Spis treści
Czym jest ADHD?
ADHD (attention deficit hyperactivity disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, jest zaburzeniem neurorozwojowym. Szacuje się, że cierpi na nie nawet 6–7% dzieci. Przyczyny ADHD są cały czas obszarem badań i dociekań.
Najczęściej diagnozowane jest w wieku wczesnoszkolnym, kiedy nadpobudliwość i deficyt uwagi zaczynają przeszkadzać w nauce i dostosowaniu się do systemu szkolnego. Rozpoznanie ADHD jest możliwe również w wieku przedszkolnym, choć w tym przypadku łatwiej pomylić objawy nadpobudliwości z innymi trudnościami.
Diagnoza ADHD u dzieci
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej diagnozuje się najczęściej u dzieci w wieku 6–9 lat. W tym okresie objawy są już mocno widoczne i rozpoznanie ADHD jest łatwiejsze. Bardziej widoczne są również inne zaburzenia psychiczne, które czasami towarzyszą nadpobudliwości.
Nie ma przeciwwskazań do diagnozy dzieci w wieku przedszkolnym. W tym okresie jednak łatwo pomylić zespół nadpobudliwości psychoruchowej z naturalnym temperamentem lub z innymi trudnościami. W wieku przedszkolnym wiele dzieci charakteryzuje się nadmierną ruchliwością ze względu na niedojrzały układ nerwowy. Często w późniejszych latach takie dzieci rozwijają zdolność kontrolowania swojej ruchliwości i impulsywności, co dyskwalifikuje je w diagnozie ADHD.
ADHD rozpoznaje się na podstawie obserwacji zachowania w 3 głównych obszarach:
- nadruchliwość – ciągła potrzeba bycia w ruchu, poczucie dyskomfortu w pozycjach statycznych
- zaburzenia koncentracji uwagi – trudności w skupieniu się na konkretnej czynności, niemożność utrzymania dłużej wzroku w jednym punkcie, duża przerzutność uwagi
- impulsywność – nagłe i silne reakcje emocjonalne, gwałtowne i nieprzewidywalne zachowania
Ważne jest to, by diagnozę stawiał zespół specjalistów: psychiatra, neurolog i psycholog. Dzięki takiemu interdyscyplinarnemu podejściu dziecko dostaje kompleksowy opis trudności i co za tym idzie, wskazówki do dalszego leczenia i postępowania terapeutycznego.
Lekarz psychiatra diagnozuje zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Zadaniem neurologa dziecięcego jest natomiast badanie innych obszarów, które często współwystępują z tym zaburzeniem. Najczęściej wyklucza się epilepsję. Psycholog, jako dopełnienie diagnozy, określa obszar funkcjonowania dziecka w środowisku rodzinnym i szkolnym.
Przy diagnozie ważne jest również to, by wykluczyć inne czynniki wpływające na zachowanie: alergie, pasożyty, niedobory witamin i mikroelementów (szczególnie magnezu i witamin z grupy B), zaburzenia pracy tarczycy, zaburzenia słuchu, niedowidzenie, zatrucia metalami ciężkimi [1].
W przypadku stwierdzenia innych trudności należy zająć się nimi w pierwszej kolejności. Mogą one bowiem fałszować obserwację psychiatryczną i tym samym prowadzić do postawienia niewłaściwej diagnozy.
Różnice między ADHD a ADD
W diagnozie ADHD często można spotkać się z nazwami: ADD lub podtyp mieszany. Wiąże się to z tym, że zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi ma również swój podtyp: ADD, czyli zaburzenie koncentracji uwagi (z ang. attention deficit disorder). Potocznie mówi się, że jest to odmiana ADHD.
Dzieci cierpiące na ADD nie wykazują pełnych objawów ADHD. Nie jest u nich obserwowana impulsywność oraz nadruchliwość. Ten podtyp częściej jest diagnozowany u dziewczynek niż u chłopców.
