Spis treści
Czosnek niedźwiedzi
Niemal w każdym domu białe „ząbki” czosnku pospolitego, byliny, która dotarła do nas z Azji, znajdują się na honorowym miejscu w kuchni. Wykorzystujemy je jako przyprawę oraz lek – środek profilaktyczny chroniący przed infekcjami, zapobiegający miażdżycy i obniżający ciśnienie, a w czasie przeziębienia jako specyfik przeciwwirusowy i przeciwbakteryjny. Nasi przodkowie, Słowianie w podobnych celach wykorzystywali cebulki i zielone liście czosnku niedźwiedziego, naszej rodzimej rośliny leczniczej. Uprawiali go w ogrodach, a wiosną zbierali i przygotowywali z niego naturalne specyfiki lecznicze.
Terapeutyczne właściwości czosnku niedźwiedziego opisywali też starożytni – wymieniany jest m.in. w pracach Dioskurydesa, słynnego greckiego lekarza, farmakologa i botanika żyjącego za czasów Nerona. Allium to rzymska nazwa czosnku, pochodzi prawdopodobnie z łaciny od halo = mocno pachnę, tchnę, ursinum od nazwy ursus = niedźwiedź. Greccy i rzymscy medycy uznawali ekstrakty z cebuli czosnku niedźwiedziego (Alli ursini bulbus) za lek odkażający oraz pomagający obniżyć ciśnienie.
Po wielu latach ta przez wieki zapomniana dziko rosnąca roślina znowu stała się modna i wykorzystywana w lecznictwie naturalnym. Wspaniale! Bo rzeczywiście jest tego warta. Warto przyjrzeć się jej bliżej i poznać niezwykłe właściwości lecznicze.
Naturalne antybiotyki – sprawdź, które rośliny mają działanie antybakteryjne!
Gdzie rośnie czosnek niedźwiedzi i czy można go zbierać samemu?
Czosnek niedźwiedzi jest byliną z rodziny czosnkowatych (Alliaceae). Należy do tej samej rodziny, a nawet do tego samego rodzaju co czosnek pospolity, por, szczypiorek i cebula. Występuje prawie w całej Europie. W Polsce można go spotkać w cienistych lasach, najczęściej w wilgotnych miejscach.
Wiosną możemy zobaczyć jak z małej, podłużnej cebulki wyrastają płaskie, eliptyczne liście i łodygi zakończone baldaszkami śnieżnobiałych kwiatów. Liście mają zwykle 5 cm długości i 2 cm szerokości, a po roztarciu w palcach wydzielają silny czosnkowy zapach.
UWAGA! Nie wolno zbierać liści dziko rosnącego w lasach czosnku niedźwiedziego. Znajduje się on pod częściową ochroną gatunkową i za zrywanie cennych liści grozi mandat (nie wolno go także wykopywać i przesadzać do ogródka).
Zbieranie go na własną rękę grozi także czym innym – otóż łatwo można je pomylić z podobnie wyglądającymi, ale niejadalnymi liśćmi ziemowita jesiennego lub konwalii majowej. Zjedzenie ich może być przyczyną niebezpiecznych zatruć! Jeśli masz wątpliwości, czy podobnie wyglądające liście należą do czosnku niedźwiedziego czy do konwalii, wystarczy, że rozetrzesz je w palcach. Tylko te właściwe będą pachniały czosnkiem.
Czosnek niedźwiedzi można za to wysiać własnoręcznie np. w swoim ogródku.
Czosnek niedźwiedzi – właściwości lecznicze
Przed wiekami doceniano właściwości lecznicze cebuli czosnku niedźwiedziego (czyli jego części podziemnej), ale współcześnie naukowcy odkryli, że to właśnie jego liście są cennym surowcem leczniczym i przyprawowym. Otóż oprócz licznych flawonoidów znajduje się w nim wyjątkowy związek – alliina. Ten sam, który występuje w czosnku pospolitym, z tym, że w przeliczeniu na suchą masę, w czosnku niedźwiedzim jest go znacznie więcej.
