.
Chaber bławatek – chwast polny
Chociaż stanowią cenny surowiec leczniczy, chabry bławatki przez wielu są uważane za chwast polny, czasem uciążliwy do wyplenienia. Najczęściej skarżą się na niego rolnicy. W ogrodach z reguły nie przeszkadza tak bardzo, poza tym łatwo się go pozbyć – trzeba po prostu wyrwać roślinę z korzeniami. Jednak w uprawach rolnych bywa poważną przeszkodą.
Czym zwalczyć chaber bławatek w pszenicy?
Zbyt dużo chabra bławatka w uprawach zboża może znacznie obniżyć wydajność zbiorów. Wtedy kwiat nie jest już cennym ziołem, lecz stanowi uciążliwy chwast. Łatwo się rozsiewa, gdyż jego nasiona roznoszone są przez wiatr i przez owady. Chaber może zachwaścić nie tylko pszenicę, lecz również inne zboża, rzepak, buraki, kukurydzę, ziemniaki.
Pozbywanie się chabra bławatka z upraw rolnych nie jest już tak łatwe i wymaga podjęcia bardziej radykalnych kroków. Jeśli szybko rozprzestrzeniający się chaber zagraża uprawie, rolnicy zazwyczaj decydują się na użycie herbicydów.
Chaber jest wrażliwy na kilka związków chemicznych, jednak potrafi też rozwinąć na nie odporność i wtedy jeszcze trudniej jest się go pozbyć. Poszczególne herbicydy można stosować więc wymiennie. Należy jednak bardzo starannie przygotowywać opryski, zachowując wszelkie środki ostrożności, aby nie przekroczyć zalecanej dawki i nie zaszkodzić zbożu ani, przede wszystkim, człowiekowi.
Źródła:
- Labofarm. (b.d.). Chaber bławatek. Pobrane 10 października 2022 z https://www.labofarm.pl/encyklopedia-ziol/chaber-blawatek/
- Grzegorczyk-Karolak, I. (2015). Rośliny w pielęgnacji skóry wokół oczu. Pobrane zhttps://panacea.pl/rosliny-w-pielegnacji-skory-wokol-oczu/
- Natural Medicinal Herbs. (b.d.). Cornflower. Pobrane 10 października 2022 z http://www.naturalmedicinalherbs.net/herbs/c/centaurea-cyanus=cornflower.php
- RxList. (2021). Cornflower. Pobrane z https://www.rxlist.com/cornflower/supplements.htm
- Health Benefits Times. (b.d.). Know about the Cornflower. Pobrane 10 października 2022 z https://www.healthbenefitstimes.com/cornflower/
- Plants for a Future. (b.d.). Centaurea cyanus – L. Pobrane 10 października 2022 z https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Centaurea+cyanus
- Grieve, M. (2022). Cornflower. Pobrane z https://www.botanical.com/botanical/mgmh/c/cornf102.html
- Herbal Encyclopedia. (b.d.). Cornflower. Pobrane 10 października z https://www.cloverleaffarmherbs.com/cornflower/
- Planteon. (2018). Chaber bławatek stosowany na skórę delikatnie rozjaśnia jej koloryt, nawilża oraz zmiękcza naskórek, zapobiega powstawaniu łuszczycy i łupieżu. Pobrane z https://planteon.pl/blog/chaber-blawatek
