Aronia czarnoowocowa, nazywana też aronką lub z łaciny Aronia melanocarpa to krzew zaliczany do rodziny różowatych. Roślina wywodzi się z Ameryki Północnej, ale występuje także w Azji i Europie. Aronia jest ceniona przede wszystkim za swoje właściwości prozdrowotne. W Polsce jest uprawiana coraz częściej, głównie na potrzeby przemysłu farmaceutycznego, kosmetycznego oraz spożywczego. Można ją spotkać także w ogrodach przydomowych oraz rosnącą dziko.
Aronia jest rośliną światłolubną, która najlepiej czuje się na glebie bogatej w próchnicę, ale rośnie także na podłożach gorszej jakości. Krzewy aronii zazwyczaj dorastają do ok. dwóch metrów wysokości. Aronia ma drobne, białe kwiaty, zebrane w atrakcyjne baldachy, które przypominają puchate pompony. Pojawiają się w maju. Owoce aronii to niebieskoczarne, okrągłe, cierpkie jagody.
Spis treści
Właściwości aronii
W owocach aronii znajduje się prawdziwe bogactwo witamin i minerałów. To między innymi witaminy: C, B1, B2, B6, P, PP, E i A; potas, fosfor, wapń, żelazo, miedź, mangan, magnez, molibden, bor, jod i kobalt. Skład aronii uzupełniają kwasy fenolowe, pektyny, antocyjany i garbniki.
Aronia znalazła się na pierwszym miejscu listy ORAC (Oxygen Radical Absorbance Capacity), czyli listy produktów spożywczych, które mają najwyższą zdolność neutralizowania wolnych rodników. Tym samym wyprzedziła wszystkie inne owoce jagodowe (takie jak jeżyny, żurawina, borówki, granaty, czarne jagody), którym przypisuje się silne działanie przeciwutleniające.
Badania biotechnologiczne potwierdziły, że regularne picie soku z aronii skutecznie obniża ciśnienie tętnicze. Aronia to także skuteczna broń w walce z chorobami układu krążenia, takimi jakjak zawał serca, miażdżyca czy udar mózgu.
Do cenionych zalet owoców aronii zalicza się ograniczenie powstawania komórek rakowych. Podczas terapii antynowotworowych stosowanie aronii przyspiesza regenerację organizmu.
Aronia stosowana w postaci soku korzystnie wpływa także na układ trawienny, ponieważ łagodzi niedomaganie trzustki, wątroby i żołądka.
Jagody są polecane osobom znerwicowanym i przepracowanym, bo przynoszą ukojenie i wyciszenie. Powinni je jeść także seniorzy, aby chronić się przed postępem demencji oraz przed chorobą Alzheimera i chorobą Parkinsona.
Owoce aronii cechuje bogactwo substancji przeciwutleniających. W połączeniu z wysoką zawartością witaminy A aronia korzystnie wpływa na ukrwienie siatkówki oka. Poza tym chroni przed rozwojem zaćmy i zapobiega degeneracji plamki żółtej.
W wielu badaniach dowiedziono, że sok aroniowy pomaga zwalczać infekcje wirusowe i bakteryjne, które często łapią nas wczesną jesienią. Dlatego sok z aronii jest polecany do leczenia przeziębień i wspomagająco do zwalczania grypy. Aronia ceniona jest też ze względu na wzmacnianie układu odpornościowego. To zasługa wysokiego stężenia witaminy C.
Antocyjany z owoców aronii poleca się także chorującym na cukrzycę, ponieważ normalizują metabolizm węglowodanów, dzięki czemu poziom glukozy we krwi jest dobrze kontrolowany.
Aronia melanocarpa zalecana jest osobom zmagającym się z wysokim poziomem cholesterolu. Regularne picie soku czy jedzenie owoców pozwala w ciągu kilku tygodni obniżyć poziom złego cholesterolu LDL, cholesterolu całkowitego oraz trójglicerydów. To działanie prozdrowotne jest szczególnie cenione przez osoby z niedomaganiem układu krążenia.
Jej cenne składniki są pomocne w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
Aronia, podobnie jak żurawina, chroni układ moczowy przed infekcjami. Jest zalecana osobom, które cierpią na nawracające infekcje pęcherza. To naturalne lekarstwo może być stosowane także u kobiet w ciąży.
Ze względu na zawartość kwasu foliowego aronię powinny stosować kobiety wchodzące w okres menopauzy, aby chronić się przed osteoporozą.
Zastosowanie aronii
Aronia zyskuje coraz więcej zwolenników i można powiedzieć, że śmiało wkracza na salony. Najczęściej podaje się ją w postaci nalewek, wina, dżemów, konfitur, soków (także z dodatkiem innych owoców). Jej skład chemiczny, a zwłaszcza wysoka zawartość pektyn, pozwala przygotować przetwory z małą zawartością cukru, dzięki czemu mniej zagrażają nam choroby cywilizacyjne.