W chwili, gdy rozdrabniamy liście lub cebulki czosnku niedźwiedziego, bezwonna alliina pod wpływem enzymu allinazy zmienia się w silnie pachnącą allicynę oraz siarczki i wielosiarczki allilowe. To one odpowiadają za charakterystyczna woń, ale przede wszystkim mają silne właściwości antybakteryjne i przeciwmiażdżycowe – hamują enzymatyczną biosyntezę cholesterolu, oraz jego gromadzenie się w tkankach (obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów w organizmie). Po dłuższym stosowaniu obniżają także ciśnienie tętnicze krwi.
Badania wykazały też, że ekstrakty otrzymane z ziela czosnku niedźwiedziego działają bakteriobójczo na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne, działają też przeciwgrzybiczo i przeciwpasożytniczo, ponadto wzmagają wydzielanie żółci, pobudzają czynności trawienne, hamują nadmierną fermentację w jelitach.
Na co pomaga czosnek niedźwiedzi?
Ze względu na swoje właściwości bakteriobójcze, czosnek niedźwiedzi pomoże zwalczyć zakażenia dróg oddechowych, przewodu pokarmowego i układu moczowego. Warto go także stosować podczas kuracji przeciwpasożytnieczej (owsiki, glisty itd.) , a także przyjmować w podwyższonej zawartości cholesterolu i lipidów we krwi.
Ale tak naprawdę można polecić czosnek niedźwiedzi każdemu – na przednówku pomoże oczyścić organizm z toksyn, wzmocni, doda energii i wesprze w walce o szczupłą sylwetkę. Warto jeść go właśnie teraz, kiedy zaczął się sezon. Można go zrywać w ogródku (oczywiście jeśli wcześniej go w nim wysialiśmy) lub kupić na targu albo w niektórych ekologicznych „zieleniakach” pęczki tej wonnej rośliny.
Jak uprawiać czosnek niedźwiedzi?
Jeśli masz ogródek, albo dobrze osłonięty od przewiewu balkon, możesz go wysiać lub posadzić cebulki. Zgodnie z informacjami na portalu e-ogródek.pl: Jeśli zdecydujemy się na uprawę rośliny z cebulek, powinniśmy posadzić je do gruntu pod koniec lata (przełom sierpnia i września), okrywając ok. 2-5 cm warstwą ziemi. W centrach ogrodniczych możemy kupić gotowe nasiona czosnku niedźwiedziego, przeznaczone do wysiewu późną jesienią (październik-listopad). Po wysiewie nasiona przechodzą zimowy okres spoczynku i rozwijają liście wiosną następnego roku (marzec-kwiecień).
Jak jeść czosnek niedźwiedzi, żeby działał najskuteczniej?
Najlepiej świeżo zebrane i umyte młode, zielone liście czosnku niedźwiedziego dodawać do:
- sałatek – zyskają dzięki niemu pikantny smak
- twarożków
- jako przyprawę do zup, zapiekanek, sosów, dań rybnych oraz z dziczyzny
Warto zrobić z nich także pesto „niedźwiedzie”, które można przechowywać w lodówce przez dłuższy czas lub zamrozić je w małych pojemniczkach i otwierać np. jesienią lub zimą, podczas sezonu grypowego
Przepis na pesto z czosnkiem niedźwiedzim
Składniki:
- pęczek liści czosnku niedźwiedziego (liście umyte, osuszone i pokrojone)
- łyżeczka różowej soli kłodawskiej
- kilka łyżek dobrej oliwy ekstra virgin
- opcjonalnie: garść słonecznika, orzeszków piniowych lub orzechów włoskich
Wszystkie składniki blendujemy na gładką masę, a następnie pesto przekładamy do słoiczka i trzymamy w lodówce. Świetny na kanapki, do makaronu i jako dodatek smakowy do innych potraw. Jeśli chcecie przechowywać pesto z czosnku niedźwiedziego w lodówce przez dłuższy czas, wlejcie na górę łyżkę oliwy, tak, żeby przykrywała dokładnie masę. Pozwoli utrzymać świeżość przetworu na długo.
