ADHD u dorosłych – objawy, przyczyny, leczenie

Czym jest ADHD?

ADHD (z ang. attention deficit hyperactivity disorder) to powszechnie stosowany skrót oznaczający zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jest to zaburzenie występujące najczęściej u dzieci w wieku szkolnym. Częstość występowania ADHD w tym okresie jest duża. Szacuje się, że 6–7% dzieci w wieku szkolnym boryka się z tym problemem. W tym okresie ADHD jest najczęściej diagnozowane, ponieważ zaburzenia uwagi powodują trudności w nauce i dostosowaniu się do życia społecznego.

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem neurorozwojowym. Pierwsze objawy, choć jeszcze niejednoznaczne, można zauważyć już we wczesnym dzieciństwie. Osoba z ADHD cierpi na to zaburzenie przez całe życie, a więc mylnie twierdzono, że osoby dorosłe nie mogą mieć ADHD. Na szczęście w Polsce coraz częściej podejmuje się ten temat, a liczba badań naukowych stale rośnie.

Objawy ADHD u dorosłych

W trakcie diagnozy ADHD lekarz skupia się na określeniu objawów z 3 głównych obszarów:

• nadruchliwość – u osób dorosłych charakteryzuje się ciągłą potrzebą ruchu, nerwowymi odruchami (np. machanie nogą, stukanie palcami), trudnością w utrzymaniu pozycji statycznych przez dłuższy czas
• zaburzenia koncentracji uwagi – osoby z tą trudnością mają częstą potrzebę przerw, nie potrafią dłużej utrzymać uwagi na zadaniu, często przerywają jego wykonywanie
• impulsywność – u osób dorosłych charakteryzuje się głównie gwałtownymi wybuchami emocji, często nieadekwatnymi do sytuacji, trudnościami w uspokojeniu i wyciszeniu, robieniem wielu nieprzemyślanych rzeczy

Dodatkowo u osób dorosłych widoczny jest jeszcze jeden aspekt. Nie jest on ujęty w oficjalnej klasyfikacji, jednakże bardzo pomaga odróżnić ADHD od innych zaburzeń. Tym czynnikiem jest nieadekwatna emocjonalność. Celowo zaznaczone zostało pojęcie „nieadekwatna”, ponieważ w samej emocjonalności nie ma niczego złego. Problem powstaje dopiero wtedy, kiedy emocjonalność jest niedopasowana do sytuacji lub jej natężenie nie jest współmierne z wydarzeniem.

Osoby z ADHD bardzo często mają nadmierne reakcje emocjonalne. Potrafią złością reagować na wydarzenia, które u innych nie wzbudzają tak silnych emocji. Może to być np. ogromny gniew i zniecierpliwienie podczas stania w kolejce.

Nieadekwatność emocji jest również mocno problematyczna w relacjach międzyludzkich. Osoby, które cierpią na ADHD, często mylnie odczytują emocje drugiej osoby lub reagują bez namysłu, zanim druga osoba zdąży wyjaśnić swoje zachowanie.

Jak rozpoznać, czy cierpię na ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi wiąże się z charakterystycznymi objawami w zakresie 3 wyżej wymienionych obszarów (nadruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, impulsywność), a także w zakresie funkcjonowania emocjonalnego. Co ważne, wymienione objawy powinny trwać już od okresu dzieciństwa, choć ich natężenie i obraz może się zmieniać.

Symptomy ADHD:

• niska koncentracja uwagi na zadaniu
• częste przerywanie czynności, robienie wielu zadań jednocześnie
• trudności z utrzymaniem wartościowych związków międzyludzkich
• częste zmienianie pracy
• problem z wytrwałością
• silna potrzeba bycia w ciągłym ruchu
• duża gadatliwość i problemy z utrzymaniem struktury rozmowy
• impulsywność i nagłe wybuchy silnych emocji
• trudności z odczytywaniem intencji i emocji innych osób
• brak dbałości o szczegóły
• poczucie dyskomfortu w sytuacjach wymagających skupienia i trwania w jednej pozycji (np. podczas spotkań służbowych)
• duża chaotyczność w działaniu
• częsta zmiana nastroju, labilność emocjonalna
• zapominanie, zwłaszcza szczegółów
• trudności z planowaniem i realizacją zadań

Jak widać, trudności osoby dorosłej z ADHD są widoczne w wielu obszarach życia. Mogą więc znacznie wpływać na jego jakość i poczucie satysfakcji. Taka osoba często ma poczucie wyobcowania, inności oraz niezrozumienia przez otoczenie. Skutkuje to pojawieniem się zaburzeń współistniejących, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Test DIVA 2.0 – pomoc w diagnozie ADHD u dorosłych

Od 2016 roku, dzięki wsparciu DIVA Foundation, istnieje polski przekład testu DIVA 2.0 dla osób dorosłych z ADHD. Test ten jest dostępny bezpłatnie w internecie [1]. Należy zaznaczyć, że nie jest to test, który diagnozuje ADHD. Pomaga jedynie w postawieniu odpowiedniej diagnozy przez lekarza psychiatrę.

