Jak dbać o nerki?

Nerki – budowa

Nerki to parzyste narządy o charakterystycznym kształcie – wyglądem przypominają nasiona fasoli. Są bardzo dobrze ukrwione, dlatego mają ciemnoczerwoną barwę.

Nerki znajdują się w jamie brzusznej, w przestrzeni zaotrzewnowej, po obu stronach kręgosłupa, pod wątrobą i za żołądkiem. Pojedyncza nerka waży 120–200 g, ma ok. 11 cm długości i ok. 5 cm szerokości. Lewa nerka jest położona nieco wyżej niż prawa.

Nerkę od wewnątrz otacza torebka włóknista, torebka tłuszczowa oraz najbardziej zewnętrzna powięź nerkowa. W obrębie nerek wyróżnia się część zewnętrzną, czyli korę, oraz część wewnętrzną – rdzeń nerki.

Nerki są zbudowane z nefronów, które zawierają kłębuszek nerkowy i cewkę nerkową. W jednej nerce jest od 1 do 1,5 miliona nefronów.

Funkcje nerek

Działanie nerek można porównać do filtrów, przez które każdego dnia przepływa ok. 1500 litrów krwi. Minifiltry, czyli nefrony, oczyszczają ją ze szkodliwych produktów przemiany materii, takich jak: kwas moczowy, kreatynina i mocznik, oraz toksyn, którymi są np. substancje powstałe w wyniku rozkładu leków. To tylko wycinek zadań, jakie wypełniają nasze wewnętrzne filtry. Nerki:

• pomagają kontrolować ciśnienie tętnicze krwi poprzez wydzielanie reniny – hormonu odpowiedzialnego za utrzymanie właściwego ciśnienia tętniczego krwi
• umożliwiają wydalanie z moczem różnych składników, np. sodu, potasu, fosforanów, magnezu i wapnia, co pomaga utrzymać ich właściwy poziom we krwi
• odpowiadają za regulację gospodarki wodno-elektrolitowej,pomagają pozbyć się nadmiaru wody z organizmu
• wspierają równowagę kwasowo-zasadową –utrzymując właściwe pH krwi
• są niezbędne do wydzielania niektórych hormonów – reniny, wpływającej na ciśnienie tętnicze krwi, oraz erytropoetyny – odpowiedzialnej za procesy krwiotwórcze
• przekształcają nieaktywną formę witaminy D do postaci aktywnej, która z kolei wspiera układ kostny.

Choroby nerek

Nawet 10 proc. ludzi na całym świecie cierpi na choroby nerek i układu moczowego. Wiele z nich rozwija się w ukryciu, nie dając specyficznych objawów. Najczęściej chorzy zgłaszają: nudności, wymioty, wysoką temperaturę, nadciśnienie, osłabienie i zmęczenie. Takie dolegliwości przypisuje się różnym schorzeniom, rzadko łączy się je z chorobami nerek.

Tymczasem, gdy nerki gorzej pracują, oprócz powyższych dolegliwości mogą występować nietypowe objawy. Na przykład na paznokciach pojawiają się małe, białe plamy. Obserwuje się rzadsze oddawanie moczu, a także obrzęki twarzy, nóg i rąk, co jest związane z nadmiernym gromadzeniem się wody, która nie jest skutecznie wydalana przez chore nerki.

Niepokój powinny wzbudzić:

• bóle w dole pleców
• złe wyniki badań (badanie ogólne moczu wykazuje krew i podwyższoną liczbę leukocytów)
• ciemna barwa moczu

Takie dolegliwości mogą świadczyć o zaburzeniach pracy nerek. Przyczyną większości z nich jest uszkodzenie nefronów, co można porównać do zapchania filtrów. Nefrony tracą zdolność do szybkiego i skutecznego filtrowania krwi. Wywołuje to gromadzenie się toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii w ciele, co zatruwa organizm, zagrażając zdrowiu i życiu. Dlatego żadnych dolegliwości nie można lekceważyć, a gdy się pojawią, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Najczęstsze schorzenia nerek to: kamica nerkowa, zapalenie nerek i przewlekła niewydolność nerek.