Warto też pamiętać, że przetwory z aronii, podobnie jak suplementy zawierające aronię, chronią nas przed stresem oksydacyjnym.
Aronia może stanowić również ciekawy dodatek smakowy do koktajli, deserów, lodów i ciast, a także do sałatek. Dla przykładu kompot przygotowany z dodatkiem tych owoców nabierze niepowtarzalnego koloru i może być ciekawym dodatkiem do posiłku.
To bogate źródło witamin warto też „przemycać” do posiłków przygotowywanych dla dzieci, bo aronia sprzyja wzmacnianiu odporności. To szczególnie ważne w okresie jesienno-zimowym, gdy narażenie na infekcje wirusowe jest duże.
Warto pamiętać, że aronia znajduje zastosowanie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.
Kiedy zbierać aronię?
W zależności od stopnia nasłonecznienia owoce aronii dojrzewają od drugiej połowy sierpnia do połowy września. W tym czasie są gotowe do zbioru, ale nie trzeba się spieszyć z ich zrywaniem. Dlaczego? Im dłużej pozostaną na krzaku, tym więcej zgromadzi się w nich cukru i antocyjanów.
Najlepszym okresem na zbiór aronii jest czas po pierwszych przymrozkach. Owoce aronii nie opadają z krzaków, a lekki mróz pozbawia je cierpkiego smaku.
Aronię zazwyczaj zbiera się ręcznie. Najlepiej robić to w rękawiczkach jednorazowych, bo owoce barwią skórę rąk. Można zdejmować z krzaka pojedyncze jagody lub, używając sekatora, odcinać całe gronka. Trzeba jednak pamiętać, że przed dalszą obróbką owoców i tak trzeba będzie je oddzielić od gałązek.
Jak przechowywać aronię?
Jeśli dysponujesz zimną piwnicą, umieść tam owoce. Dłużej zachowają świeżość i właściwości zdrowotne, jeśli będą w przewiewnym koszyku z wikliny. Aronię można przechowywać także w lodówce –wytrzyma tak 2–3 tygodnie. Jeśli zdecydujesz się na mrożenie jagód aronii, umyj je, dobrze osusz na papierowym ręczniku, podziel na porcje i włóż do zamrażarki.
Aronię można także suszyć, np. w piekarniku, rozkładając owoce (po uprzednim umyciu) równomiernie na blasze. Najlepsza temperatura suszenia to około 70 stopni C. Proces przeprowadź w kilku etapach, co oznacza, że przez 2–3 dni susz owoce przez godzinę przy uchylonych drzwiczkach piekarnika. Suszone owoce aronii zachowują swoje wartości odżywcze i zdrowotne. Doskonale się nadają jako dodatek do zimowych herbat.
Aronia – przeciwwskazania
Spożywanie aronii przynosi naszemu organizmowi dużo korzyści, ale nie wszyscy mogą wykorzystywać jej walory. Wśród przeciwwskazań do spożywania aronii wymienia się:
- niskie ciśnienie tętnicze krwi
- stany zapalne żołądka i dwunastnicy
- nadkwasotę żołądka
- wrzody żołądka
- częste zaparcia
- żylaki
- zakrzepowe zapalenie żył
Jak przetwarzać aronię, aby miała dobry smak?
Wszystko zależy od naszych upodobań. Aby aronia zachowała swoje właściwości lecznicze, powinna być dość krótko poddawana obróbce termicznej.
Niezależnie od tego, czy chcemy zrobić dżem, czy sok, przed rozpoczęciem pracy trzeba rozgnieść jagody. Aronia ma grubą skórkę, a to wydłuża proces wydobycia z owoców najcenniejszych składników. Robiąc dżem z owoców aronii, warto dodać do niego gruszki lub jabłka, które złagodzą cierpki smak owoców. Dzięki temu można zmniejszyć ilość używanego do przetworów cukru.
Soki ze świeżych owoców aronii najlepiej robić w sokowniku, bo urządzenie pozwala skrócić czas działania wysokiej temperatury na jagody.
Zobacz także: Co można zrobić z aronii – 10 pomysłów na zdrowe produkty
Jak nie stracić cennych właściwości aronii podczas przetwarzania?
Robiąc przetwory z aronii, nie unikniesz utraty części cennych składników. Niestety, obróbka termiczna zmniejsza zawartość antocyjanów w owocach.Podczas pasteryzacji trwającej zaledwie 5 minut traci się 15 proc. ogólnej zawartości antocyjanów. Wydłużenie pasteryzacji do 15 minut to strata 40 proc. polifenoli. Największe straty cennych związków chemicznych łączą się wytwarzaniem soku z aronii. Tracimy wówczas prawie 80 proc. polifenoli.
