Zaburzenia koncentracji uwagi u dzieci

Czy moje dziecko ma ADHD?

Jeżeli mówimy o zaburzeniu koncentracji uwagi, to od razu na myśl przychodzi nam pojęcie ADHD. I słusznie. ADHD (z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi, to jedno najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Szacuje się, że na ADHD cierpi ok. 3-10% dzieci [1]. W rozpoznaniu opisywanego schorzenia może pomóc lekarz psychiatra lub psycholog dziecięcy. Choć, co ważne, diagnozowaniem ADHD zajmuje się wyłącznie lekarz psychiatra.

ADHD – charakterystyczne objawy

ADHD cechuje się szeregiem objawów, które są mocno widoczne w życiu dziecka. Według najnowszej, międzynarodowej klasyfikacji chorób – ICD-11, objawy ADHD skupiają się wokół 3 głównych obszarów, takich jak:

1. Nadruchliwość – dziecko nie jest w stanie trwać w bezruchu przez dłuższą chwilę. Ma silną potrzebę nieustannego ruchu, nerwowo zmienia pozycje ciała, lubi zabawy ruchowe.
2. Zaburzenia koncentracji uwagi – dziecko nie jest w stanie skupić się na jednej czynności, szczególnie jeśli jest ona monotonna. Wyjątkiem są czynności z szybką gratyfikacją, czyli na przykład gry komputerowe. Brak umiejętności skupienia jest mocno widoczny w codziennych obowiązkach.
3. Impulsywność – dziecko wykazuje nagłe i silne reakcje emocjonalne, często wybucha płaczem lub intensywnie się złości, nie analizuje swojego zachowania, szybko działa i bez namysłu. Tego typu objawy obserwujemy niemal codziennie.

Ważne jest jednak to, w jakim stopniu powyższe symptomy są nasilone. Jeżeli uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie lub znacznie utrudniają wykonywanie codziennych obowiązków, to możemy mówić o zaburzeniu.

Ponadto wyróżnia się również ADD, czyli podtyp ADHD, w którym nie obserwuje się nadruchliwości oraz impulsywności. To właśnie to zaburzenie jest często kojarzone ze zwykłymi trudnościami w zakresie koncentracji u dziecka. Dzieci cierpiące na ADD mają trudności z dłuższą koncentracją uwagi, ale nie są nadruchliwe. Charakterystyczne są u nich takie zachowania, jak: porzucone zadania, gubienie ważnych rzeczy, brak właściwej organizacji pracy czy niechęć do wykonywania określonych czynności, szczególnie tych monotonnych.

ADHD – jak rozpoznać problem i pomóc dziecku?

Objawy zaburzeń uwagi u dzieci

Oprócz typowych objawów, które kwalifikujemy do ADHD, wiele dzieci wykazuje łagodniejsze cechy zaburzeń uwagi. Poniższe cechy zachowania dziecka widoczne są w codziennych czynnościach.

Dzieci z brakiem koncentracji cechują się:

• niechęcią do nauki
• trudnościami w zapamiętywaniu
• częstym porzucaniem zadania i przerywaniem czynności
• nadmiernym pobudzeniem, dużą ruchliwością
• potrzebą wielokrotnego powtarzania prostych poleceń
• potrzebą wykonywania kilku czynności jednocześnie
• niechęcią do siedzenia w bezruchu
• trudnością w wyciszaniu się w ciągu dnia i w nocy

Wymienione zachowania powinny skłonić rodziców do szukania pomocy u specjalisty, który sprawdzi poziom rozwoju funkcji poznawczych oraz oceni poziom zaburzenia uwagi. Czasami wystarczy posłuchać zaleceń psychologa, by pomóc dziecku w codziennym skupianiu uwagi.

Trudności w koncentracji czy ADHD?

O tym, czy trudności z koncentracją klasyfikują się już jako zaburzenie ADHD, decyduje lekarz psychiatra. Na podstawie wywiadu z rodzicami, opinii nauczycieli w szkole i własnej obserwacji może postawić diagnozę lub stwierdzić, że przyczyną trudności w skupieniu są czynniki środowiskowe, temperamentne lub dieta zawierająca produkty pobudzające (na przykład cukier). Dlatego pierwszym krokiem w przypadku zauważonych tego typu zachowań powinna być wizyta u specjalisty, który oceni nasilenie objawów.

