Dieta przy dnie moczanowej

Nie od dziś wiadomo, że to, co jemy, ma wpływ na cały organizm. To ważne zwłaszcza wtedy, gdy coś nam dolega. Jest wiele chorób dietozależnych, nad którymi można zapanować, zmieniając nawyki żywieniowe. Tak jest w przypadku dny moczanowej. By złagodzić towarzyszące jej dolegliwości, wystarczy kilka prostych zmian w codziennej diecie. Bez tego leczenie tej choroby jest utrudnione, a niekiedy wręcz niemożliwe. Dlaczego?

Tym, co szkodzi organizmowi przy dnie moczanowej, jest kwas moczowy. To końcowy produkt przemian niektórych produktów żywnościowych. Jeśli ograniczymy je w codziennym menu, zmniejszymy ilość toksyn w organizmie, co złagodzi dolegliwości. Właśnie dlatego dieta to jeden z najważniejszych elementów leczenia dny moczanowej.

Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa, znana dawniej jako podagra, skaza moczanowa lub artretyzm (z łac. Diathesis urica) to choroba zapalna stawów wywołana nadmiernym stężeniem kwasu moczowego we krwi. U zdrowych osób jest on usuwany przez nerki wraz z moczem. Niekiedy jednak, na skutek zaburzeń funkcjonowania nerek, wydalanie tej substancji jest utrudnione. Kwas moczowy gromadzi się w organizmie i odkłada w stawach, a także w innych tkankach i narządach w postaci kryształków kwasu moczowego. Powoduje to stany zapalne stawów, dolegliwości bólowe i zaburzenia pracy nerek. Choroby lepiej nie lekceważyć, bo nieleczona dna moczanowa może zwiększyć ryzyko występowania kamicy nerkowej.

Podagra była znana już w starożytności. Nazywaną ją „królową chorób”, „chorobą królów” lub „chorobą bogaczy”, bo dotykała głównie ludzi zamożnych. Jako pierwszy opisał ją Hipokrates. Obecnie cierpi na nią 1–2 proc. Europejczyków. Częściej chorują mężczyźni po 50. roku życia. Kobiety zapadają na dnę moczanową zazwyczaj po 40. roku życia lub po menopauzie.

Dna moczanowa – skąd ten problem?

Podagra, zwana dną moczanową, jest ściśle powiązana z hiperurykemią, czyli podwyższonym stężeniem kwasu moczowego w organizmie. Jest to końcowy produkt przemian puryn – substancji, które znajdują się w większości produktów żywnościowych. Każdego dnia w organizmie powstaje 250–750 mg tego kwasu. Taka sama ilość powinna być wydalona przez nerki. Dopóki tak się dzieje, wszystko jest w porządku. Wtedy prawidłowe stężenie kwasu moczowego we krwi wynosi:

• do 5,2 mg/dl u mężczyzn
• do 4–4,7 mg/dl u kobiet

Podagra wiąże się ze wzrostem stężenia kwasu moczowego w we krwi powyżej 7 mg/dl, co powoduje ataki dny moczanowej.

Przyczyną dny moczanowej mogą być geny, czyli dziedziczone po przodkach predyspozycje do zaburzeń przemian puryn. Ale nie tylko. Inne przyczyny dny moczanowej to:

• jedzenie zbyt dużej ilości mięsa, które jest bogatym źródłem puryn
• nadużywanie alkoholu
• nadmierny wysiłek fizyczny
• nadwaga i otyłość
• zaburzenia pracy nerek (nefropatia lub torbielowatość nerek)
• cukrzyca
• nadciśnienie tętnicze
• radioterapia
• stosowanie leków immunosupresyjnych
• niewydolność tarczycy
• niewydolność oddechowa

Jakie są objawy dny moczanowej?

