„Nie włożę tej sukienki, bo widać w niej wszystkie wałki na brzuchu”, „W moim wieku nie będę się pokazywała na plaży w bikini”, „Jestem za gruba, muszę schudnąć przed wakacjami”… Na pewno nie raz słyszałaś takie zdania, a może sama je wypowiadałaś. Kobiety często to robią. Krytycznym okiem patrzymy na siebie w lustrze, a potem głośno mówimy o sobie w równie krytyczny sposób. Podczas rozmów z przyjaciółkami przy kawie, w sklepowej przymierzalni, w domu.
Koleżanka opowiadała mi, że jej mama zwykła mawiać o sobie: „Wyglądam jak stara żółwica” albo „Moja skóra przypomina nogę słonia”… I choć traktowała to jako rodzaj żartu, ot, taki przytyk do samej siebie mówiony z przymrużeniem oka, w głowie jej córki (a teraz także w mojej) te zdania utkwiły na dobre.
Spis treści
Pułapki samokrytycyzmu
Wiele z nas rosło z przeświadczeniem, że nie wypada mówić o sobie zbyt dobrze. Ba! Nie potrafimy nawet przyjmować komplementów, bo ktoś mógłby to uznać za brak skromności, a nawet narcyzm. Co odpowiadasz, gdy słyszysz: „Ładnie ci w tej sukience” albo „Super wyglądasz, byłaś na wakacjach?”. Większość z nas, zamiast z uśmiechem podziękować i ucieszyć się z komplementu, powie prawdopodobnie coś w stylu: „Daj spokój, to stara sukienka, a ja wyglądam okropnie, źle ostatnio sypiam, zobacz, jakie mam podkrążone oczy…”.
Jeśli to ciebie nie dotyczy, super! Jeżeli jednak należysz do grupy osób nadmiernie samokrytycznych, zastanów się, jakie znaczenie mają wypowiadane przez ciebie zdania. Po pierwsze, mówiąc o sobie źle, sama zaczynasz w to wierzyć (twoi rozmówcy pewnie też). Po drugie, jeśli słucha tego twoja córka, wnuczka, siostrzenica, być może podświadomie przejmuje twój sposób myślenia. Nawet małe dzieci słyszą i rozumieją więcej, niż nam się wydaje. I naśladują wzorce zaobserwowane w najbliższym otoczeniu.
Każda z nas chciałaby, żeby jej córki były silne, mądre, pewne siebie, świadome własnej wartości. I zadowolone ze swojego wyglądu. Tylko… czy naprawdę uczymy tego nasze dziewczynki?
Jaka matka, taka córka
Z badania poświęconego samoocenie polskich nastolatek wynika, że ponad 30 proc. 11-latek i ponad 50 proc. 15-latek nie jest zadowolonych ze swojej figury i uważa się za „grube” (podczas gdy statystyki pokazują, że w rzeczywistości dziesięciokrotnie mniej dziewcząt ma nadwagę lub jest otyłych). – Już nawet 7–8-letnie dziewczynki miewają zaburzenia odżywiania – mówi psycholog dziecięca Anna Kańciurzewska. – Z reguły to córki kobiet, które są na wiecznej diecie, ciągle dążą do poprawy wyglądu i okazują niezadowolenie ze swojej figury.
W rankingu 43 krajów zajmujemy ostatnie miejsce pod kątem wskaźnika negatywnego postrzegania swojego ciała [1]. Potwierdzają to także badania przeprowadzone w 2022 r. przez markę Dove. Wynika z nich, że 81 proc. nastoletnich dziewczyn ma niską samoocenę, a ponad 90 proc., publikując swoje zdjęcia w mediach społecznościowych, korzysta z różnego rodzaju filtrów, by dorównać promowanym w Internecie ideałom [2].
Firma ta przeprowadziła jeszcze jeden eksperyment, do którego zaprosiła matki i córki. Jedne i drugie miały za zadanie opisać, co w sobie lubią, a co im się nie podoba. Rezultaty były wręcz szokujące – większość dziewczynek wskazała u siebie te same „niedoskonałości”, o których mówiły ich matki, i odznaczała się wobec siebie równie dużym krytycyzmem. Prawdopodobnie żadna z uczestniczących w badaniu kobiet nie była świadoma, jak ogromny wpływ na dzieci ma sposób, w jaki postrzega i opisuje swoje ciało.
Jakim jesteś wzorcem?
Australijska badaczka, prof. Marika Tiggemann, która specjalizuje się w badaniach na temat zaburzeń odżywiania, obrazu ciała, wpływu Internetu, prasy i telewizji na jego kształtowanie, oceniała także, czy i w jaki sposób negatywne postrzeganie własnego ciała przez matki ma wpływ na samoocenę ich zaledwie kilkuletnich córek.