Przed wizytą u lekarza warto więc zrobić sobie ten test, aby mieć pełny obraz swoich trudności i przygotować się na wywiad diagnostyczny, który przeprowadzi psychiatra. Wykonanie testu DIVA 2.0 pozwoli również lepiej uświadomić sobie swoje zachowanie i charakterystyczne objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej.

Jak wygląda diagnoza ADHD u osób dorosłych?

Diagnozą nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi zajmuje się przede wszystkim lekarz psychiatra. Rozpoznanie ADHD następuje na podstawie szerokiego wywiadu, który obejmuje nie tylko obecnie występujące trudności, ale również problemy, które występowały w dzieciństwie. Jest to jeden z kryteriów stawiania diagnozy – objawy ADHD muszą występować już od wczesnego dzieciństwa.

Warto w trakcie diagnozy wspomóc się wywiadem z osobą, która miała okazję obserwować zachowanie dorosłej osoby z ADHD, gdy była mała (na przykład rodzic, starsze rodzeństwo). Dzięki temu lekarz będzie w stanie trafniej postawić diagnozę.

Pomocny w diagnozowaniu jest również opisany powyżej test DIVA 2.0 lub wykonanie jego płatnej wersji – DIVA 5.0. Nie jest to jednak niezbędne.

Najlepszym rozwiązaniem przy stawianiu diagnozy ADHD u dorosłych jest współpraca lekarza i psychologa, który zbada obszar nawyków i funkcjonowania społecznego pacjenta. Dzięki temu diagnoza jest trafniejsza. Ponadto łatwiej jest wykluczyć inne zaburzenia, które mogą być podobne do ADHD (na przykład zaburzenia ze spektrum autyzmu lub zespołu maniakalno-depresyjnego).

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi a płeć

ADHD może dawać różne objawy w zależności od płci. Wpływ na to ma odmienne wychowanie (a co za tym idzie, umiejętność maskowania objawów), zmiany hormonalne i inne oczekiwania społeczne.

U kobiet, znacznie częściej niż u mężczyzn, diagnozuje się ADD. Jest to typ ADHD, w którym dominuje przede wszystkim deficyt uwagi. Osoba z ADD często nie jest impulsywna bądź nadruchliwa. Ma jedynie trudności z koncentracją uwagi, co utrudnia jej codzienne funkcjonowanie. Potocznie mówi się, że taka osoba „buja w obłokach”. Jej uwaga jest mocno rozproszona [2].

U kobiet objawy ADHD mogą być zmienne w zależności od cyklu menstruacyjnego. Wpływ na to ma estrogen. Dostępne są badania, które wykazują, że u osób z ADHD wykazano obniżony poziom receptora dla estrogenów [3]. Temat ten cały czas jest obszarem badań i wydaje się obiecujący, jeśli chodzi o terapię osób cierpiących na ADHD, szczególnie kobiet.

Mężczyźni częściej wykazują trudności z impulsywnością, szczególnie z wyrażaniem złości i gniewu, a także z nadruchliwością.

Leczenie ADHD u dorosłych

U osób dorosłych leczenie ADHD powinno być wielotorowe oraz dostosowane indywidualnie. Wszystko zależy od tego, jakie są objawy.

Leczenie ADHD obejmuje farmakoterapię. Przy bardzo intensywnych objawach, które całkowicie uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie, farmakoterapia może się okazać niezbędnym elementem leczenia. Nie jest to jednak konieczność. To pacjent decyduje o tym, czy chce rozpocząć leczenie farmakologiczne.

Innym rozwiązaniem jest pójście na psychoterapię, która jest równie skuteczna. Obiecująca w tym zaburzeniu wydaje się terapia poznawczo-behawioralna, terapia Gestalt lub trening mindfulness. Należy pamiętać, że oprócz leczenia farmakologicznego i psychoterapii niezbędne jest także wprowadzenie zmian w swoim stylu życia.