Objawy dny moczanowej mogą być ostre lub przewlekłe. Złogi moczanowe wywołują odczyn zapalny, niszczenie chrząstek i powierzchni stawowych, co powoduje zapalenie stawów. U chorych pojawia się nagły i silny ból stawów, najczęściej stawu podstawowego palucha u stopy. Ból pojawia się zazwyczaj w nocy lub wcześnie rano, narasta falami i z dnia na dzień staje się coraz bardziej dotkliwy. Chory staw jest wrażliwy na dotyk, obrzęknięty i zaczerwieniony, skóra nad nim jest napięta, czerwona lub sinopurpurowa.

Ból ustępuje samoistnie po kilku dniach lub tygodniach. Czasem jest na tyle silny, że wymaga interwencji lekarza. Dolegliwości bólowe mogą też występować w okolicy stawu kolanowego czy ramiennego, co utrudnia normalne funkcjonowanie. Jeśli choroba nie jest leczona, napady mogą pojawiać się częściej i obejmować kolejne stawy.

Dna moczanowa – dieta: zasady

Po rozpoznaniu dny moczanowej lekarz zazwyczaj przepisuje leki obniżające poziom kwasu moczowego we krwi. Ważnym elementem w leczeniu dny moczanowej jest dieta niskopurynowa. Głównym jej zadaniem jest obniżenie ilości kwasu moczowego we krwi. Należy więc ograniczać produkty bogate w puryny, takie jak: mięso i wędliny, owoce morza i ryby, zwłaszcza ryby wędzone. Ale nie tylko. Pomocne jest zrzucenie wagi, unikanie alkoholu i picie dużej ilości płynów.

Zaleca się jeść regularnie od 4 do 5 niewielkich posiłków dziennie. Kolację zjeść 3-4 godziny przed snem. Aby nie dopuścić do gromadzenia kwasu moczowego w organizmie w nocy, warto tak komponować kolacyjne posiłki, by zawierały wyłącznie produkty ubogie w puryny, a więc nabiał, produkty pełnoziarniste i warzywa.

Woda zdrowia doda

Osoby cierpiące na dnę moczanową powinny pić co najmniej 3 litry płynów dziennie. Ułatwia to wypłukiwanie kwasu moczowego z organizmu i zapobiega powstawaniu kamieni nerkowych. Niestety, niektórym osobom picie dużej ilości wody przysparza nie lada problemów. Dlatego warto:

• częściej jadać zupy na wywarach warzywnych (zupy gotowane na mięsie zawierają bardzo dużo szkodliwych puryn, ponieważ związki te podczas gotowania przechodzą do wywaru)
• do każdego posiłku wypijać szklankę płynu (niesłodkiego – słodkie napoje sprzyjają nadwadze, a ta nasila dolegliwości przy dnie moczanowej)
• wypijać jak najwięcej płynów pomiędzy posiłkami
• zawsze pić powoli, małymi łykami przez cały dzień, w ten sposób najlepiej nawadniamy organizm, co pomaga w pracy nerek i usuwaniu kwasu moczowego z organizmu
• wybierać napoje takie jak kawa zbożowa, słaba herbata, herbaty owocowe i ziołowe, soki warzywne, koktajle mleczno-owocowe, warzywno-owocowe, woda mineralna

Co jeść, gdy bolą stawy?

Gdy w organizmie kwasu moczowego jest za dużo, najlepiej wybierać produkty, które zawierają niewielką ilość puryn. Powstaje z nich niewiele kwasu moczowego. Są to:

Produkt	1 porcja w (g)	Ilość kwasu moczowego wytworzonego z 1 porcji
mleko	200	16
mleko zsiadłe	200	16
sery pleśniowe	30	2
sery żółte	30	2
serek ziarnisty	50	5
oliwa i oleje	10	0
metka	30	22
mortadela	30	29
salami	30	31
szynka gotowana	30	39
kajzerka	50	11
chleb pszenny	50	7
chleb chrupki	30	18
makaron	60	24
buraki czerwone	200	38
cebula	200	26
cukinia	200	48
kapusta biała	200	44
kapusta kwaszona	200	32
kapusta pekińska	50	11
marchew	200	34
ogórki	200	14
pomidory	200	22
rzodkiewka	100	15
sałata	50	7
ziemniaki	250	40
grzyby (kurki)	200	34
ananas	150	24
brzoskwinie	150	32
czereśnie	150	29
gruszki	150	18
jabłka	150	21
kiwi	150	29
maliny	150	27
oliwki	25	7
pomarańcze	150	29
porzeczki	150	26
truskawki	150	32
winogrona	150	41
wiśnie	150	29
ziarno słonecznika	30	43
ziarno sezamu	30	19
orzechy laskowe	30	11
orzechy włoskie	30	8
orzechy ziemne	30	24

Co wolno jeść na diecie niskopurynowej?

Produkty zalecane na diecie niskopurynowej to:

•  produkty i przetwory mleczne (chude twarogi i mleko, jogurt naturalny, kefiry, maślanka), a także sery podpuszczkowe – mają niewiele puryn, a zawarta w nich kazeina obniża stężenie kwasu moczowego. Regularne spożywanie mleka i jego przetworów może obniżyć ilość ataków dny moczanowej nawet o ok. 40 proc.
• oliwa i oleje roślinne, w tym olej rzepakowy – zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które łagodzą stany zapalne stawów
• produkty zbożowe (pełnoziarniste pieczywo, płatki owsiane, kasze, np. gryczana) – zawierają dużo błonnika pokarmowego, który pomaga utrzymać prawidłową masę ciała, co zmniejsza dolegliwości bólowe przy dnie moczanowej
• orzechy włoskie, laskowe, ziemne, migdały, pestki dyni, słonecznika, ziarna sezamu – zawierają zdrowe tłuszcze, które pomagają łagodzić stany zapalne
• warzywa: sałata, oliwki, cebula, cukinia, marchew, ogórek, pomidor, burak oraz wyciskane z nich soki – mają niewiele puryn
• owoce: truskawka, czereśnia, gruszka, jabłka, kiwi, malina, ananas, brzoskwinia, w sezonie zimowym także owoce mrożone. Szczególnie ważne są wiśnie i czereśnie. Mogą one obniżać stężenie kwasu moczowego i ryzyko dny nawet o 35 proc.
• zupy na wywarach warzywnych, np. zupa jarzynowa, ogórkowa czy pomidorowa

Jakich produktów unikać?

By uniknąć ataków dny moczanowej, warto:

• ograniczyć jedzenie produktów o średniej zawartości puryn, takich jak np.: banany, kapusta włoska i czerwona, dynia, jarmuż, melon, fasolka szparagowa zielona, także niektórych gatunków mięs i ryb, takich jak: lin, flądra, wołowina (mostek), kiełbaski „frankfurterki”, parówki – te produkty mają średnią zawartość puryn (z porcji produktu powstaje 80–90 mg kwasu moczowego)
• unikać alkoholu
• nie jeść słodyczy, ponieważ sprzyjają nadwadze
• unikać ryb, zwłaszcza w formie produktów przetworzonych, takich jak: konserwy rybne i przetwory rybne, np. sardynki w puszce, szprotki wędzone – mają bardzo dużo puryn, z porcji 100 g powstaje nawet ponad 800 mg kwasu moczowego
• zrezygnować z jedzenia bogatego w puryny mięsa smażonego, grillowanego i pieczonego. Niewskazane są również esencjonalne wywary (zupy i sosy) oraz galarety mięsne, a także podroby (wątróbka) i wędliny podrobowe, np. kaszanka (z porcji 100 g powstaje nawet 170 mg kwasu moczowego, ze 100 g podrobów ponad 500 mg, a ze 100 g grasicy nawet 1260 mg kwasu moczowego)
• unikać jedzenia takich warzyw, jak brokuł, brukselka, por, papryka, szpinak, kukurydza i kalafior – mogą nasilać dolegliwości przy dnie moczanowej