Zaburzenia koncentracji uwagi u dzieci – przyczyny

Przyczyn trudności z koncentracją u dziecka jest wiele (nie mówimy tutaj o zdiagnozowanym ADHD). Począwszy od organizowania codzienności, a kończąc na niewłaściwej diecie i niedoborach witamin. Ważne jest więc holistyczne spojrzenie na ten problem.

Przyczyny trudności z koncentracją:

• czynniki biologiczne:
  • nieprawidłowe odżywianie (nadmiar cukru w diecie dziecka)
  • niedobór snu
  • zaburzony rytm dobowy
  • zmęczenie
  • zaburzenia mikrobioty jelitowej
  • niedobór witamin i mikroelementów (szczególnie witamin z grupy B, magnezu, kwasów omega-3)
  • zbyt częste oglądanie telewizji i granie w gry komputerowe
  • mała ilość ruchu
  • niedotlenienie (przebywanie w zamkniętych i dusznych pomieszczeniach)
  • zaburzenia hormonalne i metaboliczne (tarczyca, alergie)
• czynniki środowiskowe
  • niesprzyjające otoczenie (np. chaos, hałas, intensywne oświetlenie)
  • zbyt duża liczba obowiązków i zadań do wykonania
  • problemy rodzinne
  • problemy w szkole
  • niewłaściwe nawyki związane z nauką
  • rozpraszający styl życia

Jak widać, przyczyn zaburzeń koncentracji uwagi u dzieci jest bardzo dużo i nie zawsze musi to oznaczać, że nasze dziecko cierpi na ADHD. Warto przyjrzeć się, w jakim otoczeniu żyje nasze dziecko i czy jest ono sprzyjające. Obecnie „plaga” zaburzeń koncentracji u dzieci wynika z nadmiaru obowiązków, przebodźcowania, nadmiaru cukru w diecie oraz zmniejszonej ilości ruchu na świeżym powietrzu. Jest to podstawa przy właściwym funkcjonowaniu układu nerwowego!

Jak pomóc dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi?

Aby wzmocnić koncentrację uwagi, trzeba podejść do problemu całościowo. Warto wziąć pod uwagę wszystkie czynniki (biologiczne i środowiskowe) i przyjrzeć się, gdzie może leżeć źródło tych trudności.

Do najbardziej skutecznych metod wzmacniania koncentracji należą:

1. Odpowiednia dietaTutaj ważne jest przede wszystkim ograniczenie cukru w diecie dziecka. Obecnie znajdziemy go wszędzie: w soczkach, przekąskach, gotowych daniach, nawet w keczupie. Cukier nadmiernie pobudza, co praktycznie uniemożliwia wyciszenie się i skupienie na zadaniu.Istotne jest również to, by dieta była bogata w witaminy i mikroelementy. Szczególnie w witaminy z grupy B, magnez, kwasy omega-3. Warto skonsultować się z dietetykiem klinicznym i rozważyć dodatkową suplementację.
2. Dużo ruchu na świeżym powietrzuRuch sprzyja skupieniu. Obecnie niestety nasze dzieci mają coraz mniej ruchu na świeżym powietrzu, co wyraźnie widać w zaburzeniach koncentracji uwagi. Codzienna dawka ruchu i promieni słonecznych to najlepsze lekarstwo, nie tylko na zaburzenia koncentracji, ale na ogólne zdrowie fizyczne i psychiczne.
3. Ograniczanie gier komputerowych i telewizjiŚwiatło niebieskie, które emitują ekrany, wpływa negatywnie na rozwój mózgu. Dodatkowo gry komputerowe nadmiernie stymulują układ dopaminergiczny, co zaburza całą biochemię mózgu. Nadmierne oglądanie telewizji oraz granie w gry komputerowe to najczęstsza przyczyna trudności w koncentracji.
4. Poprawa rytmu dobowegoPrawidłowy rytm dobowy jest niezbędny do funkcjonowania całego organizmu. Począwszy od układu hormonalnego, odpornościowego, a kończąc na układzie nerwowym. Dosłownie wszystko jest zależne od rytmu dobowego. Dbanie o to, by dziecko chodziło spać i wstawało o tej samej porze, wychodzenie na świeże powietrze w godzinach porannych, ograniczenie światła niebieskiego w godzinach popołudniowych i wieczornych to podstawa regulowania rytmu dobowego.
5. Indywidualnie dopasowany styl życiaKażdy z nas ma inny temperament, dzieci również. Dostosowanie rytmu dnia i stylu życia do możliwości dziecka jest niezwykle ważne. Niektóre dzieci nie potrafią się skupić późnym popołudniem, za to świetnie radzą sobie w południe. Obserwuj swoje dziecko i dopasuj rytm dnia do jego naturalnych preferencji. Warto również nauczyć się konsekwentnego egzekwowania ustalonych reguł, by wspierać dziecko w utrzymaniu dyscypliny.
6. Dostosowanie otoczeniaTo, w jakim otoczeniu żyjemy, ma ogromne znaczenie dla naszego samopoczucia i koncentracji. W pomieszczeniach pomalowanych na intensywne kolory, przeładowanych meblami i przedmiotami trudniej jest nam się skupić. Miejsce do nauki powinno być jasne, neutralne w kolorach i dobrze wywietrzone.