Kamica nerkowa

Silny ból w okolicy lędźwiowej, wysoka gorączka i dreszcze – takie objawy wskazują na kamicę nerkową. W układzie moczowym odkładają się nierozpuszczalne kamienie, czyli złogi. Powstają one w wyniku wytrącania się substancji chemicznych obecnych w moczu. Kamienie nerkowe przesuwają się w drogach moczowych, co powoduje ich podrażnianie i silny ból.

Niewielkie kamienie można wydalić w naturalny sposób. Pomagają w tym leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, które ułatwiają transport kamieni nerkowych. Gdy złogi są bardzo duże, trzeba je kruszyć lub rozbijać, niekiedy usuwać operacyjnie.

Zapalenie nerek

Każdego dnia jesteśmy narażeni na ataki bakterii, które są szczególnie dotkliwe w stanach osłabienia odporności. Drobnoustroje, np. pałeczka okrężnicy Escherichia coli, mogą wówczas zaatakować drogi moczowe i nerki. Najpierw występują nawracające zapalenia dróg moczowych, cewki moczowej i pęcherza moczowego. W ten sposób drogą wstępującą dochodzi do przeniesienia zakażenia na nerki, co z kolei wywołuje zapalenie nerek. Zakażenie bywa też przenoszone do nerki przez krew – drogą zstępującą.

Choroba może mieć przebieg ostry lub przewlekły. W stanie ostrym występują wysoka gorączka i dreszcze. Chory ma nudności i wymioty, odczuwa parcie na mocz oraz ostre bóle i pieczenie w cewce moczowej podczas oddawania moczu. Niewyleczony ostry stan zapalny dolnych dróg moczowych przenika do miąższu nerek, wywołując: uporczywy ból pleców w okolicy lędźwiowej, stany podgorączkowe, bóle głowy, nudności i wymioty oraz częste oddawanie moczu. Odmiedniczkowe zapalenie nerek leczy się antybiotykami, niekiedy konieczna jest hospitalizacja. Choroby lepiej nie lekceważyć, bo nieleczona może prowadzić do niewydolności nerek.

Niewydolność nerek

Niewydolność to stan, w którym nerki przestają wypełniać swoje zadania, co jest groźne dla zdrowia i życia. Choroba rozwija się bezobjawowo. Rozróżnia się dwa typy niewydolności nerek – ostrą i przewlekłą. Ostra niewydolność nerek przebiega gwałtownie, ale jest odwracalna. Postać przewlekła może rozwijać się latami. Jest procesem nieodwracalnym i postępującym. Prowadzi do nieuchronnej utraty funkcji nerek.

Gdy choroba się rozwinie, pojawiają się obrzęki nóg i rąk, zwiększenie masy ciała oraz nadciśnienie tętnicze. Im bardziej zaawansowana choroba, tym więcej dolegliwości, i to dotyczących całego organizmu, nie tylko nerek. W leczeniu zaleca się dietę niskobiałkową, picie odpowiedniej ilości płynów. Przy bardzo zaawansowanej chorobie konieczne są dializy.

Dieta przy kamicy nerkowej

Czego nie lubią nerki?

Nerki pracują „w pocie czoła” każdego dnia. Niestety są narażone na wiele zagrożeń utrudniających ich działanie i sprzyjających chorobom. By zapobiec kłopotom, warto unikać tego, co szkodzi nerkom:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), suplementy, antybiotyki i leki przeciwgrzybicze stosowane bez kontroli lekarza. Większość leków, zwłaszcza przeciwbólowych, jest toksyczna, a przyjmowana w nadmiarze rujnuje nerki
• alkohol, papierosy i kofeina w dużych ilościach
• nadmiar soli i cukru
• picie twardej wody, która zawiera bardzo dużo wapnia
• jedzenie zbyt dużej ilości białka
• konserwanty zawarte w przetworzonej żywności
• częste kąpiele w wannie oraz kąpiele w jacuzzi
• używanie nieodpowiednich środków do higieny intymnej, które wywołują podrażnienia skóry w okolicach intymnych; zwiększa to ryzyko wnikania drobnoustrojów do dróg moczowych
• zbyt obcisła bielizna, która może wywoływać podrażnienia i uszkodzenia skóry okolic intymnych
• wymioty, biegunki, wysoka gorączka, które powodują utratę sporych ilości wody z organizmu, co zaburza pracę nerek

Co lubią nerki?

