Wzrok jest zmysłem, który dostarcza nam najwięcej informacji o świecie zewnętrznym. Oczy to skomplikowany receptor, dzięki któremu odpowiednie sygnały przesyłane są do naszego mózgu i przetwarzane tam w obrazy. Dlatego możemy powiedzieć, że tak naprawdę widzimy mózgiem. I to jak bodźce do niego docierają, implikuje zarówno rozwój centralnego układu nerwowego jak i nasz proces postrzegania świata. Mówiąc innymi słowy – jeśli dziecko będzie widziało dobrze, w niezakłócony sposób będzie mogło poznawać świat: nauczy się prawidłowo chodzić, mówić, będzie miało odpowiednią koordynację ruchową. Choć wzrok dziecka rozwija się do 6-8 r. ż. to pierwsze lata życia są najważniejsze – jeśli nie nauczymy mózgu widzieć prawidłowo do 3 r. ż. (najpóźniej do 5 r. ż.), to niestety tego czasu nie da się już nadrobić. To dlatego tak ogromnie ważne jest zatroszczenie się o to, by oczy malca od jego pierwszych dni na świecie były zdrowe, a jego wzrok rozwijał się prawidłowo.
Ważne! W tekście piszemy o dzieciach urodzonych o czasie. Wcześniaki od urodzenia powinny znajdować się pod stałą opieką okulistyczną.
Spis treści
Co w wyglądzie oczu dziecka powinno wzbudzić nasz niepokój?
1. Nawracające ropne zapalenia spojówek
Wielu rodziców zmaga się z tym problemem: niemowlę raz za razem przechodzi ropne zapalenie spojówek. Pediatra przepisuje krople, które pomagają na krótko i problem nawraca. Przyczyną może być niedrożność lub niepełna drożność dróg łzowych dziecka. – Dziecku rosnącemu w łonie mamy podczas rozwoju narządu wzroku wytwarzają się m.in. kanaliki łzowe, które łączą powierzchnię oka z jamą nosową i odprowadzają łzy– tłumaczy dr Anna Ambroziak. – Znajdują się w nich zastawki. Zdarza się, że po porodzie nie otwierają się lub otwierają się tylko częściowo i łzy malca nie odpływają prawidłowo. Prowadzi to do powstania zakażeń bakteryjnych. Rodzice obserwują wówczas, że dziecku często ropieją oczka.
Lekarze w takiej sytuacji przepisują najczęściej krople lub maści z antybiotykiem. Przy nawracającym problemie, dziecko przez dłuższy czas jest poddawane niepotrzebnemu i szkodliwemu leczeniu przeciwbakteryjnemu. Tymczasem, nie tędy droga! Owszem trzeba na krótko włączyć leczenie, ale przede wszystkim powinno się nauczyć rodziców w jaki sposób mogą masować oczy dziecka. W około 60 procentach przypadków taki masaż rozwiązuje problem. Kanaliki udrażniają się, łzy odpływają prawidłowo wypłukując zanieczyszczenia, zapalenia spojówek już się nie powtarzają.
Zdarza się jednak, że masaż nie pomaga. Wówczas okulista może przepłukać drogi łzowe wpuszczając w kanaliki dziecka ( w trwającym krótko znieczuleniu) przez cienką kaniulę sól fizjologiczną wraz z z antybiotykiem. Ów drobny zabieg zwykle wystarcza.
– Spotkałam się z opinią, że z zabiegiem udrażniania można poczekać do czasu, gdy dziecko skończy rok – mówi dalej dr Anna Ambroziak. – Absolutnie nie wolno tego robić! Jeżeli dziecko ma niedrożne kanaliki, wykonywany prawidłowo i regularnie masaż nie pomaga, drogi łzowe należy przepłukać, do ok. 6 miesiąca życia dziecka. Dłużej nie powinno się czekać.
2. Zezujące oko
Rodzice często są zaniepokojeni widząc, gdy niemowlak z trudem skupia wzrok na ich twarzy, oczy (lub jedno oko) jak gdyby „pływają”, uciekają od czasu do czasu w różną stronę. Jeśli maluszek nie ukończył 3 miesiąca życia, to jest to może być to naturalny objaw. Dziecko ma w tym wieku na tyle niską ostrość wzroku (patrz ramka pod koniec tekstu), że dopiero uczy się odbierania bodźców wzrokowych i oczy mają prawo pracować nierówno. Co powinno więc skłonić rodziców, by poszli z niemowlęciem na kontrolę do okulisty?
– Jeśli dziecko nie skończyło 3 miesięcy i zawsze niezależnie od wieku gdy, zez jest wyraźny – zbieżny lub rozbieżny i widać takie nieprawidłowe ustawienie stale – tłumaczy dr Anna Ambroziak. – A także, gdy widzimy tzw. uciekające oczko u niemowlęcia powyżej 3-6 miesiąca. Słyszy się czasami, że warto poczekać do czasu, aż dziecko skończy rok ponieważ taka wada ma szansę sama się „naprawić”. To nieprawda! Absolutnie nie wolno tak długo czekać. Jeśli dziecko zezuje – czyli nie fiksuje, nie ustawia oka w osi widzenia – to znaczy, że oko gorzej widzi, nie może podjąć odpowiedniej pracy. W takiej sytuacji jak najszybciej należy zgłosić się do okulisty. Ponieważ rodzajów zezów jest wiele (zez to grupa chorób o różnorodnych przyczynach), lekarz musi postawić diagnozę a następnie zalecić korekcję. U kilkumiesięcznego niemowlęcia po przeprowadzeniu badania ortoptycznego i optometrycznego wprowadza się również terapię widzenia – np. ćwiczenia z użyciem różnorodnych tablic. U starszych dzieci do optymalnej korekcji okularami i soczewkami kontaktowymi, dopasowuje się odpowiednią terapię widzenia np. ćwiczenia czy zasłanianie jednego oka, coraz częściej z użyciem okularów wirtualnych. Dzięki zastosowaniu VR nie zasłania się całkowicie obrazu w lepszym oku, ale tylko do pewnego stopnia się go tłumi – . Ma to za zadanie zmuszenie słabszego oka do pracy bez ryzyka osłabienia oka zdrowego.