Jak trenować koncentrację? Zabawy dla dzieci

Koncentrację warto trenować i wzmacniać już od najmłodszych lat. Ćwiczenie umysłu gwarantuje lepszą pamięć, uwagę i samopoczucie. Poniżej opisanych zostało kilka ćwiczeń, których stopień trudności można dopasować do wieku i możliwości dziecka.

Zabawy pamięciowe

W tego typu zabawy można bawić się wszędzie, nawet w autobusie. Zadawaj dziecku różne pytania dotyczące przeszłych wydarzeń: „Jaki kolor bluzki miałam wczoraj?”, „Co było na obiad w zeszłą niedzielę?”, „O której godzinie zaczął padać deszcz?”.

Zabawy wzrokowe

Dzięki tym zabawom dziecko ćwiczy koncentrację wzrokową i rozwija wiele obszarów w mózgu. Poproś dziecko, by liczyło mijające latarnie, samochody, osoby.

Kolejnym przykładem zabaw wzrokowych, które rozwijają koncentrację, jest jak najdłuższe wpatrywanie się w wybrany punkt lub śledzenie wzrokiem poruszającego się przedmiotu czy osoby.

Medytacja i uważność

Badań dotyczących skuteczności medytacji i uważności w poprawie koncentracji jest wiele. Warto nauczyć dziecko tych technik i wspólnie codziennie je praktykować. Zaletą medytacji jest zwiększenie nie tylko koncentracji, ale i obniżenie stresu.

W internecie można znaleźć wiele prowadzonych medytacji, przeznaczonych dla najmłodszych. Pomocne są również książki i bajki oswajające temat uważności i medytacji.

Joga

Joga, podobnie jak medytacja i uważność, jest cudownym sposobem na uspokojenie umysłu. Dzięki praktykowaniu jogi dotleniamy organizm, uczymy się świadomości swojego ciała. Obecnie można znaleźć wiele zajęć jogi przeznaczonych dla dzieci. Są również specjalne zajęcia prowadzone dla całych rodzin.

Na koniec bardzo ważna wskazówka – naucz dziecko robić jedną rzecz naraz! Wielozadaniowość, która jest niesłusznie wielbiona, nie wpływa dobrze na produktywność i koncentrację na zadaniu. Obecnie niestety nawet dzieci nieustannie robią wiele rzeczy naraz. Jedzą obiad i oglądają bajkę. Zakładają spodnie i myją zęby. Słuchają muzyki i bawią się. Takie połączenie różnych czynności i bodźców dopływających z różnych stron rozprasza mózg.

Trudności z koncentracją u dzieci mogą mieć przyczynę w zaburzeniach typu ADHD lub w nieodpowiednim stylu życia. Dlatego tak ważne jest uważne przyglądanie się swojemu dziecku i środowisku, w jakim żyje. Nie jest normą i naturalną kwestią to, że dziecko nie może się na niczym skupić. Oczywiście nie będzie potrafiło skupić się tak jak dorosły, bo jego układ nerwowy dopiero dojrzewa. Jednak jeśli jest tak rozproszone, że utrudnia mu to codzienność, to warto zbadać, jaka jest tego przyczyna.

Problemy z koncentracją – jak sobie z nimi radzić?

Źródła:

1. Gaidamowicz, R., Deksnytė, A., Palinauskaitė, K., Aranauskas, R., Kasiulevičius, V., Šapoka, V, i in. (2018). ADHD – plaga XXI wieku? Psychiatria Polska, 52(2): 287–307. http://psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_2_2018/287Gaidamowicz_PsychiatrPol2018v52i2.pdf