Czy ADHD naprawdę istnieje?
Istnieje wiele kontrowersji na temat zaburzenia ADHD. Jego „przeciwnicy” twierdzą, że jest to wymyślone zaburzenie, a objawy ADHD są naturalnym zachowaniem dzieci. Owszem, wiele dzieci ma temperament, który charakteryzuje się dużą impulsywnością, ruchliwością i ekspresją. Jest to również cecha charakterystyczna dzieciństwa. Rzadko który maluch potrafi kontrolować swoje impulsy, a jego układ nerwowy dopiero dojrzewa. Różnica pomiędzy naturalnym temperamentem a zaburzeniem polega jednak na tym, że zachowanie odbiega od normy i znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Bywa, że dziecko, ze względu na swoją ruchliwość, nie jest w stanie wytrzymać na lekcji lub nie potrafi nauczyć się podstawowych wiadomości. Bagatelizowanie tego problemu może doprowadzić do dużych trudności w przyszłości.
Nie warto więc każdego zachowania tłumaczyć jako takiego, które naturalnie występuje w okresie dzieciństwa. Należy zastanowić się, czy tego typu zachowanie jest wspierające czy utrudniające rozwój dziecka. I podjąć odpowiednie działania w kierunku specjalistycznej pomocy.
Jak rozpoznać, że dziecko ma objawy ADHD?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi najczęściej jest rozpoznawany w wieku szkolnym. Wówczas wymaga się od dziecka większego skupienia uwagi i dostosowania do zasad panujących w szkole (szczególnie siedzenia w ławce przez 45 minut). Przeważnie to nauczyciele jako pierwsi obserwują objawy nadpobudliwości i zaburzenia koncentracji oraz wnioskują o obserwację dziecka.
Nie oznacza to jednak, że rodzice nie są w stanie wcześniej zaobserwować trudności. Poniżej opisujemy objawy, które powinny wzbudzić czujność rodziców.
Objawy ADHD u dzieci:
- duża ruchliwość i potrzeba bycia w ciągłym ruchu
- łatwość w rozpraszaniu uwagi, nawet przez małe bodźce
- trudności w skupieniu się na zabawie/nauce lub w trakcie długich rozmów
- trudności w organizowaniu zadań i zarządzaniu czasem
- zaburzenia lękowe
- problemy z koordynacją ruchową
- częste przerywanie czynności
- niska wytrwałość
- zaburzenia koncentracji uwagi
- duża gadatliwość
- zaburzenia zachowania
- chaotyczność w działaniu
- niska świadomość ciała
- brak kontrolowania niektórych impulsów (np. bezrefleksyjne uderzanie)
- duża intensywność przeżywanych emocji (szczególnie złości i smutku)
- trudności ze snem
- nieumiejętność wyciszania się
- trudności z pamięcią
Jeżeli u dziecka obserwuje się powyższe zachowania, a przy tym mocno wpływają one na jakość życia dziecka, warto udać się do specjalisty. Określi on, czy konieczna jest diagnoza lekarska.
Skąd się bierze zespół nadpobudliwości psychoruchowej?
Przyczyny zespołu nadpobudliwości psychoruchowej są różne. Czynnik biologiczny jest bardzo istotny. Zazwyczaj można odziedziczyć pewną podatność i skłonność do występowania ADHD. Istnieje duża korelacja między rodzicem z ADHD a występowaniem tego zaburzenia u jego dziecka. Podobnie jest z rodzeństwem – jeśli jedno dziecko ma zdiagnozowane to zaburzenie, jest wysoce prawdopodobne, że drugie również będzie na to cierpieć.
Ponadto na wystąpienie ADHD wpływ może mieć: palenie papierosów w ciąży, picie alkoholu w ciąży, silny stres okołoporodowy, niedotlenienie dziecka, zatrucie metalami ciężkimi. Te wszystkie czynniki zaburzają prawidłowy rozwój układu nerwowego u nienarodzonego dziecka.