Ważne! Niezależnie od wieku dziecka, każda wada wzroku wymaga pełnej korekcji. Tylko dzięki niej oko ma szansę prawidłowo się kształtować.
3. Stany zapalne spojówek
Zaczerwienione, spuchnięte powieki, nadmierne łzawienie, stany zapalne spojówek – mogą być objawem tego, że dziecko ma alergię. Błona śluzowa wyściełająca gałkę oczną jest połączona z błoną śluzową jamy nosowej i układu pokarmowego. Dlatego stan immunologiczny towarzyszący alergii wywołuje podrażnienie śluzówki i daje także objawy oczne. Przy tego typu problemach trzeba zgłosić się dla okulisty – jeśli potwierdzi alergię, należy rozpocząć leczenie, gdyż w przyszłości pozwoli to obniżyć ryzyko poważnych następstw i powikłań takich jak np. astma.
Poza alergią najczęstsze zapalenia spojówek u dzieci to stany wirusowe.
4. Biała źrenica
Jeśli na zdjęciach dziecka widać nierówny odblask światła lub w jednym z nich pojawia się biała źrenica, należy pilnie udać się na konsultacje do okulisty – może to być objaw poważnej choroby (np. zaćmy wrodzonej lub siatkówczaka).
Jak więc wspierać prawidłowy rozwój wzroku niemowlęcia?
- Niemowlęciu pokazuj w odpowiedniej odległości (patrz ramka na końcu tekstu) czarno-białe figury geometryczne – możesz z odpowiednich obrazków zrobić np. karuzelę nad łóżeczkiem.
- Baw się z dzieckiem zabawkami oddalając je, zbliżając, przesuwając na boki i sprawdzaj w tym czasie czy wodzi za nimi wzrokiem, czy skupia wzrok, czy fiksuje oczy w tej samej linii. Powtarzaj zabawę zasłaniając raz prawe, raz lewe oko.
- Czytaj dziecku (możesz czytać już kilkumiesięcznemu malcowi) i pokazuj mu książeczki z obrazkami – podczas oglądania obrazków w formie zabawy zasłaniaj mu jedno oko i zobacz jak reaguje. Jeżeli widzi gorzej jednym okiem, będzie się buntowało.
- Nie pal przy dziecku papierosów i nie pozwalaj, by przebywało w zadymionych pomieszczeniach – dowiedziono, że nikotynizm jest największym czynnikiem rozwoju chorób oczu u dzieci.
- Nie pozwalaj dziecku do 2 r. ż. patrzeć w ekran smartfonu czy tabletu. Zaburza to rozwój dziecka a dodatkowo niebieskie światło, jakie emitują te urządzenia są zabójcze dla rozwoju wzroku (uszkadza siatkówkę) i mózgu małego dziecka.
- Staraj się, by dziecko spędzało możliwie dużo czasu na dworze w otoczeniu przyrody – naturalne światło jest warunkiem prawidłowej emmetropizacji (patrz ramka pod tekstem) czyli dziecko z naturalnie nadwzrocznego powinno przejść do zera (prawidłowego wzroku)
- W słoneczne dni zakładaj nawet małym dzieciom okulary przeciwsłoneczne z atestowanymi szkłami z filtrami UV albo zakładaj kapelusze z szerokim rondem lub daszkiem osłaniającym oczy chroniąc je w ten sposób przed ekspozycją na światło UV
- Jeżeli jesteś krótkowidzem to ryzyko, że dziecko będzie miało tę wadę wzroku wzrasta co najmniej 3-krotnie. Jeśli obydwoje rodzice mają tę wadę – nawet – 6-krotnie. Postaraj się więc, by dziecko było pod stałą opieką okulisty. Wada odpowiednio korygowana na wczesnym etapie ma szansę rozwinąć się później i w mniejszym stopniu, niż taka, którą się zaniedba.
- Zabezpiecz oczy swojego dziecka przed urazami.
Czy wiesz, że…?
- Oko noworodka ma wielkość 75 proc. oka dorosłego
- Dzieci (które przyszły na świat o czasie) rodzą się nadwzroczne tzn. mają niewielką, równą dla obu oczu „wadę plusową”. Ulega ona wyrównaniu ok 8 r.ż. Jest to tzw. proces emmetropizacji.
- Noworodek początkowo widzi jedynie kontrastowe zestawienia czerni i bieli. Rozróżniania kolorów jego mózg uczy się dopiero z czasem np. dwumiesięczne niemowlę rozpoznaje czerwień i zieleń, trzymiesięczne – żółty, a czteromiesięczne także niebieski. Jego oczy stopniowo też zaczynają współpracować: najpierw dziecko uczy się patrzeć jednym okiem, potem drugim, wreszcie obojgiem (jednoczesne percepcja). Ale dopiero za jakiś czas (gdy dziecko skończy 3 miesiące) mózg będzie w stanie nałożyć na siebie obydwa obrazy przekazywane przez oczy, i dziecko zacznie widzieć przestrzennie.
- Podczas pierwszych miesięcy życia niemowlęta widzą wyraźnie tylko w odległości 16-25 cm od ich twarzy. Ostrość wzroku poprawia się stopniowo od ok 12-16 tygodnia życia: maluch widzi wówczas wyraźniej i w dalszej odległości.