Czy ADHD można wyleczyć?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej nie jest chorobą, a zaburzeniem neurorozwojowym. ADHD nie da się wyleczyć. Można natomiast nauczyć się z nim żyć i tym samym funkcjonować tak samo jak osoby neurotypowe.

Jednym ze sposobów radzenia sobie z objawami ADHD u dorosłych jest farmakoterapia, jednak po odstawieniu leków objawy powracają. Stosowanie farmakoterapii często pomaga w poradzeniu sobie z objawami chorób współistniejących, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. W tej sytuacji dzięki lekom przeciwlękowym i przeciwdepresyjnym osoba z ADHD może skupić się nad pracą terapeutyczną. 

Osoba z ADHD powinna codziennie pracować nad objawami zaburzenia, w zależności od tego, co jest najbardziej dokuczliwe. Przykładowo, jeśli największą trudnością jest organizowanie swojej pracy, pomocny okazuje się tutaj coaching. Przy trudnościach z labilnością emocjonalną niezbędna jest psychoterapia. Bardzo dużą pomocą jest wsparcie bliskich osób. Warto rozmawiać o swoich trudnościach i nauczyć się prosić o pomoc.

Zagrożenia związane z ADHD

Osoby z nadpobudliwością są bardziej podatne na różne zagrożenia i choroby współistniejące. Objawy ADHD często sprzyjają wystąpieniu innych zburzeń psychicznych lub uzależnień. Są to przede wszystkim:

• uzależnienie od substancji psychoaktywnych
• uzależnienie od mediów społecznościowych, gier, pornografii
• konflikty z prawem
• ryzyko wystąpienia chorób współistniejących (depresja, nerwice, zaburzenia lękowe)
• trudności z założeniem rodziny
• trudności ze znalezieniem i utrzymaniem pracy

Wskazówki dla osób z nadpobudliwością

Nadpobudliwość psychoruchowa wpływa na każdy obszar życia, zaczynając od pracy, a kończąc na relacjach osobistych. Nic więc dziwnego, że osoby z tym zaburzeniem odczuwają trudność we wszystkich sferach życiowych. Codzienność osób z ADHD znacznie różni się od codzienności osób neurotypowych. Aby ułatwić sobie codzienne funkcjonowanie, warto wdrożyć poniższe wskazówki.

1. Prowadź kalendarz i organizer. U osób z zaburzeniami funkcji wykonawczych niezwykle istotne jest prowadzenie organizera, który pomaga ustrukturyzować codzienność. Zapisuj w kalendarzu wszystkie zadania do zrealizowania, rozpisuj plany projektów, prowadź check listy i notatki ze spotkań. To wszystko bardzo pomaga w codziennym funkcjonowaniu, szczególnie w organizacji swojej pracy i życia rodzinnego.
2. Zadbaj o sen. Długi i głęboki sen jest kluczowy dla właściwej koncentracji w ciągu dnia. Jednocześnie osoby nadpobudliwe często cierpią na zaburzenia snu. Zadbanie o ten aspekt swojego zdrowia może przynieść duże korzyści. W celu poprawy jakości snu warto udać się do specjalisty, psychologa lub lekarza.
3. Ćwicz relaksację. Nauka relaksacji poprzez wprowadzenie do swojej codzienności ćwiczeń oddechowych, jogi i mindfulness może znacząco podnieść jakość życia. Jest to obszar, który osoby dorosłe z ADHD często zaniedbują.
4. Zadbaj o codzienny ruch. Ruch jest niezbędny do regulacji obciążonego układu nerwowego. Osoby nadpobudliwe (i nie tylko) powinny codziennie przeznaczyć minimum 30 min. na szybkie spacery, ćwiczenia cardio, marszobiegi lub inną, ulubioną aktywność fizyczną.
5. Dostosuj pracę do swoich możliwości. Osoby neuroatypowe mają swoje mocne i słabe strony. Słabszą stroną jest na pewno umiejętność doprowadzania zadań do końca i wytrwałość. Mocnymi stronami są natomiast kreatywność i twórcze myślenie. Warto dostosować swoją pracę do swoich możliwości, tak by to właśnie te cechy były najbardziej pożądane. Jeśli więc możesz sobie na to pozwolić, szukaj pracy, w której wymagana jest kreatywność, a nie zarządzanie projektami. Dzięki temu ADHD będzie odbierane jako twoja supermoc!
6. Powiedz stop rozpraszaczom. Każdy z nas powinien dbać to, by nie ulegać przebodźcowaniu. Osoby nadpobudliwe mają niższy próg pobudzenia niż osoby neurotypowe. Powinny więc bardziej zwrócić uwagę na to, by wykluczyć z otoczenia wszelkie rozpraszacze i intensywne bodźce (grające radio, rażące światła, przebywanie w hałaśliwych pomieszczeniach itp.).
7. Wprowadź zmiany w diecie. Dieta osoby z ADHD powinna być niskowęglowodanowa. Cukier stymuluje nadmiernie układ nerwowy, powodując uzależnienie. Częste skoki insuliny będą sprzyjały labilności emocjonalnej. Dobrym pomysłem jest włączenie do diety kwasów tłuszczowych (omega-3), magnezu i witamin z grupy B – działają one kojąco na układ nerwowy. W celu ustalenia odpowiednich dawek suplementacji warto skonsultować się z dietetykiem klinicznym, który na podstawie badań laboratoryjnych dobierze odpowiednie dawki suplementów.
8. Poszukaj wsparcia terapeutycznego. Rozpoczęcie terapii psychologicznej jest u większości osób z ADHD niezbędne, by nauczyć się radzić sobie z objawami tego zaburzenia. Dzięki terapii można nauczyć się lepszej organizacji, kontrolowania impulsów, zarządzania emocjami, budowania wartościowych związków, kształtowania wspierających nawyków.
9. Zbuduj sieć pomocową. Sieć pomocowa to grupa osób, która jest wsparciem w trudnych chwilach i wykazuje dużo zrozumienia i akceptacji. Do takich osób mogą należeć przyjaciele i rodzina. W przypadku trudności z nawiązaniem trwałych relacji dobrym rozwiązaniem jest znalezienie wsparcia w grupach terapeutycznych. Dzięki rozmowie z innymi osobami, które mają ten sam problem, można znaleźć wiele ciekawych rozwiązań i wskazówek dotyczących codziennego funkcjonowania. Wsparcie grupy terapeutycznej może okazać się dużą korzyścią!