Dna moczanowa a mięso

Pierwsze miejsce na liście produktów niewskazanych na diecie niskopurynowej zajmuje mięso i jego przetwory. Rzeczywiście mają one sporo puryn – dlatego gdy występują ataki dny moczanowej, najlepiej całkowicie zrezygnować z jedzenia mięsa. Są jednak wyjątki, takie jak np. szynka gotowana. Ma mniej puryn niż szynka pieczona, wędzona czy smażona. Dlaczego? Podczas gotowania puryny są wypłukiwane z mięsa i przechodzą do wywaru. Dlatego po zjedzeniu niewielkiego kawałka (100 g) gotowanej szynki w organizmie powstanie mniej kwasu moczowego niż po zjedzeniu pieczeni z szynki. Ważny jest także wybór odpowiedniego rodzaju mięsa. Na przykład mniej puryn ma udko kurczaka niż pierś.

Dna moczanowa a rośliny strączkowe

Do niedawna uważano, że warzywa strączkowe należą do produktów niewskazanych w diecie przy dnie moczanowej. Rzeczywiście zawartość puryn w zielonym groszku czy fasolce szparagowej jest dość wysoka. Są to jednak puryny roślinne, czyli takie, które są związane z błonnikiem pokarmowym. Nie jest on trawiony w naszym przewodzie pokarmowym, ulega fermentacji w jelicie, a potem jest wydalany. Wraz z błonnikiem wydalane są puryny. Można więc powiedzieć, że błonnik ogranicza przyswajanie puryn. Dlatego po zjedzeniu warzyw strączkowych bogatych w puryny nie obserwuje się znacznego podniesienia poziomu kwasu moczowego we krwi.

Dieta przy dnie moczanowej – przepisy

Owsianka na wodzie z żurawiną i pomarańczą

Składniki:

• 3–4 łyżki płatków owsianych
• średnia pomarańcza
• łyżka suszonej żurawiny
• szklanka wody do zalania (gotowania) płatków

Obrać pomarańczę i pokroić w plastry. Do garnka wlać wodę, zagotować, wsypać płatki i żurawinę. Gotować na małym ogniu do momentu, aż płatki spęcznieją. Następnie przełożyć je na talerz, dodać plastry pomarańczy.

Masełko z awokado

Składniki:

• pół dojrzałego awokado
• pół łyżeczki soku z cytryny
• ząbek czosnku
• sól i pieprz do smaku

Awokado przekroić na pół, odrzucić pestkę, miąższ wyjąć ze skórki. Rozdrobnić widelcem, skropić sokiem z cytryny, dodać ząbek czosnku przeciśnięty przez praskę, sól i pieprz ziołowy. Pastą posmarować pieczywo, na nim położyć plasterki pomidora, sałatę i inne dozwolone warzywa.

Sałatka grecka z makaronem

Składniki:

• szklanka makaronu pełnoziarnistego ugotowanego al dente
• 5–6 sztuk pokrojonych w ćwiartki pomidorków koktajlowych
• 6–8 sztuk czarnych oliwek
• mała czerwona cebula
• 2 łyżki oliwy z oliwek
• łyżka soku z cytryny
• 2 łyżki posiekanej świeżej bazylii
• 2 łyżki posiekanego oregano
• szczypta soli, pieprzu ziołowego
• pokruszony chudy twaróg (40 g)

Makaron ugotować al dente, odcedzić i pozostawić do przestygnięcia. Gdy wystygnie, dodać pomidory, cebulę i oliwki. W małej miseczce wymieszać oliwę, sok z cytryny, bazylię, oregano, sól i pieprz. Dokładnie wymieszać. Sosem polać sałatkę. Przed podaniem posypać pokruszonym twarogiem.