Statystyki śmiertelności spowodowanej sepsą są alarmujące. Według Światowej Organizacji Zdrowia w 2017 roku sepsa wystąpiła u 49 milionów ludzi na świecie, a 11 milionów zmarło z jej powodu. Prawie połowa zachorowań dotyczyła dzieci (około 20 milionów). Ile osób w Polsce doświadcza sepsy i umiera z jej powodu w ciągu roku? Tego dokładnie nie wiadomo, ponieważ nie istnieje krajowy rejestr, w którym lekarze mieliby obowiązek odnotowywać każdy przypadek sepsy i zgon przez nią spowodowany.
Z danych Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, że liczba dorosłych hospitalizowanych w Polsce z powodu sepsy wynosi około 20 tys. rocznie, jednak zdaniem NIK, która w 2018 roku badała zakażenia szpitalne, ta liczba jest z całą pewnością niedoszacowana [1]. Za diagnozą typu „niewydolność wielonarządowa” bardzo często stoi właśnie sepsa.
Spis treści
Co to jest sepsa?
Sepsa, nazywana posocznicą albo endotoksemią, nie jest oddzielną jednostką chorobową, ale zespołem objawów, które są reakcją organizmu na zakażenie wywołane przez bakterie, wirusy lub grzyby. Same patogeny, a także produkowane przez nie toksyny, krążą we krwi i doprowadzają do niewydolności kluczowych dla życia organów, takich jak serce, płuca czy nerki.
Sepsa – przyczyny
Teoretycznie każde zakażenie może być przyczyną sepsy, także grypa, COVID-19 czy zakażenie układu moczowego. Najczęściej sepsa jest następstwem zakażeń bakteryjnych, jednak może rozwinąć się także jako powikłanie infekcji wirusowej. Przykładem jest wirus grypy, który toruje w błonie śluzowej drogę innym groźnym patogenom, takim jak pneumokoki. U dzieci przyczyną sepsy bywają nierzadko meningokoki czyli bakterie Neisseria meningitidis, po polsku dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Wywołana przez nie sepsa tzw. menigokokowa charakteryzuje się wyjątkowo gwałtownym przebiegiem.
Nierzadko przyczyną sepsy są drobnoustroje, których jesteśmy nosicielami (bytują w organizmie, nie wywołując objawów chorobowych). Najczęściej to bakterie z rodzaju gronkowców i paciorkowców (Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus). Jednak w sytuacji, gdy układ odpornościowy jest osłabiony (np. w chorobie nowotworowej), nagle zaczynają się gwałtownie namnażać i produkować endotoksyny.
Wstrząs septyczny
Ciężka sepsa może prowadzić do wstrząsu septycznego i śmierci pacjenta, jeśli nie jest szybko i skutecznie leczona. Wymaga pilnej interwencji medycznej, w tym leczenia antybiotykami i innymi lekami, a nierzadko także wspierania funkcji życiowych (np. wentylacji mechanicznej czy dializy).
Wstrząs septyczny to sytuacja, w której pod wpływem uogólnionego zakażenia organizm nie jest w stanie utrzymywać homeostazy (wewnętrznej równowagi). Pod wpływem wstrząsu septycznego następuje niedotlenienie tkanek i narządów w wyniku zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej i spadku ciśnienia krwi. Może to prowadzić do uszkodzenia narządów i śmierci pacjenta.
Sepsa – dlaczego jest taka groźna?
Europejskie badanie SOAP pokazało, że śmiertelność z powodu sepsy wynosi, w zależności od kraju, pomiędzy 20 a 47 proc. W Polsce śmiertelność chorych z ciężką sepsą wynosi ponad 50 proc. [2].
Sepsa jest tak groźna, ponieważ rozwija się bardzo szybko, a jej objawy nie są spektakularne. Nierzadko pacjent umiera, zanim lekarzom uda się zidentyfikować patogen odpowiedzialny za zakażenie i określić, na jakie antybiotyki jest wrażliwy. Ogromne znaczenie, jeśli chodzi o śmiertelność spowodowaną sepsą, ma także antybiotykooporność (utrata wrażliwości drobnoustrojów na działanie antybiotyków). Może być ona spowodowana nadużywaniem antybiotyków w sytuacjach, kiedy nie powinny być stosowane (np. przy infekcjach wirusowych), oraz ich obecnością w środowisku. Współczynnik umieralności jest w przypadku sepsy wyższy niż umieralność z powodu nowotworów układu oddechowego czy zawału serca.