ADHD jako supermoc – zalety nadpobudliwości psychoruchowej

Osoby z nadpobudliwością psychoruchową zaliczane są do tak zwanych osób neuroatypowych. Oznacza to, że ich mózg funkcjonuje w zupełnie inny sposób niż u większości społeczeństwa (czyli u osób neurotypowych).

Nadpobudliwość psychoruchowa niesie ze sobą wiele trudności i przykrych konsekwencji, ale może również być dużą zaletą. Jeżeli osoba z ADHD nauczy się radzić sobie ze swoją impulsywnością i nadruchliwością, może czerpać wiele korzyści ze swojej neuroatypowości.

Zalety osób z ADHD:

• chętnie podejmują wyzwania zawodowe
• potrafią robić wiele rzeczy jednocześnie
• szybko działają
• są dobrymi liderami i innowatorami
• cechują się dużą kreatywnością
• natychmiast wdrażają swoje pomysły w życie
• zazwyczaj mają duże poczucie humoru
• dobrze radzą sobie w sytuacjach wymagających elastyczności
• są ciekawe świata i otwarte na nowe doświadczenia
• są wytrzymałe fizycznie, lubią sport
• mają dużo energii i motywacji do działania

ADHD u dorosłych nie jest równoznaczne z gorszą jakością życia. Z tym zaburzeniem można funkcjonować równie dobrze jak w przypadku osób zdrowych. Różnica polega jedynie na tym, że osoba z ADHD musi włożyć więcej wysiłku w to, by funkcjonować sprawnie.Może również przekuć objawy nadruchliwości w zalety, które dadzą jej przewagę na rynku pracy. Przy odpowiednim leczeniu i psychoterapii ADHD może okazać się supermocą!

Źródła:

1. Jaeschke, R., Brudkiewicz, P., Bron, A., Kooij, J.J.S. (2016). Polish translation of the Diagnostic Interview for ADHD in adults (DIVA 2.0). Pobrane zhttps://www.researchgate.net/publication/302998190_Polish_translation_of_the_Diagnostic_Interview_for_ADHD_in_adults_DIVA_20
2. Bernau, S. (2007). ADHD u dorosłych. Poradnik – jak z tym żyć. Kraków: Wydawnictwo WAM.
3. Sahin, N., Altun, H., Kurutaş, E. B., Fındıklı, E. (2018). Evaluation of estrogen and G protein-coupled estrogen receptor 1 (GPER) levels in drug-naïve patients with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). Bosnian Journal of Basic Medical Sciences, 18(2), 126–131. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29659348/