Leczenie dziecka z ADHD
Leczenie ADHD jest często mylnie rozumiane. ADHD nie jest chorobą, nie można więc tego zaburzenia wyleczyć i sprawić, że zniknie z życia dziecka. W tej sytuacji istnieje leczenie łagodzące objawy, czyli wspierające funkcjonowanie dziecka.
Obiecująca wydaje się suplementacja wspierająca układ nerwowy. Na pewno warto skonsultować to z dietetykiem klinicznym i włączyć suplementację witamin z grupy B, kwasów omega-3, magnezu.
W sytuacjach, kiedy lekarz stwierdzi taką potrzebę, do leczenia dziecka włącza się leki uspokajające, psychostymulanty. Zawsze odbywa się to jednak pod nadzorem lekarza psychiatry i traktowane powinno być jako ostateczność.
Jak można wspierać dzieci z ADHD
ADHD nie można wyleczyć. Można natomiast złagodzić jego objawy tak, by nie przeszkadzały w codziennym funkcjonowaniu. Dzieci, które cierpią na nadpobudliwość psychoruchową z deficytem uwagi, mogą w pełni cieszyć się życiem i funkcjonować zupełnie jak ich zdrowi rówieśnicy. Aby jednak tak się stało, warto zadbać o złagodzenie objawów z każdej strony.
Dzieci z ADHD wspiera:
właściwa dieta – odpowiednie odżywianie ma bardzo duży wpływ na zachowanie dziecka. Nadmiar cukru w jego diecie z pewnością nie będzie sprzyjał skupieniu i wyciszeniu. Wskazana jest więc dieta ograniczająca węglowodany proste. Warto ograniczyć słodycze, soki owocowe, wszelkie słodzone produkty, produkty z mąki pszennej. W diecie należy również wykluczyć wszystkie pokarmy, na które dziecko ma alergię
dostosowanie otoczenia – to, co nas otacza, ma istotny wpływ na to, jak się czujemy. Jeżeli dookoła jest bałagan, ostre światła, głośna muzyka, to z pewnością skupienie uwagi będzie niemożliwe. Nauce sprzyjają pomieszczenia w neutralnych kolorach, porządek na biurku, ograniczenie hałasu. Dzięki sprzyjającemu otoczeniu dziecko nie bedzie przebodźcowane i łatwiej będzie mu się wyciszyć
rozmowa z nauczycielami – wskazane jest poinformowanie wszystkich osób, które opiekują się dzieckiem, jakie ma trudności. Dzięki temu będzie można dostosować formę zajęć do jego możliwości. Przykładowo: jeśli dziecko ma problem, by przez całą lekcję siedzieć w ławce, nauczyciel może zorganizować mu kilka ruchowych przerw, chociażby w celu wytarcia tablicy
terapia psychologiczna – na cyklicznych spotkaniach z psychologiem dziecko uczy się technik wyciszających, regulacji układu nerwowego, radzenia sobie z nadmiernym pobudzeniem. Jest to bardzo pomocne i daje dziecku szansę na wartościowe życie w społeczeństwie
terapia rodzinna – obejmuje całą rodzinę, włączając w to również rodzeństwo. Objęcie opieką psychologiczną rodziców dzieci cierpiących na ADHD jest kluczowe w łagodzeniu trudności i zaburzeń zachowania
ograniczenie niebieskich ekranów – każde dziecko z trudnościami w skupieniu uwagi czy z nadmiernym pobudzeniem psychoruchowym powinno ograniczyć oglądanie telewizji i granie na komputerze. Światło niebieskie działa stymulująco na układ nerwowy i zaburza koncentrację
Praktyczne wskazówki dla rodziców
Rodzice pełnią kluczową rolę w lepszym funkcjonowaniu dziecka z ADHD. Z tego powodu każdy rodzic, którego dziecko ma nadpobudliwość psychoruchową, powinien być pod opieką psychologa. Dzięki temu może zyskać wiedzę o tym, jak wspierać swoje dziecko. Można bardzo wiele zrobić, by ułatwić swojemu dziecku codzienne funkcjonowanie.