Choć na sepsę może zachorować każdy, to jednak jest ona najbardziej niebezpieczna dla:
- ludzi w podeszłym wieku
- chorych z osłabionym układem odpornościowym, np. chorych na AIDS lub cierpiących na choroby autoimmunologiczne
- osób z chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca lub choroba serca
- chorych po przeszczepach narządów
- noworodków i i niemowląt
Sepsa – objawy
Głównym objawem sepsy jest nagłe pogorszenie stanu ogólnego pacjenta, który zmaga się z zakażeniem, choćby zwykłym przeziębieniem. Sam chory (jak również jego bliscy) powinien zwrócić szczególną uwagę na swój stan.
Objawy sepsy to:
- nagłe pogorszenie samopoczucia
- wzrost temperatury ciała lub jej obniżenie poniżej 36 stopni Celsjusza
- przyspieszone tętno
- przyspieszony oddech
- obniżone ciśnienie tętnicze krwi
- blada, wilgotna, ciepła skóra
- zmiana zachowania (chory jest „nieswój” – zmęczony, senny, jest z nim słabszy kontakt)
- wysypka o charakterze wybroczyn na tułowiu lub/i nogach
W przypadku zaobserwowania powyższych objawów należy niezwłocznie wezwać pomoc lekarską, gdyż w przypadku sepsy każda godzina zwłoki drastycznie obniża szanse na uratowanie chorego.
Jak zapobiegać sepsie?
Profilaktyka sepsy jest tożsama z unikaniem wszelkich potencjalnych zakażeń. Należy więc:
- szczepić się przeciwko chorobom zakaźnym
- dbać o higienę rąk
- unikać kontaktu z osobami chorymi
- niezwłocznie dezynfekować rany i leczyć wszelkie infekcje (zakażenia układu oddechowego, układu moczowego, skóry)
- dbać o zdrowy styl życia (wysypiać się, regularnie relaksować, stosować zbilansowaną dietę), aby utrzymać układ odpornościowy w dobrej formie
- uważnie obserwować organizm podczas każdej choroby infekcyjnej
- w przypadku podejrzenia sepsy niezwłocznie skontaktować się ze służbami medycznymi
Leczenie sepsy i rokowania
W przypadku sepsy ogromne znaczenie ma czas. Ważne jest, aby rozpocząć leczenie jak najwcześniej, bo wówczas można jeszcze zapobiec jej progresji i powikłaniom. Chory powinien jak najszybciej trafić do szpitala. Kluczem do skutecznego leczenia sepsy jest wykrycie źródła zakażenia oraz podanie właściwych leków, by zniszczyły patogen, który je wywołał. Równolegle należy zadbać o stabilizację ciśnienia krwi i funkcji życiowych chorego, wsparcie funkcji narządów (np. wentylacja mechaniczna, dializa). Trzeba także monitorować organizm pod kątem pojawienia się ewentualnych powikłań.
Rokowanie w sepsie zależy między innymi od:
- wieku i ogólnego stanu zdrowia chorego
- stopnia zaawansowania sepsy
- źródła infekcji
- szybkości rozpoznania i leczenia
- skuteczności leczenia antybiotykami i innymi lekami
- czasu trwania sepsy i wystąpienia powikłań, takich jak wstrząs septyczny lub uszkodzenie narządów
Każde opóźnienie rozpoznania sepsy i podania skutecznego antybiotyku z godziny na godzinę zwiększa ryzyko zgonu. W trosce o zwiększenie szans na przeżycie polskich pacjentów chorujących na sepsę WOŚP zdecydowała o przekazaniu środków z tegorocznej zbiórki na wyposażenie szpitali w urządzenia pozwalające na przyspieszenie diagnostyki zakażeń. Dzięki temu pacjenci zyskają szansę na szybsze wdrożenie celowanego i skutecznego leczenia antybiotykami.
Źródła:
- Najwyższa Izba Kontroli. (2018). Zakażenia w szpitalach poważnym problemem. Pobrane z https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/zakazenia-w-szpitalach-powaznym-problemem.html
- Gierek, D., Kuczera, M., Dąbek, J., Piłat, D., Kurtok-Nowak, A. (2011). Analiza leczenia chorych z ciężką sepsą w Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii Górnośląskiego Centrum Medycznego. Anestezjologia Intensywna Terapia, 1, 22–28.