Podczas jednego z badań, w którym wzięło udział 135 dzieci w wieku 5–8 lat, rozmawiała z nimi o „idealnych” sylwetkach i sposobach na ich osiągnięcie. Okazało się, że już sześciolatki rosnące u boku nadmiernie samokrytycznych mam chciały być szczuplejsze i kojarzyły, że wygląd ciała ma związek ze sposobem odżywiania [3].
Jeśli więc jesteśmy tak ważnym wzorem dla naszych córek, a nasze zachowanie i wygłaszane w ich obecności opinie mają niebagatelny wpływ na ich samopoczucie i kształtowanie samooceny, powinnyśmy zwracać baczniejszą uwagę na to, jak w ich obecności mówimy o sobie i o innych, jak dużą uwagę poświęcamy wyglądowi zewnętrznemu, czy pokazujemy im, że lubimy swoje ciała i czujemy się dobrze same ze sobą.
Jak budować w córce akceptację swojego ciała?
Nie wystarczy być mniej krytyczną, zarówno wobec siebie, jak i innych. Warto też rzadziej skupiać się na powierzchowności, a więcej uwagi poświęcać dobremu samopoczuciu, zdrowiu, trosce o kondycję – fizyczną i psychiczną i zastosować wskazówki przygotowane przez psycholog Annę Kańciurzewską:
Koncentruj się na zdrowiu córki, a nie na wyglądzie jej ciała
Jeżeli twoje dziecko ma dużą nadwagę i jest zagrożone otyłością, nie próbuj komentować tego, jak wygląda. Słowa typu: „Spójrz na swój brzuch”, „Jak ty wyglądasz?” nic nie wnoszą. Koncentracja na ciele powoduje kompleksy, obniżenie poczucia własnej wartości i wzbudza nienawiść do siebie. Nie jest to dobra motywacja do utraty wagi. Zamiast oceniania wyglądu, skoncentruj się na zdrowiu. Motywuj córkę do zmiany stylu życia, podkreślając, że jest to zdrowe dla ciała. Edukuj, jak otyłość wpływa na organizm. To dobry początek na drodze do zmiany.
Nie komentuj swojego wyglądu przy córce
Często, spoglądając w lustro, mówisz: „Mam duże uda w tej spódniczce”, „Brzuch mi wystaje”. Twoja córka to wszystko słyszy. Swoimi słowami tworzysz u niej schemat postrzegania świata. Jeżeli dziecko widzi, że mama wstydzi się swojego brzucha, to także zaczyna się zastanawiać, czy jego brzuch jest w porządku. Krytyka swojego wyglądu pokazuje młodszym również to, że wygląd ciała jest bardzo ważny.
Nie zawstydzaj córki
Często podświadomie możesz zawstydzić córkę. Nawet komplementy potrafią wywołać onieśmielenie. „Wyglądasz jak księżniczka”, „Nie mogę się napatrzeć, jak piękny masz uśmiech” – te słowa powiedziane w dobrej intencji potrafią wywołać dyskomfort, szczególnie jeśli mówisz to w przestrzeni publicznej.
Reaguj na komentarze innych osób
Nasze córki będą spotykały się z wieloma opiniami i komentarzami dotyczącymi ich wyglądu. Reaguj, gdy ktoś ocenia wygląd twojego dziecka. Dzięki temu chronisz je i uczysz, że na nieproszoną opinię innych można reagować.
Nie komentuj wyglądu innych osób
Podobnie jak krytykowanie swojego ciała, ocenianie wyglądu innych osób również nie jest dobre dla dziecka. Pokazujesz tym samym, że wygląd jest ważny, że trzeba ładnie wyglądać. Nigdy nie komentuj, że ktoś ma nadwagę, źle wygląda w spodniach lub ma niedopasowaną sukienkę.
Przykłady zdań, które budują akceptację ciała:
- „Twoje ciało nie musi się nikomu podobać”.
- „Ciało powinno być zdrowe, niekoniecznie szczupłe”.
- „Najważniejsze jest to, czy ty siebie samą lubisz”.
- „Jeżeli tobie się to podoba i czujesz się w tym dobrze, to załóż tę bluzkę”.
- „Wygoda jest ważniejsza niż zachwyty przechodniów”.
Zobacz również: Potknięcia motywacją do rozwoju – jak negatywne doświadczenia przekuć w pozytywne
Źródła:
- Inchley, J., Currie, D., Budisavljevic, S., Torsheim, T., Jåstad, A., Cosma, A. i in. (red.) (20200. Spotlight on adolescent health and well-being. Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) survey in Europe and Canada. International report. Volume 1. Key findings. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. Pobrane z https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/332091/9789289055000-eng.pdf
- Dove. (b.d.). Dove Self-Esteem. Pobrane 10 lipca 2023 z https://www.dove.com/pl/dove-self-esteem-project.html#
- Lowes, J., Tiggemann, M. (2003). Body dissatisfaction, dieting awareness and the impact of parental influence in young children. British Journal of Health Psychology, 8(Pt 2), 135–147. https://doi.org/10.1348/135910703321649123