Przepis na pesto z natki pietruszki – sprawdź i wypróbuj!
Przepis na majonez z czosnkiem niedźwiedzim
Składniki:
- 100 g majonezu
- 200 g żółtego sera
- 2 liście czosnku niedźwiedziego
- sól
- pieprz
Majonez wymieszać z utartym serem, dodać wypłukane i drobno posiekane liście czosnku niedźwiedziego, sos przyprawić do smaku, podawać do mięsa, jaj na twardo, można też smarować nim chleb.
Źródło przepisu: Dagmar Lanska, Polne rośliny w kuchni / Plane rostliny v kuchyni, Vatra 1993
Czy warto suszyć i suplementować niedźwiedzi czosnek?
Można świeże liście czosnku niedźwiedziego wysuszyć (w ciemnym, ciepłym, przewiewnym miejscu). Ale niestety podczas tego procesu ziele traci większość związków siarkowych (odpowiedzialnych za aktywność biologiczną), a więc jego wartości lecznicze będą niewielkie.
W zielarniach lub aptekach są dostępne kapsułki z maceratem olejowym czosnku niedźwiedziego, a także pospolitego. Unikajcie jednak tych opisanych jako bezwonne – zawierają one jedynie śladowe ilości substancji aktywnych. Dobre, skuteczne preparaty z czosnku muszą mieć ów specyficzny, ostry zapach, ponieważ wydzielają go lecznicze związki siarczkowe.
Inne gatunki czosnku
Do rodzaju czosnek (Allium) należy szereg roślin uprawnych. We wszystkich występują olejki czosnkowe, którym rośliny te zawdzięczają lecznicze działanie.
- czosnek pospolity (Allium sativum) to bylina, której organem podziemnym jest cebula, popularnie zwana „główką”, składająca się z kilku lub kilkunastu pączków, potocznie zwanych „ząbkami”. Ojczyzną czosnku jest Azja Środkowa, skąd przedostał się do Azji Mniejszej, stamtąd trafił do Europy, a w końcu rozprzestrzenił się po całym świecie. Cebule czosnku używane są jako popularna przyprawa, w Chinach kwiatostany używane są jako warzywo
- czosnek cebula (Allium cepa), zwykle zwany cebulą jadalną, pochodzi z zachodniej Azji, od czasów starożytnych uprawiany na całym świecie w strefach ciepłych i umiarkowanych, bylina wytwarzająca silnie aromatyczną, podziemną cebulę, roślina jadalna o dużej wartości odżywczej, roślina przyprawowa i lecznicza
- czosnek por (Allium porrum), zwykle zwany porem, pochodzi z południa Europy, obecnie w stanie dzikim nie jest znany, roślina jadalna i lecznicza
- czosnek szczypiorek (Allium schoenoprasum), zwykle zwany szczypiorkiem, roślina uprawiana już w starożytności, pochodzi z Azji
- czosnek askaloński (Allium ascalonicum), zwany cebulą szalotką lub szalotką, pochodzi z południowo-zachodniej Azji, uprawiany już w starożytności, do Europy Środkowej przywieziony przez krzyżowców, posiada cebule o pikantnym smaku
- czosnek dęty (Allium fistulosum), zwany cebulą siedmiolatką, roślina podobna do cebuli jadalnej, jednak odporna na mróz i może zimować w gruncie, pochodzi z nad Ałtaju i Bałkaju
- czosnek wężowy (Allium ophioscordon), zwany rokambułem, pochodzi ze środkowej Azji, posiada drobne cebulki wielkości ziarna grochu, tworzące się zamiast kwiatów w kwiatostanach (rozmnóżki cebulowe), używane na marynaty
* w przeliczeniu na masę suchą – czyli gdybyśmy porównali taką samą masę wysuszonych liści czosnku niedźwiedziego i „ząbków” pospolitego, okazałoby się, że niedźwiedzi ma leczniczych związków niemal 5 razy więcej.