Nerki to filtry niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. A skoro tak, warto zadbać, by się nie zapychały i mogły pracować efektywnie. Warto wybierać to, co lubią nerki:

• wodę – co najmniej 1,5 litra – 2 litry dziennie, oprócz kawy i herbaty. Najlepiej pić powoli małymi łykami przez cały dzień – to dobry sposób na optymalne nawodnienie nerek
• niezbyt duże ilości białka w diecie – nie powinno być go więcej niż niż 1 g na kilogram masy ciała dziennie; osoba o wadze 75 kg powinna zjadać nie więcej niż 75 g białka dziennie
• zdrowe odżywianie, zwłaszcza diety bogate w warzywa surowe i gotowane na parze oraz niezbyt słodkie, soczyste owoce
• umiarkowaną aktywność fizyczną, która zapobiega otyłości i cukrzycy
• regularne opróżnianie pęcherza, co zapobiega przetrzymywaniu moczu, który powinien być jak najszybciej usuwany z organizmu

Jak pobudzić nerki do pracy?

Obrzęki twarzy, nóg i rąk, zmęczenie, brak koncentracji, łuszczenie skóry czy worki pod oczami to znak, że nerki potrzebują pomocy. Co zrobić, by pobudzić pracę nerek?

• Sprawdzajmy ilość wody wypijanej w ciągu dnia. Jeśli jest jej za mało, starajmy się stopniowo włączać do menu więcej płynów, najlepiej w formie zup jarzynowych i koktajli.
• Postawmy na warzywa, zwłaszcza te o działaniu moczopędnym, takie jak: seler korzeniowy i naciowy, koper, pietruszka, bakłażan, pomidory, marchew, cebula i czosnek. Warzywa warto łączyć w różnych kompozycjach, np. w surówkach lub koktajlu. Wystarczy zmiksować gałązkę selera naciowego, średnią marchewkę, pół pęczka natki, dodać szklankę wody i sok z cytryny do smaku. Taki koktajl warto wypić rano na czczo lub wieczorem na kolację.
• Przynajmniej raz dziennie sięgajmy po owoce, najlepiej sezonowe. Zimą można korzystać z mrożonych owoców. Pomagają one w usuwaniu toksyn i oczyszczaniu nerek. Najlepsze będą truskawki, borówki, jagody, maliny, gruszki, żurawiny, pomarańcze oraz cytryny.
• Raz na 2–3 tygodnie zróbmy warzywno-owocowy weekendowy detoks. Zrezygnujmy z alkoholu, cukru, słodyczy, mocnej kawy i herbaty oraz produktów wysokoprzetworzonych, zwłaszcza wędlin. Pijmy wywary warzywne, soki i koktajle warzywno-owocowe.
• Wspomagajmy się ziołami, takimi jak: brzoza, pokrzywa, natka pietruszki, mniszek lekarski czy mącznica lekarska.

Jak zregenerować nerki?

Nerki nie mają takich możliwości samoregeneracji jak wątroba. Dlatego ich uszkodzenia mogą być naprawdę groźne dla zdrowia. Na szczęście nie wszystkie. Ostre odmiedniczkowe zapalenia nerek wywołane zakażeniami bakteryjnymi są odwracalne. Po chorobie można zregenerować nerki, co trwa zwykle kilka tygodni. W tym czasie należy unikać nadmiernej aktywności fizycznej oraz zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Przeciwwskazane są przebywanie na słońcu i kąpiele w zimnej wodzie. By odciążyć nerki, trzeba unikać soli oraz zmniejszyć zawartość białka w diecie do 0,8 g na kilogram masy ciała. Osoba o wadze 75 kg może zjeść nie więcej niż 60 g białka dziennie.

By nerki były zdrowe, trzeba o nie dbać codziennie, nie tylko od święta. To naprawdę proste. Wystarczy unikać tego, co szkodzi nerkom, nawadniać się, zdrowo jeść i więcej się ruszać, a nerki będą sprawne przez długie lata.

Literatura:

Ciborowska, H, Ciborowski, A. (2009). Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.