Co możesz zrobić jako rodzic?
- Pozwól swojemu dziecku na ruch. Niech codziennie biega, jeździ na rowerze lub spaceruje. Ruch reguluje napięcie emocjonalne i motoryczne.
- Umożliwiaj swojemu dziecku ruch, gdy musi przed długi czas być w bezruchu, np. w trakcie lekcji, w poczekalni (gryzienie, rzucie gumy, stukanie palcami). Dzięki temu organizm może się samoregulować.
- Przy poleceniach używaj dodatkowych bodźców słuchowych, na przykład klaśnij, gdy chcesz zwrócić uwagę dziecka. To ułatwia koncentrację.
- Zadbaj o to, by twoje dziecko wykonywało tylko jedną czynność jednocześnie. Jeśli je, to niech nie ogląda bajek. Jeśli się bawi, to niech nie słucha w tym czasie muzyki.
- Nigdy nie używaj negatywnych sformułowań na temat trudności dziecka, takich jak np. „wiercipięta”.
- Gdy twoja cierpliwość jest na wyczerpaniu, pamiętaj, dziecko nie robi tego na złość, jego układ nerwowy po prostu inaczej funkcjonuje.
Zobacz również: https://naturalnieozdrowiu.pl/adhd-u-dzieci-jak-rozpoznac-i-jak-leczyc/
Zaburzenia psychiczne towarzyszące ADHD
Występowanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie jest równoznaczne z występowaniem innych zaburzeń psychicznych. Istnieje jednak korelacja między zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami depresyjnymi, nerwicą czy zaburzeniami zachowania a ADHD. Wynika to z tego, że dzieci, które są nadpobudliwe, często muszą sprostać oczekiwaniom ponad ich siły i możliwości. Dodatkowo łatwiej ulegają przebodźcowaniu, co znacznie obciąża układ nerwowy.
Dzieci nadpobudliwe są bardziej narażone na:
- zaburzenia lękowe
- zaburzenia depresyjne
- nerwice natręctw
- uzależnienie od substancji psychoaktywnych
- problemy emocjonalne
Zalety i mocne strony ADHD
ADHD, oprócz powodowania trudności, z którymi musi mierzyć się dziecko, ma również swoje jasne strony. Pora skupić się na zaletach, których wbrew pozorom jest bardzo dużo.
Dzieci z ADHD zazwyczaj:
- są bardzo towarzyskie i otwarte na nowe doświadczenia
- są ciekawe świata i dzięki temu rozwijają wiele swoich umiejętności i talentów
- są dobrymi sportowcami i świetnie radzą sobie ze zmęczeniem fizycznym
- mają dużą witalność i radość życia
- cechują się kreatywnością i innowacyjnością
- potrafią doskonale odnajdować się w różnych sytuacjach
Jak widać, ADHD można wykorzystać również jako mocną stronę dziecka. Jeśli tylko jego potrzeby zostaną zaspokojone, a otoczenie nauczy się odpowiednio reagować na jego trudności, to takie dziecko może w pełni rozwinąć swój potencjał.
Źródła:
1. Neurologia Praktyczna. (b.d.). Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Pobrane 5 października 2022 z https://neurologia-praktyczna.pl/a2460/Zespol-nadpobudliwosci-psychoruchowej-z-deficytem-uwagi
2. National Institute of Mental Health. (2022). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Pobrane z https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd
3. Gaidamowicz, R., Deksnytė, A., Palinauskaitė, K., Aranauskas, R., Kasiulevičius, V., Šapoka, V., i in. (2018). ADHD – plaga XXI wieku? Psychiatria Polska, 52(2): 287–307. http://psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_2_2018/287Gaidamowicz_PsychiatrPol2018v52i2.pdf