Najwięcej cennych składników odżywczych i działających prozdrowotnie zawierają surowe owoce aronii. Na drugim miejscu są owoce mrożone, a na trzecim – suszone.
Przepisy na dania z aronią
Świeże owoce aronii można dodawać do zup owocowych, koktajli, deserów i kompotów. Nadadzą im intensywnego koloru i poprawią smak. Nie należy jednak przesadzać z ich ilością, aby z potrawy nie przebijał cierpki smak aronii. Suszone owoce mogą być dodatkiem do płatków śniadaniowych czy twarogu, a także do ciast czy deserów lodowych.
Aronia kandyzowana
Składniki:
- kilogram mrożonej aronii
- 3/4 litra wody
- kilogram cukru
Garnek z wodą postaw na niewielkim ogniu, wsyp cukier i mieszając, rozpuść go. Gdy woda zacznie wrzeć, wrzuć aronię i gotuj przez 20 minut na nieco większym ogniu, aby odparowało jak najwięcej wody. Oblepione syropem jagody wyjmij łyżka cedzakową i rozłóż na tacy wyłożonej papierem do pieczenia. Ostudzoną aronię przełóż do słoików. Tak przetworzona może być słodką przekąską lub dodatkiem do deserów lub koktajli.
Galaretka z aronii
Składniki:
- 1,5 kg cukru
- 1 kilogram przecieru z aronii
Umyte owoce należy zmiażdżyć lub zblendować i przetrzeć przez sito. Do wyparzonego garnka przełóż przecier. Postaw na małym ogniu, stopniowo dosypuj cukier, nie zapominając o starannym mieszaniu (najlepiej robić to drewnianą łyżką). Gdy cukier dobrze się rozpuści, galaretka zacznie gęstnieć, bo aronia zawiera dużo pektyn. Teraz przełóż gorącą galaretkę do wyparzonych słoików i starannie je zakręć. Przechowuj w chłodnej spiżarni.
Galaretkę można pasteryzować, ale należy się liczyć z utratą części wartościowych składników, w tym polifenoli i witaminy C.
Racuchy z aronią
Do tradycyjnie przygotowanego ciasta na racuchy dodaj dwie garście świeżych lub mrożonych owoców. Staranie wymieszaj. Smaż niewielkie placuszki. Podawaj z cukrem pudrem, bitą śmietaną lub gęstym jogurtem naturalnym.
Pikantny sos z aronii
Składniki:
- 1 kilogram przemrożonej aronii
- 1 kilogram gruszek obranych ze skórki i pozbawionych gniazd nasiennych
- 1 kilogram cukru
- 1/2 litra wody
- czubata łyżka ostrej papryki
Do garnka wlej wodę i wsyp cukier. Gdy cukier się rozpuści, do syropu wrzuć gruszki pokrojone na niewielkie kawałki. Gotuj na małym ogniu, aż owoce będą miękkie. Następnie dołóż owoce aronii i stale mieszając, gotuj przez kolejne 15–20 minut. Po tym czasie dodaj paprykę i starannie wymieszaj całość. Gorącą pulpę przetrzyj przez sito, aby powstała aksamitna masa. Sprawdź smak sosu. Jeżeli jest mało pikantny, możesz dodać zmielony czarny pieprz i odrobinę soli. Całość ponownie doprowadź do wrzenia i przełóż do małych słoików.
Sos może być dodatkiem do pasztetu, pieczonego mięsa, dziczyzny lub serów.
Suplementy diety z aronii
Osoby, które z różnych względów nie mogą lub nie chcą robić przetworów, mogą korzystać z gotowych preparatów z aronii – tabletek, proszku czy kapsułek. One też chronią organizm przed infekcjami, wolnymi rodnikami czy wysokim poziomem cholesterolu.
Ekstrakty z aronii sprzedawane w postaci suplementów diety mogą zawierać różne dawki substancji czynnych, dlatego należy je przyjmować zgodnie z zaleceniem producenta.
Osoby przyjmujące wiele leków spożywanie aronii powinny uzgodnić z lekarzem prowadzącym, aby dowiedzieć się, czy aronia nie będzie wchodziła z nimi w niebezpieczne interakcje. Osoby z niskim ciśnieniem krwi nie powinny na własną rękę podejmować takich kuracji, aby nie doprowadzić do niebezpiecznego zasłabnięcia. To samo dotyczy spożywania świeżych owoców aronii.
Źródła:
- Strzelecka, H., Kowalski, J. (red.) (2020). Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
- Wawer, I., Eggert, P., Hołub, B. (2015). Aronia, superowoc. Wydawnictwo Wektor.
- Wawer, I. (2005). Aronia – polski paradoks. Tuszyn: Wydawnictwo Agrofarm.
